Dagur - 12.02.1968, Blaðsíða 59

getur verið tiltökumál nema aðeins um
fáa daga, gæti því ekki haft annan árang-
ur en þann, að landið fengi að bera enn-
þá fleiri útgjöld til einskis gagns, en
þegar hvíla á því.
Til að baka landi þessu fleiri óþarfa
útgjöld, en orðið er, finn ég alls ekki
ástæðu, og mun ég því, samkvæmt þeim
myndugleika, sem vor allra-mildasti
konungur hefur gefið mér til þess, og
sem ég hef lagt fyrir fundinn, nú þegar
enda fund þennan.
Og lýsi ég þá yfir í nafni konungs (J.
kandid, Sigurðsson: Má ég biðja mér
hljóðs, til að forsvara aðgjörðir nefndar-
innar og þingsins? Forseti: Nei.) að
fundinum er slitið.
J. kandid. Sigurðsson: Þá mótmæli ég
þessari aðferð.
Konungsfulltrúi (Um leið og hann og
forseti gengu burt úr sætum sínum): Ég
vona að þingmenn hafi heyrt, að ég hef
slitið fundinum í nafni konungs.
J. kandid. Sigurðsson: Og ég mótmæli
í nafni konungs og þjóðarinnar þessari
aðferð, og ég áskil þinginu rétt til, að
klaga til konungs vors yfir lögleysu
þeirri, sem hér er höfð í frammi.
Þá risu upp þingmenn, og sögðu flestir
í einu hljóði:
Vér mótmælum allir.“
Það sem hér er skráð af hinum ráðnu
skrifurum Þjóðfundarins, gerðist á laug-
ardegi? Sennilega hafa Islendingar al-
mennt í þann tíð ekki verið þeirrar skoð-
unnar, að sá laugardagur hafi til lukku
verið. En þegar Hannes Hafstein minnt-
ist Þjóðfundarins í Andvara eftir 50 ár,
leit hann svo á, að eins og afstaða stjórn-
arinnar var og líkur til þess að farið yrði
að tillögum Þjóðfundar, hafði hin hvat-
víslega aðferð Trampe konungsfulltrúa,
orðið til framdráttar málstað Islendinga.
Þjóðfundinum lauk svo, að formlegt svar
'íslendinga og umsögn um stjórnarfrum-
varpið var ófengið, og úr því að um það
hafði verið beðið, átti varla við að gefa
út stjórnarlög fyrir landið að svo stöddu,
enda var það ekki gert. Útgáfa slíkra
laga drógst í 20 ár, og af forystumönnum
íslendinga var sá tími vel notaður, enda
þróun mála þeim i vil. Þegar stöðulögin
voru gefin út árið 1872, lágu fyrir til-
lögur Alþingis, þó að ekki væri eftir
þeim farið, var tekið tillit til þeirra,
Samkvæmt stöðulögunum var ísland
óaðskljanlegur hluti „Danaveldis“ en
ekki „Danmerkurríkis" og „með sér-
stökum landsréttindum." A grundvelli
þessa landsréttinda gaf svo Kristján
konungur IX. út stjórnarskrána 1874,
þar sem Alþingi fékk löggjafarvald með
konungi og þjóðin varð fjár síns ráð-
andi.
En hvernig sem á þetta er litið, er
Þjóðfundurinn 1851 einn merkasti við-
burður í stjórnmálasögu íslendinga.
Hann magnaði með þjóðinni þá tilfinn-
ingu, sem stundum örvar til baráttu og
dáða: Hina réttlátu reiði. Afstaða stjórn-
arinnar gagnvart embættismönnunum er
Þjóðfundinn sátu, átti hér hlut að máli.
Eftirmál Þjóðfundar eru glógglega
rakin í ævisögu Jóns Sigurðssonar, III.
