Þjóðviljinn - 19.12.1970, Blaðsíða 17

JÓLABLAÐ
17
BAKHJALLUR
ÁSTARINNAR
Leikur í 5 þáttum (saminn árið 1960)
Geimý, heimasæta á Rauðá.
Starkaður, unnusti hennar.
Tryggvi, bróðir Geirnýjar, á
fjórtánda ári.
Nanna, skólatelpa í Reykjavík,
á f jórtánda ári.
Lilli, ungur Reykvíkingur.
Lýður Pálsson, háskólakennari.
1. þAttur
(Kirkjugarðurinn í Rauðárdal.
Kvöld í júní, Geimý og Stark-
aður Jooma inn í garðinn. Þau
eru ung og sumarklasdd. Hún
er með stúdentsihúfu)
Geirný: Nú er ég búin að
kynna fyrir þér alla lifandi
menn í nágrenninu. Nú kemur
röðin að þeim dauðu.
Starkaður: >ú sagðir, að hér
væri skjól fyrir norðannæðing-
um. Ekki minntistu á, að
kirkjugarðurinn ætti að rísa í
nótt
Geirný: Það var líka aðal-
erindið að skríða í skjól. En
hérna er líka hægt að læra ætt-
fræði og sögu. Má ég kynna
hann afabróður minn undir
nafnlausri þúfu. Hann spann
hrosshár á snældu.
Starkaður: Varla hefur hann
lifað á þvi.
Geimý: Að visu ékki. En
snældan er það eina, sem teng-
ir hann við lifandi kynslóð,
því að hún er á byggðasafninu.
Það er ekki heiglum hent, að
halda nafni sínu á lofti eftir
dauðann. En það gerði afabróð-
ir minn. Hann skar spakmæli á
snælduhalann.
Starkaður: Hvaða spakmæli
var það?
Geimý: Mangur verður af
aurum api.
Starkaður: Ég vil ekki súr
vínber, sagði refurinn. Karlinn
hefur verið auralaus.
Geimý: Alltaf ert þú svona.
Starkaður: Ég! Hvernig er
ég?
Geimý: Þú horfir svona
hvasst og biturt á alla hluti.
Ég kærnist ekki upp með að
sjá lífið í ævintýraljóma, þó
að ég vildi.
Starkaður: En þú vilt það
ekki. Til þess eru augun, að
hafa þau opin. Og hvað dugir
mér ódauðlegt nafn á heims-
frægum snælduhala, þegar ég
er dauðúr?
Geirný: Það dugir til að gera
sögupróf komandi kynslóða erf-
iðari. Ekki hefði ég gatað í sögu
um daginn, he£ðu Kínverjar
ekki haft i heiðri þessa tvo
merkisöldunga, Konfúsíus og —
ég man ekki hvað hinn hét.
Starkaður: Sjéðu, hér er lag-
leg hleðsla úr grjóti og eins-
konar þil tii höfðalagsijis, með
áletrun. Hverjir eiga þetta
tveggja sálna hjónarúm?
Geimý: Þetta! Já, héma skul-
um við setjast á stakkinn. Má
ég kynna \ afa minn Geir og
hans ektakvinnu, Guðnýju? Ég
ber nöfnin þeirra. Þau vom sjö
ár í tilhuigalífinu. Það hefur
líklega verið hart í ári þá.
Starkaður: Voru þau ekki
bæði orðin gráhærð?
Geimý: Háraliturinn skipti
ekki miklu máli þé, en síddin á
hárinu var mikils metin. Drott-
in-n gerði konuna hárprúða, þvi
að hann vissi, að karlmennirnir
gan-gast fyrir útlitinu.
Starkaður: Hvenær hef ég
horft á fegurðansamkeppni í
Tívolí? Og hvað viltu vera
ljótari ei. þú ert? Jæja, datt
svo afi þinn í lukkupottinn eft-
ir þessi sjö ár?
Geimý: Já, í hjónasængina
komst hann eftir sjö ár með
tuttugu rollur, eitt hross og —
Starkaður: Það hefur verið
breitt hjónarúm. Tuttugu rollur
og eitt hross til fóta.
Geimý: Já, það lá nú nærri,
að þau svælfíU hjá rollunum
fyrsta árið. Innsta stafgólfið í
fjárhúsinu var þiljað og haft
fyrir baðstofu. Seinna var allt
fjárhúsið þiljað og gert að báð-
stofu. En fjárhús var reist í
túnjaðrinum. Þau hokruðu
svona einhvern vegiinn. Afi var
lagtækur og renndi tini í gamla
dalla til búsins.
