Dagur - 12.02.1968, Blaðsíða 21

ar yfir Norðurland. Mestir munu
þeir hafa orðið á Húsavík og í
grennd, en voru vægari bæöi aust-
ur undan og vestur undan. A Ak-
ureyri fundust nokkrir vægir kipp-
ir þessa nótt. A Húsavík var getið
um skaða á húsum, og einn bær,
„laskaðist svo mjög að ekki var að
hugsa til að búa í honum framar"
(Norðanfari VII, 1868, bls. 7),
sprungur komu í jörðina, o. s. frv.
Varð vart við kippi á Húsavik
næstu daga og allt fram í miðjan
janúar a. m. k.
Nokkru síðar birtist í Norðan-
fara eftirfarandi fréttaklausa:
„E 1 d g o s. Um næstliðið nýár
hafði nokkrum sinnum sjest úr
Kelduhverfi í Þingeyjarsýslu, logi
upp úr hafi, í norður af svonefnd-
um Mánáreyjabrekum, sem liggja
út af Tjörnesi, og aftur úr Köldu-
kinn nú fyrir skömmu sama sjón
og á sömu stöðvum.
Af þessu ráða menn, að eldur
hafi verið uppi hjer norðan fyrir
landi, og að jarðskjálftinn, sem
hjer er að framan getið, verið því
samfara, eður staðið í sambandi
við eldgos þetta.“
Ekki er mér kunnugt um fleiri
heimildir um þetta gos, en þó er
líklegt að þær finnist einhvers-
staðar, t. d. í gömlum dagbókum
frá þessum tíma, sögusögnum o. s.
frv. Væri mér þökk í því, ef ein-
hver vildi benda mér á eitthvað
slíkt.
Séu athugaðar líkur fyrir gosi á
þessu svæði, kcmur í ljós,' að þsér
eru einmitt nokkuð miklar.
Norður af Tjö'rnesi géngur
mjótt en langt gmnn, sem nær
alla leið á móts við Melrakka-
sléttu: Innst á því, um 10 km.1 und-
an landi eru Mánáreyjar, og eru
þær að sögn Þorvaldar Thorodd-
sen, úr móbergi. Nokkru utar eru
Mánáreyjabrekar, sem áður eru
nefndir, en það eru blindsker,
nokkur saman. A öllu svæðinu frá
landi út fyrir Brekana er minna en
50 metra dýpi. Þar fyrir utan er
um 50—70 m. dýpi og heitir yzti
hluti grunnsins Mánáreyjaflak.
Tjörnesgrunnið, ásamt austur-
hluta Tjörness sjálfs, er beint
framhald vesturmarka eldgosa-
beltisins mikla, er gengur í gegn-
um þvert landið, og hefur á Norð-
urlandi stefnu beint í norður-
suður. Norðanlands eru á þessu
belti, hin frægu eldstöðvar í Öskju
og við Leirhnjúk, hérumbil í
beinni stefnu frá Eyjarbrekunum.
Af þessu leiðir, að telja verður
eldgos á þessu svæði mjög eðlilegt.
Grunnið sjálft og lögun þess bend-
ir einnig eindregið til þess að svo
geti verið, enda líklegasta skýring-
in á tilveru þess og eyjanna og
skerjanna, að þetta sé allt saman
myndað við eldsumbrot fyrir til-
tölulega skömmum tíma. Þar við
bætist enn, að á grunninu eru, á
nokkrum stöðum svæði, sem rugla
segulnál áttavitans, m. a. er eitt
slíkt svæði, rétt hjá Eyjarbrekun-
um, en önnur liggja í beinni stefnu
þar norður af.
Styrkleiki jarðskjálftanna á
Húsavík virðist og benda til hins
sama. Hins vegar eru lýsingar á
„eldinum,“ svo ófullkomnar, að af
þeim verður naumast dregin nein
ályktun. Stórgos hefur þetta ör-
ugglega ekki verið, enda hefðu
þess þá sézt meiri merki. Hitt er
líklegra, að þetta hafi aðallega
verið hraungos, og farið að .mestu
fram neðansjávar, en eldtungur
skotið upp kollinum af og til, líkt
og nú hefur oftle^a drðið vart við
í nánd viði Surtséy. Slíkt gos getur
vcrið reyklaust og öskufall því
ekkert. (Sbr. einnig síðasta Öskju-
gOS). t : l í 1 ' I' M , . :
Hér virðist því alit beta að
sama brunni, að eldgos í hafi út
af Mánáreyjabrekum, um áramót-
in 1867—68 hafi vel getað átt
sér stað.
Þess má geta að lokum, að eld-
ur var um sama leyti uppi í
Vatnajökli (líklega á Grímsvatna-
svæðinu), en það gerir auðvitað
hvorki að auka né minnka líkurn-
ar fyrir eldgosi út af Tjörnesi. Að
tvö, eða fleiri eldgos hafi orðið
samtímis á Islandi er engin ný
bóla.
Heimildir eru um fleiri eldfyrir-
bæri á hafinu fyrir Norðurlandi,
og verða þau væntanlega til um-
ræðu síðar.
Hér var aðeins ætlunin, að
vekja athygli á þessu máli, og vil
ég því enn beina þeirri ósk til
allra, sem kynnu að hafa einhverj-
ar heimildir um eldfyrirbæri á
hafinu fyrir norðan land, að senda
þær eða upplýsingar um þær til
Náttúrugripasafnsins á Akureyri.
Þeir kusu
hið einfalda líf
Á KLETTAEYJU einni í sunnanverðu
Atlantshafi býr fámennasta samfélag
manna. Það telur 270 manns og það eru
meira en tvö þúsund km. til næstu
byggðrar eyjar.
Fyrir sjö árum tók eyjan að gjósa og
íbúarnir vor fluttir til Englands. Eftir
árs dvöl þar fór fram skoðanakönnun á
því, hvort eyjaskeggjar vildu hverfa
heim eða setjast að í Bretlandi. Nœr
allir vildu snúa heim aftur. Þeir höfðu
gaman af bílum, stórhýsum og iðandi
mannhafi stórborgarlífsins og öllum nú-
tímpþæf*indum. En hávaðinn ætlaði að
æra þá. Eftir þennan reynslutima voru
þeir orðnir þreyttir á „menningunni" og
lífsþægindunum og óskuðu þess að
hverfa heim. Þar beið þeirra sjósókn og
garðyrkja, og lítið samband við umheim-
inn. En þar beið þeirra líka meiri hreysti
og heilbrigði. Þeir þekktu fátt til hinna
ýmsu smitnæmu sjúkdóma fjölmennis-
ins og voru næmir fyrir þeim á meðan
þeir dvöldust í Englandi.
Þegar eldgosum á eynni linnti var
brezka stjórnin svo rausnarleg að flytja
þá til eyju sinnar á ný, þar sem friður
Tristan-eyjar beið þegna sinna.
Þetta minnsta samfélag veraldar var
stofnað upp úr 1800.
DAGUR 50 ÁRA 21