Dagur - 12.02.1968, Blaðsíða 53

Gísli Guðmundsson:
Þjóðfundurinn 18 51
Af hverju er rnyndin mikla í forsal Alþingishússins? Hvaö gerðist
á þjóðfundinum 1851? Til hvers var hann haldinn, og hvaða
áhrif hafði hann á sjálfstæðismál íslands.
ÞAU TÍÐINDI urðu á þriðja ári eftir
að hið endurreista Alþingi tók til starfa,
að ný þjóðfrelsinshreyfing fór um vest-
urhluta Norðurálfu. Sögufraagasti við-
burður þessara tímamóta er hin svo-
nefnda febrúarbylting í Frakklandi, hin
þriðja í röðinni af því tagi þar í landi
á 70 árum. Steyptu Frakkar þá af stóli
konungi sínum, Lúðvíki Filipusi, þeim
hinum sama, er Jónas Hallgrímsson
nefnir séra Filipus í gamansögu sinni
um heimsókn drottningarinnar á Eng-
landi. I Danmörku bar frelsishreyfing-
in þann árangur, að Friðrik konungur
sjöundi, er þá var nýkominn til ríkis,
lýsti yfir því í boðskap til þegna sinna
28. jan. 1848, að hann myndi afsala sér
einveldi því, er Danakonungar höfðu
haft í nálega 2 aldir, og láta hefja undir-
búning nýrra stjórnskipunar. Eftir að
hafa heyrt álit hínna dönsku ráðgjafar-
þinga, er þá störfuðu á svipaðan hátt og
Alþingi, gaf hann síðan út tilskipun um
kosningu til stjórnlagaþings, en stjórn-
lagaþing þetta setti Dönum hina fyrstu
stjórnarskrá, er tók gildi 5. júní 1849,
þar sem kveðið var á um þingbundna
konungsstjórn og aðgreining ríkisvalds-
ins í löggjafarvald, framkvæmdavald og
dómsvald.
Friðrik VII. var meira en konungur
yfir Danmörku, Islandi, Færeyjum,-
Grænlandi og smálýlendum sunnar á
hnettinum. Hann var jafnframt hertogi
yfir Slésvík, Holtsetalandi og raunar
fleiri landssvæðum, en hertogadæmi
þessi, að undantekinni Norður-Slésvik,
voru yfirleitt byggð Þjóðverjum og töld-
ust til hins þýzka ríkjasamfélags. Þegar
á árinu 1848 hófst uppreisn í hertoga-
dæmunum. Heimtuðu þau sem mest
sjálfstæði sér til handa og helzt fullan
aðskilnað frá Danmörku og Danakon-
ungi, sem og síðar varð eftir ósigur Dana
fyrir Þjóðverjum 1864. En um það leyti,
sem þingræðisstjórnin var að komast á
laggirnar í Danmörku settu átökin við
hertogadæmin að verulegu leyti svip
sinn á hin dönsku stjórnmál. Það varð
sem sé öðrum þræði hlutverk hinna
dönsku þjóðfrelsismanna að reyna að
koma í veg fyrir, að öll tengsl rofnuðu
milli landa Danakonungs, og að „Dana-
veldi“ héldi áfram að vera meira en
Danmörk ein. Það kom fljótt í ljós, að
ekki kom annað til móla en að Slésvík
Holtstaland fengju löggjafarþing og
ráðuneyti út af fyrir sig, og varð þó að-
eins stundarfriður. Þetta gerðist svo að
segja í einni svipan. I viðskiptum Kaup-
mannahafnarvaldsins og Islendinga varð
gangur mála allur hægari, en þó
grundvöllur lagður að því, er koma
skyldi. 1 . |
Svo óheppilega vildi til fyrir Islend-
inga, að árið 1848 var ekki þingár. Al-
þingi missti því af tækifæri til að
„hamra járnið meðan það var heitt“ í
þessu máli. Þegar stjórnlagaþingið kom
saman í Danmörku haustið 1848 höfðu
engar ráðstafanir verið gerðar til að láta
kjósa stjórnlagaþing á Islandi, en kon-
ungur kvaddi til, án kosningar, 5 Islend-
inga að eiga sæti á stjórnlagaþingi Dana,
og sátu þéir þar. þessir 5 Islendingar
voru Jón Sigurðsson, Jón Guðmundsson,
síðar ritstjóri Þjóðólfs, Brynjólfur Pét-
ursson, Konráð Gíslason og Jón Jóns-
son í Alaborg, faðir Jóns Landritara.
Val þessara manna sýnir, að danska
stjórnin var á þessu stigi málsins vel-
viljuð Islendingum. Sjálfir voru þessir
íslenzku fulltrúar víst yfirleitt í vafa um,
hvort þeir ættu að sitja þingið, og hneig
viðleitni þeirra þar helzt í þá átt, að
koma í veg fyrir, að þar yrði um íslenzk
málefni fjallað.
En þó að Alþingi gæti ekki tekið for-
ystu í frelsismálum Islendinga á órinu
1848, reyndu íslenzkir menn þá þegar
að nota áhrif frélsishreyfingarinnar Is-
landi til framdráttar. Með fyrstu vor-
skipum þetta fraega ár barst hingað í
Nýjum félagsritum „Hugvekja til ís-
lendinga" eftir Jón Sigurðsson, er hefst
á tilvitnun í Bjarkamál:
„Dagur er upp kominn
dynja hanafjaðrir,
mál er vílmögum
að vinna erfiði.“
DAGUR 50 ARA 53