Dagur - 12.02.1968, Blaðsíða 56

til konungsfulltrúa, er fram komu. Þær
. voru sem hér segir:
1. Jón Sigurðsson spurði „hverja af-
greiðslu mál þau hefðu fengið hjá stjórn-
inni, sem fram voru borin frá Alþingi
1849.“
2. Sr. Ólafur Johnsen fulltrúi Barð-
strendinga spurði um „komu hermanna
frá Danmörku og veru þeirra hér.“
3. Sr. Hannes Stephensen fulltrúi
Borgfirðinga spurði „hvern úrskurð
stjórnin hefði lagt á fyrirspurn stiftamt-
manns um fundafrelsi hér á landi.“
Fyrirspurn J. S. kom fyrst fram og var
leyfð við atkvæðagreiðslu. En eftir að
hinar tvær bárust konungsfulltrúa rit-
aði hann forseta bréf 29. júlí, og neitaði
að svara. Taldi sér það ekki skylt, enda
óviðkomandi hlutverki þessa fundar og
sóun á tíma hans.
Er þá að því komið að greina frá til-
lögum þeim um stjórn Islands, er kon-
ungsfulltrúa var falið að leggja fyrir
Þjóðfundinn og farið var fram á, að
samþykktar yrðu þar af hálfu Islend-
inga.
Þar var með berum orðum sagt í upp-
hafi 1. greinar, að „grundvallarlög Dan-
merkurríkis“ þ. e. danska stjórnarskráin,
skuli gilda á Islandi. Islendingar áttu að
kjósa 4 menn til þjóðþingsins og 2 til
landsþingsins.
I 2. gr. segir: „I málefnum þeim, sem
eingöngu snerta Island út af fyrir sig,
skal konungur og rikisþingið ekki hafa
á hendi löggjafarvaldið, heldur skal kon-
ungur hafa það . á hendi samkvæmt
ákvæðum grundvallarlaganna, 18.—21.
gr. (þ. e. ábyrgð ráðherrana í Dan-
mörku) með þeirri tilhlutun af Alþingis
hálfu, sem því er nú veitt (þ. e. ráðgjöf)
eða eftirleiðis kann að verða veitt.“
Sérmál þessi, sem ekki áttu að heyra
undir danska ríkisþingið heldur hinn
þingbundna konung með ótilteknum af-
skiptum Alþingis Islendinga, eru talin
upp í sömu grein. Upptalningin ber með
sér, að undanskilin eru. m. a. sum ríkis-
mál, efsta dómstig, sum kirkjumál, við-
skipti, sem hafa lagagildi utanlands,
brot „gegn ríkisstjórninni eða friði þjóð-
félagsins,“ hin „lærða skó!amenntun“ og
sameiginleg fjármál. Ennfremur eru skv.
frumvarpinu „sveitamálefni, fátækra-
stjórn, ráðstafanir þær innanlands er
miða til almenningsheilla t. a. m. póst-
göngur í landinu og vegir, heilbrigðis-
stjórn og fyrirkomulag spítalanna svo og
atvinnuvegir í landinu" aðeins íslenzkt
sérmál „að því leyti sem það snertir
ekki almennt gagn ríkisins eða hátign
ríkisins." Ef ágreiningur verður um,
S§ DA.GUR 50 ÁR4
hvað telja skuli sérmál íslands, sker
„löggjafarvald ríkisins“ úr ágreiningn-
um.
„Það skal ákveðið með lagaboði sér í
lagi fyrir Island, hvert vald verði veitt
Alþingi í æðri stjórn innanlandsmálefna,
líkt því sem kann að verða kveðið á um
æðri sveitarstjórnir í Danmörku." Leita
skyldi álits Alþingis, að svo ihiklu leyti
sem verða má, áður en breytt er lögum,
sem „gilda fyrir Island.“
Stofna skyldi landssjóð fyrir Island
og skipta sköttum innheimtum á Islandi
milli hans og ríkissjóðsins, og landssjóð-
ur annast útgjöld vegna sérmála Islands
en ríkissjóður vegna íslenzkra ríkismála
eða sameiginlegra mála. Þannig var t. d.
ríkissjóði ætlað að greiða laun amt-
manns, biskups, yfirdómara hér, kenn-
ara við lærða skólann, íslenzkra ríkis-
þingmanna og kostnað við póstferðir
milli Danmerkur og íslands.
I stuttu máli sagt virðist hér hafa ver-
ið ráð fyrir því gert, að fá hinu nýja
ríkisþingi í hendur mikinn hluta af ein-
veldi konungs yfir Islandi en hinn hlut-
ann, sérmálin, ríkisstjórninni í „Dan-
merkurríki,“ nema að því leyti, sem sú
stjórn kynni að vilja veita Alþingi íhlut-
unarrétt um þau mál.
