Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1993, Page 34

34
LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 1993
JOLASPAUG
© PIB copenhagen
- Gáðu hvort það eru líka hvít jól á Stöð 2!
- Oj, höfum við önd? Við viljum miklu frekar hafa pitsu!
- Venjulega tökum við ekki við gjöfum en í þínu tilfelli, þá.. .ahhh...
Arnheiður var búandi á Jökuldal nokkur ár eftir að hún flutti úr heiðinni. Þessi mynd er frá Mælivöllum þar sem
Arnheiður er að gefa lömbum sem urðu móðurlaus í sauðburði.
Jól í heiðinni
Sigrún Björgvinsdóttir, DV, Egflsstööum;
Á fyrri hluta þessarar aldar voru
nokkur býli í Jökuldalsheiðinni vest-
ur af Jökuldal. Þar hafði verið byggð
einnig á 19. öld en hún lagðist af í
Pskjugosinu 1875. Um aldamótin fór
byggð aftur að rísa á þessum slóðum.
Um tíma voru þar þó nokkur býli,
svo sem Grunnavatn, Arnarvatn,
Veturhús, Sænautasel, Rangalón,
Heiðarsel o.fl. Erfið hlýtur að hafa
verið búsetan í heiðinni, langt á milli
bæja þar sem stysta bæjarleiðin var
klukkutímagangur og langt var í
kaupstað að sækja nauðþurftir og
koma afurðum í verð. Verslunarstað-
ur þessarar byggðar var Vopnafjörð-
ur og þangað var tveggja daga lestar-
gangur frá syðstu bæjum í heiðinni.
Það var búið á Jökuldalsheiðinni
fram undir miðja öldina. Lengst var
búið í Heiðarseli. Sá bær fór í eyði
1946. Þar bjuggu frá 1912 hjónin Guð-
jón Gíslason og Guðrún Benedikts-
dóttir. Þau eignuðust sex böm og af
þeim em nú á lífi fjórar systur. Ein
þeirra er Amheiður sem nú býr á
EgOsstöðum. Hún er fædd í Heiðar-
seli og átti þar heimili aUt til 1945.
Hún ætlar að segja lesendum þessar-
ar greinar eitt og annað frá lífinu á
heiðinni og þá einkum því sem snert-
ir jólahald.
Fimm ára
í ævintýraferð
„Auðvitað var þetta afskekkt,“ seg-
ir Amheiður, „en ekki mikið meira
en víða var þá. Það var fjöldi bæja
inn til dala og út um annes sem voru
engu betur settir. Við fundum ekki
svo mikið fyrir þessu. Við þekktum
ekki annað. Ég var fimm ára þegar
ég man fyrst eftir að hafa farið af bæ.
Þá fór ég með mömmu minni út að
Grunnavatni að sumarlagi og það
var mikið ævintýri, einkum vegna
þess að þá heyrði ég fyrst músík.
Björgvin bóndi þar var nýbúinn að
fá grammófón og hvílík dýrð. Það var
stór viðburður í lífi funm ára bams
sem ekki hafði einu sinni haft hug-
mynd um yndi tónlistar.
Reyndar man ég ekki eftir að við
fyndum fyrir frábreytni dags dag-
lega. Störfm vom mörg og árstíðim-
ar sáu stöðugt fyrir nýjum viðfangs-
efnum.
Og það varð okkur margt til gleði
og dægrastyttingar. Bækur voru
fengnar að láni og Einar bróðir las
upphátt fyrir okkur. Það vora sögur
í dagblöðunum, Lögréttu o.fl. blöðum
og mikill viðburður þegar pósturinn
kom. Jafnvel svo að mamma gleymdi
að elda fyrir blaðalestri. Þá kom
pabbi kannski upp á loftskörina og
spurði: „Heyrðu, Gunna mín, ætl-
arðu ekkert að elda? Mamma stökk
þá til að drífa upp matinn.
Svo lékum við okkur að því að gera
vísur. Mamma var vel hagmælt og
oft man ég að hún sagði upp úr eins
manns hljóði „Mér datt í hug þessi
vísa“ og svo kom vísan. Við systkinin
lékum okkur snemma að stuðliun og
höfuðstöfum. Þar var Einar okkar
slyngastur. Hann var elstur ásamt
Sigrúnu en þau vora tvíburar.
Já, systkinin frá Heiðarseb era
þekkt fyrir hagmælsku og tvö þeirra
hafa gefið út ljóðabók en áfram með
minningamar.
