Dagur - 12.02.1968, Blaðsíða 19

Helgi Hallgrímsson:
Tvö eldfyrirbæri
Sýnin í Haga
í GÖMLUM BLÖÐUM má finna
lýsingar á ýmsum einkennilegum
náttúrufyrirbærum. I sumum til-
fellum eru fyrirbærin lítt eða ekki
skiljanleg, eins og þeim er lýst,
enda er frásögnin þá oftast meira
eða minna blönduð hjátrú frásegj-
andans. Önnur fyrirbæri verða
auðveldlega skýrð út frá þekkingu
náttúruvísindanna.
Hér fer á eftir lýsing á einu
slíku fyrirbæri; er lýsingin tekin
úr Norðurfara 12. ág., 1873, bls.
137, og hljóða svo:
„Þriðjudaginn hinn 11. þ. m.
(þ. e. nóvember' 1873) voru sjó-
menn að beita línu í Syðri-Haga á
Árskógsströnd, sáu þeir þá glampa
mikinn á norðvesturloftinu, í
stefnu yfir Krossahnjúk, ' brátt
varð glampi þessi svo mikill, að
svo var sem eldi eða loga slægi á
loft upp, fjöllum hærra og varaði
nokkra stund. Nú lögðust menn
þessir til svefns. Morguninn eftir
réru þeir til fiskjar, og námu þar
staðar á miði, er Hagabær var í
stefnu við Krosshnjúk. Litlu fyrir
dag sáu þeir aftur glampa eða eld
í svipaðri eða sömu átt, en miklu
meiri en kvöldinu fyrir, bæði
meiri um sig og hærra og miklu
hærra í loft upp, en svo virtist sem
vindur stæði á logann af vestri,
því loginn lagði mjög til austurs.
Þegar Iína er dregin á upp-
drætti Islands frá Haga yfir
Krossahnjúk bendir hún norðan
við Hornstrandir.
Þannig hefur Jóhann timbur-
smiður í Syðri-Haga skýrt frá sýn
þessari og fullvissaði um, að menn
þeir, sem sáu, væru aðgætnir og
sannorðir menn.“
Þannig er lýsing Norðurfara á
atburði þessum.
í fljótu bragði virðist lýsingin
eiga við eldgos, og enginn minni
fræðimaður en Þorvaldur Thor-
oddsen hefur tekið hluta af þess-
ari lýsingu upp í Eldgosasögu
landsins. (Þ. Thoroddsen: Die
Gesichte d. Isl. Vulkane. 1925).
Virðist Þorvaldur hallast að því,
að hér hafi verið um að ræða eld-
gos í hafi, norðan og vestan við
ísland, en annars ræðir hann þetta
fyrirbæri ekki nánar.
Látum oss þá athuga nánar
möguleikana á staðsetningu þessa
hugsanlega goss. Eins og fram
kemur í fréttagreininni bendir
lína, dregin um Haga og Krossa-
hnjúk, um það bil 5 gráður norð-
an við vestur, og liggur yfir fjall-
garðinn milli Eyjafjarðar og
Skagafjarðar um Hreppsendasúl-
ur, síðan yfir utanverðan Skaga-
fjörð, yzta hluta Skaga, Húnaflóa-
mynni og yfir Hornstrandir til
Grænlands.
Á þessari línu hefði þá gosið átt
að vera einhversstaðar. Nú er þess
að gæta, að Krossahnjúkur (Sól-
arfjöll) er um 1000 m. á hæð, en
fjarlægðin þaðan fram á miðjan
fjörð, þar sem ætla má að mið
Hagabænda hafi verið, er um 10
km. Hafi gosið verið á Skaga, sem
er í um 100 km. fjarlægð frá
Hagamiði, hefur gossúlan þurft að
vera um 10 km. á hæð, en hafi
hún verið á Hornströndum, hefði
hún þurft að vera um 20 km. á
. DAGUR 50 ÁRA 19