Þjóðviljinn - 19.12.1970, Blaðsíða 11

JÓLABLAÐ - 11
(Martin Andersen Nexö er
kunnur hér á landi af skáld-
sögunni „Ditta mannsbam".
Aftur á móti er annað skóld-
verk hans, „Pelle Erobreren",
mörgum óþekikt, vegna þess
að hér er það aðeins til á
dönsku. Sú var tíðin, að bók-
hneigðir íslendingar lærðu
dönsku, ótilkvaddir, eftir
ferminguna, með lítllli aðstoð,
í því eina skyni að geta notið
bókmennta frænd'þjóðanna.
Nú eru lítil böi*n látin læra
ensku, áður en þau, suim, eru
vel ílæs á móðubmál s:tt, „tii
þess að þau geti ferðazt um
ailan heiminn", eins og það er
orðað. Nánar útskýrt: Lendir
þú til Englands, áttu að geta
gert þig skiijanlegan á hótiei-
inu og í vöruhúsunum. Á btók-
menntir minnist enginn.
Menntaimaður flutti erindi í
útvarp fyrir nokkrum árum.
þar sem hann tailaði um
„enskunám“ og ,,dönskusitagl“.
Orðið „íslenzkustagll“ er ékiki
bedhlimis kom-'ð inn í miálið, en
„málvöndunardeiiu“ nefna
suimiir það, ef einhver vill
vanda móðunmiál sitt. Ekki
munu Reykvikiin,@ar bíða þess
bætur fyrst um sinn, að dáta-
sjónvarpið flæddi yf:r höfuð-
staðinn og nágrenni hans ár-
um saman Og drýldni nýrfkra
manna birtist í vanmati á ölllu,
sem þjóðinni er dýrmætt og
skylt. Svo langt gekk ensku-
detor;ð fyrir nokkrum árum.
að Ríkisútvarpið filutti eitt
leikrita Ibsens í þýðingu úr
amerfsku! Otvarpið . hefur
mjög sýnt Könum hollnustu
síná með endalausum filutn-
in,gi aimeríska undirtmélsleik-
rita. Og dagtolöð Jandsins hafa
vottað Vaillaii-menninígunni
hollnustu sina mieð endBlausri
birtingu amerískra glæpareyf-
ara.
Bókmenntir Norðuirlanda
hafa þoifcað fyrir innrás amer-
ískra áíhrifa.
— — Þessi kaflli sögunnar
giefur litla hugmynd um langt
og merkiliegt skáldirit, sem er
raunveruleg mynd af aíldar-
fari siíns tíma. Sögmhetjan.
Palli, elst upp á Borgundar-
hólmi, eins og höfiundurinn
sjálfiur, lærir skósmíði, eins og
hainn, og berst til höfuðborg-
arinnar, eins og hann. Að öðru
leyti sfeiilja leiðir, og bókin
er engin sjálfsaavisaga.
Saigan segir frá umkomu-
leysi Palia í höfuðborginni.
Þrjú munaðarlaus sysilkini
sikjóta skjólsihúsá yíir hann.
Hann verður heimiilisimaður i
„örtoinn,i“, leiguhjalli fiátæk-
linganna. þar sem brennivínið
kórónar þá eymd, sem fijár-
plógsmenn hafa búið þessu
fólki.
Palli má ekkert aumt sjá.
Hainn he£u,r ríka ábyrgðartil-
finningiu gagnvairt hverri
manneskju, sem hann kemst
í kynni við. Vinsældir hans
og góðar gáfur gera hann að
foringja. Veirkfiailildð mi'kla
skéllur yfir. Atvinnulaus og
sviptur heimili sínu fer hann
milli verkfallsbrjótanna, og
þeir fylgja honuim, aillir sem
einn, aftur heim í suiltinn og
vonleysið.
Verkamennirnir sigra. En
heifndin vofir yfir leiðtoganum'.
Hann er dæmdur til langrar
fangelsisvistar og kallaður
peningafialsari, vegna þess að
í fórum hans fundust teikn-
ingar af bankaseðlum, sem
hann hafði krotað bömunum
sínum til gamans.
Eftir heimkomu Palla úr
fangelsinu er brotið blað í
söglu baráttumannsins, Hann
er ekki framar hugrakkastur
allra. Nú stofnar Palli kaup-
fétög, starfsamur og hjarta-
blýr, eins og áður. En kjarikur-
inn er lamaður. Aðrir ganga
fram fyrir skjöldu í barattu
verkalýðsins, sem enn átti elfit-
■ir mairga eldraun.