bindi, og skal þeirra nú aðeins getið í
stuttu máli. I „þingveizlu" hjá konungs-
fulltrúa að kvöldi 9. ágúst, mættu aðeins
5 konung kjörnir. Síðdegis var Páli amt-
manni, forseta Þjóðfundarins, skrifað
mótmælabréf undirritað af 33 Þjóð-
fundarmönnum. Var einn þeirra konung
kjörinn, sr. Halldór. Daginn eftir undir-
rituðu 36 Þjóðfundarmenn ávarp, til
konungs, þar sem borin var fram kæra
á hendur Trampe konungsfulltrúa. Jón
Sigurðsson, Jón Guðmundsson og Eggert
Briem voru kosnir til að flytja konungi
sjálfum ávarpið í Kaupmannahöfn og
ræða við hann. Bæði Þjóðfundarmenn
og almenningur víða um land skutu sam-
an fé til fararinnar. Úr för Eggerts
Briem varð ekki. Jón Guðmundssyni,
sem var settur sýslumaður i Skaftafells-
sýslu, var bönnuð förin. Sagði hann þá af
sér embætti og fór, en hlaut aldrei síðan
sýslumannsembætti, þótt um væri sótt.
Kristjáni Kristjánssyni var vikið frá
embætti land- og bæjarfógeta, en hlaut
þó síðar önnur embætti. Margir emb-
ættismenn hlutu áminningu, og á suma
þeirra a. m. k. var lagt þingsetubann.
Almenningur um land allt lét vilja sinn
óspart í ljós á þann hátt, sem þá var
venja, þ. e. með undirritun ávarpa og
bænaskráa i héröðum og í sendibréfum,
sem gengu á milli manna og mörg hafa
geymzt — að ógleymdum Þingvalla-
fundum. Þingeyingar sendu Trampe
áskorun um að segja af sér og fará úr
landi. Ekki fór hann að þvi, en hélt hin-
um danska herverði hér næsta vetur, og
gegndi embætti til 1860 eins og fyrr
var sagt. Sumt var víst vel um hann sem
embættismann. Um aðdraganda að
framkomu hans á Þjóðfundinum og
ástæður til hennar eru ýmis gögn fyrir
hendi, sem ekki er ástæða til að fjölyrða
um, enda skiptir slikt ekki meginmáli í
þessu sambandi.
Þess skal að lokum getið, að kostnað-
ur við þjóðfundinn var eftir nokkurt þóf
greiddur úr rikissjóði Dana. Trampe
ætlaði að láta innheimta hann sem al-
þingistoll, en Pétur Hafstein neitaði að
framkvæma innheimtuna á Norður- og
Austurlandi, og fór málið til úrskurðar
í Kaupmannahöfn. Kostnaðinn við her-
vörðinn í Reykjavík, 9262 rd. og 14 sk.,
varð danski ríkissjóðurinn líka að greiða.
Til voru þeir menn danskir, á ríkisþingi
og utan þess, sem létu sér fátt um finn-
ast þau útgjöld og töldu ekki vel að Is-
lendingum farið. Jón Sigurðsson og fé-
lagar hans í Danmörku létu ékki sitt eft-
ir liggja að tala máli íslendinga þar í
landi.
Vegna tilvitnana í ræður hér að fram-
an ber að geta þess, að ummæli, sem
höfð eru eftir þjóðfundarmönnum í
„Tíðindum frá þjóðfundi" eru að sjálf-
sögðu ekki óbreyttar ræður, heldur út-
drættir í beinni ræðu.
Verkefnin kalla
Framhald af bls. 26.
þjóðarinnar þegar til lengdar lætur
byggist fyrst og fremst á almennri
fræðslu, ekki sízt á tæknilegu sviði.
Engin fjárfesting mun borga sig betur en
sú, sem stuðlar að aukinni þekkingu
æskunnar, og á þvi sviði má aldrei lýð-
ast að börn sveitanna verði útundan,
eins og nú á sér stað. Eg vona að blaðið
okkar Dagur verði merkisberi norð-
lenzks málstaðar um ókomin ár, eins og
hingað til.
Dagur í hálfa öld
Framhald af bls. 10.
koma, að vinna saman að því að
vernda, og efla byggðir Norður-
lands. Því, meiri árangur, sem afi
slíkri viðleitni verður, því meiri
þátt mun hún jafnframt eiga í
verndun íslenzks sjálfstæðis á
komandi tímum. Gjalda þarf var-
huga við þeirri vanmáttartilfinn-
ingu, sem oft reynist hugsjónum
skæð, er hægt gengur eða á móti
blæs. Þó að vonir dvíni á ísaári, og
leitt verði stundum langnættið,
ber að treysta því, að sá, sem blað-
ið okkar heitir eftir, komi „í réttan
tíma“ á sínum hvíta hesti.
DAGUR 50 ÁRA 59