Dagur - 12.02.1968, Blaðsíða 20

hæð, og þó ríflega það til að sjást
gnæfa upp yfir fjöllin. Meiri hæð
er vart hugsanleg á gossúlu, og þó
mun eldsúla sjaldan eða aldrei ná
mikið meira en svo sem 10 km.
hæð, og væri þó um stórgos að
ræða. Samkvæmt þessu hefur gos-
ið aldrei verið vestar en á Horn-
ströndum, en þó miklu líklegra að
það hafi verið á Skaga, eða á
Skagafiröi,'og loks hefði það vel
getað verið í fjallgarðinum milli
Eyjafjarðar og Skagafjarðar
(Tröllaskaga), fjarlægðarinnar
vegna.
Sé litið á jarðsögulegar líkur,
fyrir gosi á þessum nefndu stöð-
um, eru þær sáralitlar, og þó allra
minnstar líkur fyrir gosi á Vest-
fjörðum eða í hafinu þar í grennd
(Húnaflóa).
Nokkru meiri eru líkurnar fyrir
gosi á Skaga eða á Skagafirði, því
vitað er að þar hefur gosið fram á
Isöld, en á Tröllaskaga eru líkurn-
ar aftur lítið meiri en á Vestfjarða-
kjálkanum.
Gerum þá ráð fyrir að stórgos
hafi orðið á Skagafirði eða á utan-
verðum Skaga, árið 1873. Eldsúla
teygðist um 5—10 km. upp í loft-
ið, og annað eftir því. Skyldu þá
ekki fleiri hafa orðið varir við eld-
gos þetta en þeir Hagamenn? Jú,
auðvitað, en engar heimildir eru
til, mér vitanlega, sem staðfesti
það. Hefði slíkt stórgos þó engan
veginn getað fariö fram hjá Skag-
firðingum.
Niðurstaðan veirðúr því sú, að
hér hafi engan veginp getað verið
um eldgos að ræða, og er þá að
leita annarra skýringa á fyrirbær-
inu. i ;
Svo einkennilega vill til, að
þegar ég var að hugsa um þetta
fyrirbæri í fyrravetur (1967), og
reyndi meo öllum tiltækum með-
ulum að útskýra það sem eldgos,
kom skýringin yfir mig eins og
andinn forðum, og það merkilega
var, hún kom sem himinteikn, sem
margir sáu, teikn, sem að mínu
20 DAGUR 50 ÁRA
áliti var samskonar og áðurnefnt
fyrirbæri, og á ég þar við glitský-
in, sem birtust yfir Norðurlandi í
janúar þennan vetur.
Þegar ég sá glitskýin, var eins
og skotið gegnum hugann: þetta
er það sama og Hagamenn sáu. Þá
fór ég að lesa lýsinguna aftur, og
viti menn: þar stóð ýmislegt
heima, og annað mátti lesa milli
línanna, ef svo má segja. Mun ég
nú reyna að finna þessum fullyrð-
ingum nokkurn stað.
Það er þá fyrst að telja, að tím-
inn sem ljósin sáust á, stemrnir all-
vel við þann tíma, sem líklegastur
er fyrir glitský. Líklegast er, þótt
það sé ekki fram tekið í fréttinni,
að Hagabændur hafi beitt siðla
dags eða undir kvöld. Síðan fara
þeir snemma að sofa og vakna
síðla nætur og fara til fiskjarins,
enda segir í greininni: litlu fyrir
dag, sáu þeir aftur glampa o. s. frv.
Það er eðli glitskýja, aö þaú
sjást nokkru fyrir birtingu og
nokkru eftir að skuggsýnt er orðið,
og stafar af því að þau eru svo
hátt í loftinu (20—30 km.) að
sólin nær að skína á þau miklu
lengur en á venjuleg ský, sem eru
í um 2—3 km. hæö.
I öðru lagi er hvergi í greininni
talað um eldsúlu né heldur reykj-
arsúlu, heldur um „glampa,“ „loga“
og „eld“ og talað um að honum
hafi „slegið á loft upp“ og „varaði
nokkra stund.“ Athyglisverð eru
enn þau ummæli, aði „svo virtist
sem vindur i stæðj , á logann af
vestri, því logann lagði mjög til
austurs.'f Þetta er einmitt einkenni
glitskýja, aö þau líkjast glampa
eða loga sem kembdur er af vindi.
Þau stefna oft frá’ austri til vest-
urs, enda fylgja þau oft vestnn-
vindi í háloítunum. Svo getur því
sýnzt sem þeim slái á loft upp,
hátt yfir fjöll.
Nú muna allir þá veðurblíðu,
sem var í janúar síðasliðinn vetur,
um það bil, sem glitskýin sáust, en
hvernig skyldi veðrið hafa verið
þann 11. nóvember 1873. Sjálf-
sagt mætti finna það út eftir veð-
urskýrslum, en nokkra bendingu
gefur eftirfarandi veðurlýsing,
sem tekin er úr fréttadálki sama
bl,aðs. Þar segir svo: „8. f. m. (þ. e.
október, hér er sennilega um
prentvillu að ræða, og á þetta að
vera þ. m., þ, e. nóvember) fór
hríðum að ljetta af og veðrið að
birta og batna, en 14. þ. m. fyrst
að hlána og síðar var nær því á
hverjum degi meiri og minni þíða,
svo að i snjóljettum sveitum, var
komin upp næg jörð fyrir fullorð-
ið sauðfé og hross, en aftur í snjó-
þungum sveitum mátti heita að
varla sæist á dökkan díl.“ Sam-
kvæmt þessari tilvitnun, hefur
fyrirbærið sézt nokkrum dögum
áður en hlánaði, og er ekki ósenni-
legt að vindur hafi þá verið orðinn
suðlægur eða suðvestlægur í há-
loftunum, þótt hann yrði það ekki
fyrr en nokkrum dögum síðar á
jörðu niðri. Slíkt er algengt fyrir-
bæri.
Þegar öllu er á botninn hvolft
held ég vart verði um það eíast, að
fyrirbærið sem Hagamenn sáu,
hafi verið glitský, og hugsanlega
er einnig þannig um sum önnur
,-,eldfyrirbæri,“ sem frá er greint í
gömlum heimildum.
Aldarminning
eldgoss
FJÖLMARGAR heimildir eru um
eldgos í hafi, bæði fyrir sunnan og
norðan land. Viröist þó, sem ýmsir
hafi verið farnir að gerast vantrú-
aðir á að slíkt hefði raunverulega
átt sér stað, þegar Surtseyjargosið
hófst nýlega, og sýndi okkur svart
á hvítu, að slík gos eru engu síður
rsunveruleg en gos á landi.
Um áramótin 1867—68, nán-
ar tiltekið á gamlársnótt (31.
des.), gengu allsnarpir jarðskjálft-