Forsjá Jóns Sigurðssonar var í því
fólgin, að hann áttaði sig á því í tæka
tíð og gerði grein fyrir því, sem nú hafði
gerzt í sambandi við einveldisafsal kon-
ungs, og að ekki bar að líta svo á, að
konungur hefði afsalað sér einveldinu x
hendur Dana eða allra þegna sinna sam-
eiginlega, heldur hefði einveldinu yfir
Islandi verið afsalað í hendur þeim, sem
á sínum tíma hefðu látið það af hendi,
þ. e. a. s. íslendingum sjálfum. Það væri
þeirra mál og konungs, sagði J. S., á
hvern hátt þeir veittu valdinu viðtöku
sem sjálfstæð þjóð. Rétt Dana til þessa
valds- mættu íslendingar aldrei viður-
kenna.
Þegar 1. umræða um stjórnarskipun-
arfrumvarpið hófst hinn 21. júlí — hin
eina, sem fram fór á Þjóðfundinum —
voru fundarmenn vel vitandi um efni'
þess og höfðu haft aðstöðu til að gera
sér grein fyrir því í hlutfallsnefndunum.
Flestum var víst ljóst, að „stór stund“
var upp runnin.
Af hálfu konungsfulltrúa átti sér ekki
stað nein framsaga í þessu mikla máli.
Fyrstur stóð upp séra Páll Pálsson í
Hörgsdal fulltrúi Skaftfellinga. Sam-
kvæmt útdrætti Þjóðfundartíðinda hóf
hann mál sitt á þessa leið: „Það er mikið
gleðiefni, að sú stund er komin, er vér
fáum tækifæri til að tala frjálslega um
hagi lands vors, nú er grundvallarlög
Danmerkurríkis, sem voru samin fyrir
tveimur árum liggja frammi .fyrir oss,
til þess að vér ræðum um hversu vér
fáum notið þeirra.“ Síðar sagði hann:
„Vér verðum að íhuga, að vér höfum
fyrir framan oss frumvarp, en ekki nein
lög, sem vér höfum skuldbundið oss til
að hlýða. — Vér erum einmitt koxhnir
að því höfuðatriði að skuldbinda oss, en
vér erum ekki búnir. Vér viljum hjartan-
lega aðhyllast konunginn, því vér vitum
að hann vill oss hið bezta. En því að-
eins getum vér aðhyllst hann, að vér
höfum fengið tækifæri til að njóta
krafta vor sjálfir og hafa sjálfir hönd i
bagga, þegar um vor málefni er að gera
— það er mitt ráð, að vér berum einarð-
lega og hæversklega fram óskir vorar
fyrir stjórnina, og sýnum það, að því
aðeins geti Danir haft sóma af oss í
heild ríkisins, að þeir láti oss njóta rétt-
inda vorra, og hygg ég, að þjóðerni vort
gefi oss heimild til að ganga þennan
veg.“
Næstur stóð upp sr. Hannes Stephen-
sen varaforseti Alþingis, fulltrúi Borg-
firðinga. „Hann er þá runninn upp, þessi
dagur,“ sagði ræðumaður, „er vér í
fyrsta sinn eftir langan aldur megum
hugsa um sjálfa oss. Sæll veri þessi dag-
ur og allir slíkir dagar eftirleiðis.“ En
ræðu sinni lauk hann svo: „Það er minn
skoðunarmáti, að þjóðin hafi rétt til, að
þrælbinda sig ekki við skorður þær, er
frumvarpið setur. Þætti mér vel til fall-
ið, að nefnd yrði kosin í málinu, og það
strax í dag, er ræddi það í fullkomnu
frelsi.“
Hinn þriðji ræðumaður, Jósep læknir
Skaftason, fulltrúi Húnvetninga, kvað
frumvarpið bera þess vott, að „vér séum
álitnir eins og stór hreppur í Dan-
mörku.“ Sr. Jakob Guðmundsson á
Kálfatjörn, fulltrúi Reykvíkinga, kvað
um það að ræða „hvernig hinni tak-
mörkuðu konungsstjórn verði hér bezt
fyrir komið.“ Fimmti ræðumaður var
Eggert Briem sýslumaður, fulltrúi Ey-
firðinga. Hann ræddi efni frv. í megin-
atriðum og hversu farið hefði verið að
í öðrum löndum konungs, svo sem Slés-
vík og Holtsetalandi og sagði: „Líkar
ákvarðanir sýnist mér vel til fallnar í
tilliti til stöðu Islands í ríkisheildinni.“
Drap síðan á þann möguleika „að nefna
menn til af beggja hálfu líkt og stungið
er upp á milli Danmerkur og hertoga-
dæmanna."
Svo virðist, sem efni þessarar ræðu
hafi ýtt við konungsfulltrúa, því að nú
tók hann loks til máls. Hann kvað ekki
heimilt að ræða frv. á þann hátt, er
fundarmeoo hefðu nú gert og kvaðst