Fyrsti hluti sögunnar lýsir
kjöruim vinnufiólks og leigu-
li’ða. Þessi kafili sýnir, bvi
mdður, að þeir hrjáðu snúa
ekki ætíð bökum saman. held-
ur hefna sín hver á öðrum í
vanmætti sínum. — Þýðandi).

Kirkja á Borgundarhólmi.
—• — Dagana fyrir jóTin varð
hann að fara á fastur Mukkan
hálf þrjú og hjálpa stúlkunum
til að reyta fugla. Hólm gamli,
karl, sem gerði hólmþök á hús,
kveikti u,pp í ofninum. Það var
hians þáttur í jólagleðinni. Á
aðfangadagskvöfld var von á
saltfiski og hnísgrjónaigraut, sem
auðvitað var góður matur, en
líka allt og sumt. Nema hvað,
það var brennivínsflaska handa
fuillorðnu karlimiönnunum,.
Vinnumennimir voru óánægð-
ir og miaglluðu. Þeir skvettu
graut og mijólk á prjónana
hennar Kömu, og hún var úr-
ill alllt kvöldið. Þeir héngu
aneð stúTkurnar á hnjénum og
nöldruðu. Gömlu leiiguiliðamir,
sem boðnir voru til þessarar
jólaigdeði, ræddu um dauðsföll
og allls konar eyimid.
En á efri hæðinni va,r sitór-
veizla. SHíyldfóQ'ki húsmóðurinn-
ar \iar boðið, og g'æsasteikin
Kafli
úr bókinni
PELLE
EROBREREN
eftir
MÁRTIN
ANDERSEN
NEXÖ
var rausnarleg. Vaignamir voru
uim allt hlað. Og sé eini, sem
var í góðu skaipi, var hesta-
sveinninn. því að hann fékk
skildinga.
Gústatf var í versita stoapi, því
að Bóthildur var uppi á efri
hæðinni og gékk uim beina.
Hann greip harmoniikkuna su'na
og fór að leika ástarsön,gva.
Við það varð hann mildari á
svipinn. Fólkið fór að syngja
með, hver af öðrum, og það var
orðið býsna ánægjuílégt niðri.
En þá komu skilaboð ofan að,
um að ékki mætti haifia svona
hátt. Þá silitnaði upp úr öllu
saimian. Fullorðna fiólkið fór i
hóttinn, en unga fiólkið hélt leið-
ar sinnar, tvennt og tvennt í
senn, etftir því, hverjum þótti.
vænt um hvem þá stundina.
Feðgarnir Dars og Palli, fóru
að hátta.
„Til hvers eru jólin eigin-
lega?“ spurði PalJi.
Lars klóraði sér vandræðalega
á maöðminni ,.Ja, það er nú
einu sdnni svona“. svaraði hann
dræmt. „Já, og svo er það nú
árið, sem er komið alila leið og
leggur af stað í nýja hringferð,
sjáðu til. — Og á þessari nóttu
fæddist Jesúbamið, auðvitað“.
Þetta síðasta saigði hann eftir
langa umihugsun, en hiklaust þó
að lokum. Svo bætti hann víð:
„Þetta hvort tveggja, eins og
þú skilur".
Á annan í jólum var sam-
sikotaiveizla. sem úrræðagóður
leiiguliði efndi til, og kositaði
2,50 fyrir parið. Það var dans,
hljóðfærasláttur og brennivín
um miðnættið og kaffi undir
morguninn. Gústaf og Bóthildur
komu bæði. Þetta var talsvert
jólalegt. Palíli brann af áhuga,
eins og hann ætti sjálfur hlut
að máli. Lars hafði ekki frið
fyrir spurningum hans. Ætlaði
nú Bóthildur alJtaf að vera góð
við Gústaf?
En um morguninn, þegar þeir
komu á fætur, lá Gústaf ósjálf-
bjarga við fjósdyrnar. Spariföt-
in hans voru iíllla farin. Bót-
hiJdur sóst hvergi.
„Hún hefur svikið hann“,
sagði Lars og hjálpaði honum
inn. „Sautján ára, og búinn að
fá hjartasór. StúLfcumar eiga
eftir að gena honum lífið Leitt.
Sannið þið til“.