„Það vora olíulampar til ljósa og
heima var ágæt eldavél. Hún var í
baðstofu og var því líka til upphitun-
ar. Þessi eldavél kom frá Laugavöll-
um inn af Brú á Jökuldal og hana
keypti Sigfús sem bjó í Heiðarseli á
undan pabba og ég held að það sé sú
eldavél sem lengst hefur komist frá
sjó hér á landi. Hún var frístandandi
en frekar lítil með tveim stæðum fyr-
ir potta og hringjvun en ofninn var
eitthvað bilaður. Fyrstu eldavélam-
ar, sem komu, voru múraðar fastar
og nokkuð stórar.
Á Laugavöllum bjuggu um tíma
Stefán Andrésson og Guðrún Hálf-
dánardóttir, komin þangað af Suður-
nesjum. Þar var mikil fátækt á þess-
um tíma en á Jökuldal var gott und-
ir bú og þar voru margir stórhænd-
ur. Stefán dó á Laugavöllum og þá
þurfti Guðrún að komast út að Brú,
þá ófrísk, með tvö börn um hávetur.
Það voru mörg afreksverkin unnin í
þá daga.“
Bryddirjólaskór
á búrhillu
- Undirbúningur fyrir jólahátíð,
hver var hann?
„Ég held það hafi verið byijað á að
gera jólaskóna. Þeir voru úr sortulit-
uðu skinni með hvítum bryddingum
og ég man eftir hrúgu af jólaskóm á
búrhillunni. Hangikjötið hékk uppi í
eldhúsinu allan veturinn því auövit-
að var hlóðaeldhús þar sem slátrið
var soðið og þar var kveikt upp í
hlóðum annað slagið og bakað pott-
brauð á hlóð. Það var fyrirtaksgott
brauð. Hangikjötið úr hlóðaeldhús-
inu var líka mjög gott. Nú svo var
auðvitað gert hreint, allt borið út úr
baðstofunni og viðrað og þvegið eftir
aðstæðum. Það var ekki siður aö
gera laufabrauð þegar ég man eftir,
en það vora bakaðar kleinur og jóla-
brauð og kökur seinna þegar Sigrún
systir mín fór að tala til hendinni.“
Allir pakkar
ofan í kistu
- Var ekki reynt að fara í kaupstað
fyrir jól?
„Það var stundum gert en það var
vissara að vera búinn að ná öÚu heim
á haustin, sem þurfti til vetrarins,
þar á meðal jólavamingi. Það vora
fyrst og fremst rúsínur og sveskjur.
Steinsykur var líka keyptur, kerti og
spil. Þó man ég að tólgarkerti vora
búin til heima á dálítið sérstakan
hátt. Ef svo „heppilega" vildi til að
lampaglas brotnaði um mjósta hlut-
ann en lengri hluti þess var heill, þá
setti mamma brauðdeig fyrir neðri
endann, festi kveikinn í það og
renndi volgri tólg í glasið. Þetta var
fljótlegt.
En ég man eftir einu sinni, það
getur hafa verið fyrir jólin 1919, að
pabbi segir við Björgvin á Grunna-
vatni að það væri ekki amalegt að
skreppa til Vopnafjarðar. Þá voru
stUlur og svell, ágætis færi. Og það
varð úr að farið var með hest og sleða
í kaupstað. Þá átti pabbi góðan hest
sem hét Vopni. Þetta var jarpskjótt-
ur, afskaplega fallegur hestur. Hann
átti að verða reiðhestur en vantaði
fjörið. Ég man að til baka með þeim
komu tvær dætur Þórarins sem þá
mun hafa búið á Amarvatni, Signý
og Bergljót. Pabbi átti systur á
Vopnafirði og hún sendi okkur jóla-
gjafir í þessari ferð. En auðvitað
þurfti mamma að taka þá pakka og
jólasælgætið og setja ofan í kistu
frammi á geymslulpfti og í hana var
bannað að kíkja. Ég man að Solla
systir var aðeins kjarkmeiri en við
þau yngstu og var viljug að bjóðast
til að fara með mömmu ef hún þurfti
á geymsluloftið í von um að sjá eitt-
hvaö af dýrðinni.
En auðvitað fengum við eitthvað
gott í munninn þegar komið var úr
kaupstað, rúsínur og sætar kökur
með sykri á milli, kallaðar nikknakk,