Tilgátan reynddst rétt. Það
fréttist. þegar leiguliðakonurnar
komiu til að mjalta. Bóthilldur
hafði Mófest kilæðskeralærling
firá heræfinigabúðunum og farið
sa'na leið mieð honum um nótt-
ina. Fólkið brosti, en kenndi í
brjósti um Gústaif og sagði, að
hann væri seinheppinn í ásta-
máJum. Allir voru á ednu máli
um Bóthildi: Hún mátti faraeða
vera sem hún vildi, en á meðan
hún skemmiti sér fyrir peninga
Gústafs, átti hún áð vera hon-
um trú. Hver ætld kæri sig um
hæriu, sem étur kom eiganda
sins, en verpir hjá nágrannan-
um? Jú, auðvitað nágranninn!
Feðgarnir höfðu enn ekki get-
að heimsótt bróðurinn handan
við grjótnámuna. En á annan
í nýárí átti að verða af því.
Dagana milli hátíðanna þurftu
vinnumennirnir ekkert að gera
eftir að Skyggja fór á kvöldin,
og það var garnall siður, að
þeir hjáJpuðu f jósamanninum
við kvöldverkin. Nú hafði ekk-
ert orðið af þessu. Lars var
gamall og hafði sig ékki í
frammi, t>g Palli var svo lítill.
Þeir máttu þekka fyrir, að þeir
sluppu við að taka verk af
vinnumönnunum, þegar þeir
skruppu bæjarleið. En í dag var
Martin Andersen Nexö.
ekkert um að villast. Gústaf
og Langi Óli höfðu tekið. að
sér fjósverkin fyrir þá. Palli
hafði hlakkað til frá þvi
snemma um morguninn. Nú fór
hann alltaf á fætur klukkan
hálf fjögur. Lars var vanur
að segja, að sá, sem hlær á
fastandi maga, grætur, áður en
kvöld er komið.
Eftir hádegið drógu Gústaf
og Óli hálmsaxið að húsabaki.
Hverifdsteinskassinn lak, og
Palli jós vatni yfir steininn
með gömlum katli. Hann var
svo glaður, að það sást langar
leiðir.
„Það er naumast þú ert kát-
ur“, sagði Gústaf. „Það glampa
' í þér augun, eins og kattar-
skítur í tunglsljósi".
Palli sagði eins og var.
„Hræddur er ég nú um, að
þið komist efcki af stað“, sagði
Óli og depláði augunum framan
í Gústaf. „Við verðum ekiki
búndr að skera hálminn svo
snemnja, að við höfum tíma til
fjósverkanna. Þessi fjandans
hverfisteinn er líka svo þungur
að snúa. Bara, að við hefðum
nú sjálfvirka steininn'1.
„Er til sjálfvirkur hverfi-
steinn?“, spurði Palli undrandi.
Gústaf valhoppaði kringum
steininn og sló á íærið kampa-
kátur: „Drottinn minn dýri,
hvað þú ert heimskur. Hefurðu
ekki einu sinni heyrt getið um
sjálfvirkan hverfistein? Hann
er nú þannig, að við þurfum
ekki annað en leggja á steininn,
þá snýst hann af sjálfu sér.
Hann er reyndar til héma úti á
Kæsisstöðuim".
Gústaf sneri sér að Óla.
„Bara, að það væri ekki svona
langt“.
„Er hann þungur?'1 spurði
Palli lógt. Allt valt á svarinu.
„Get ég borið hann?“ spurði
hann skjálfraddaður.
„Onei, ekki fjarska þungur.
Þú getur vel borið hann. En
þetta er viðkvæmur hlutur".
„Ég skal bara hlaupa eftir
honum. Og ég skal fara varlega
með hann“. Palli horfði á þá
með trúmennskusvip.
„Jæja, jæja. En taktu poka
með þér. Og farðu varlega, í
öllum bænum. Þetta er dýr
hlutur . . .“
Palli nóði sér í poka og tók
Á árimum 1948 og 1949 gaf Heimskrlngla út skáldsöguna „Ditta
mannsbarn" eftir Nexö í þýðingu Einars Braga Sigurðssonar.
Faum árum áður luku Danir við gerð kvikmyndar eftir sögunni.
Her sést rithöftíndurinn í hópí nokkurra leikenda í kvikmyndinni;
meðal þeirra er Tove Maés, sem fór með hlutverk Dittu (til
hægri á myndinni.)