Starkaður: Það þarf enginn
að segja mér, að tvær mann-
eskjur hafi þurft að dunda við
það í sjö ár að koma sér upp
tuttugu, þrjátíu rolkim, kú og
hesti.
Geirný: Hver veit, nema
heilsuleysi hafi tafið þau. Og
hver veit, nema hjálpsemi við
foreldra hafi gert skurk 1
reikninginn.
Starkaður: Alveg sama. Ef
fólk stefnir að einhverju marki
og gerir kröfur til að komast
áfram, eru lengi einhver ráð.
Heldurðu, að við gætum beðið
sjö ár sitt í hvoru horni og
lifað á von og ráðvendni?
Geirný: Gætum og gætum
ekki. Væri eitthvað fengið með
því að geta það — nú á dög-
um? Drottinn minn! Þá yrði ég
orðin 28 ára. Enginn nýtur
æskunnar, þegar hún er liðin.
Starkaður: Liðin í sulti og
seyru. Afi þinn og amma voru
að reyna að vinna tapað tafl.
Ég held, að bakhjallur ástar-
innar sé það, að hafa í sig og
, á
Geimý: Og meira til. Þetta
sem hét í gamla daga að hafa
í sig og á, eða til hnífs og
s-keiðar, þýðir núna: Þvottavél,
ísskápur, tólfébreiða, útvarp,
sígarettur, skemmtanir — og
helzt bíll, fyrir utan þetta
gamla, að éta og klæðast.
Starkaður: Ja, ég veit nú
ekki, hvort sanngja-mt er að
heimta slíkt af forsjóninni
ölium til handa. Það er til fólk,
sem hreint og beint gerir ekki
svona k-röfur, og þörfum þess
er þá fufllnægt, ef það hefur í
sig og á, eins og það gerðist í
gamla daga.
Geiraý: Þeir, sem eytt hafa
tírna og fé í menntun, eiga
beinlinis heimtingu á betri
kjörum en aðrh’. Ég gerði mér
það ljóst undir eins um ferm-
ingu, að ég yrði að verða stú-
dent, eí ég ætti að fá sóma-
samlega atvinnu.
Starkaður: Og stúdent ertu
orðin þrátt fyrir þessa kín-
versku spekinga á prófinu En
hvað er unnið með því? Ég
spyr. Menntun er núorðið ekk-
ert keppikefli. Embættismaður
hefur minni tekjur en togara-
skipstjóri Ég ætla að hætta i
Verzlunarskólanum. Það er
bara skri-fstofuþrælli nn, sem
þa-rf prófskírteini í bak og fyr-
i-r. En eigandi og stjómandi
fyrirtækis þarf ek-ki á því að
halda Ég má engan tíma missa
í námsstagl.
Geimý: Við fáum okikiur ó-
dýra fbúð. Það er varlegast.
Starkaður: Það er varlegast
að láta ekki edns og við séum
peningalaus. Við tö-kum góða
íbúð strax. Fyrirtækið okkar
verður eins og mjólku-rkýr. Bft-
ir tvö—þrjú ár verðum við bú-
in að fá fé til að byrja á ein-
hverju stærra. Mig langar í
fasted-gnasölu. Basl við iönað
eða útgerð, með tapreks-tri
annað hvert ár, er ek-ki að
mínu skapi.
Geirný: En er nú ekki hátt
til himins frá þessu höndli
okkar upp i fasteignasölu. Og
við erum ekki einu sinni byrj-
uð
Starkaður: Vertu róleg. Enga
sjö ára rómantík. Sætindaverzl-
un gefur ótrúlega peninga Þa-r
standa ekki sparsamar og hót-
fyndnar húsmæður framan við
búðarborðið. Þar er keypt af
hjartans lyst.
Geirný: En skólinn sjáffur er
ekki fokheldur enn
Starkaður: Það var nú um að
gera að koma sjoppunni á
laggirnar, áður en skólinn tekur
til starfa, svo að aðrir ve-rði
ekki fyrri til.
Geirný: Jú, jú, ég skil það.
Starkaður: Trúirðu því, að
fólk étur yfir hundrað þúsund
kíló af súkkulaði á ári hér á
landi, yfir hundrað þúsund kíló
af brjóstsykn og yfir hundrað
þúsund kíló af konfekti?
Geirný: Það eru ótrúleg
ósköp
Starkaður: Og ekki er allt
búið enn. Af karamellum eru
étin fimmtíu til hundrað þús-
und kíló og þrjátíu til fjömtíu
þ-úsund kiló af lakkrís.
Geimý: Mér alveg blöskrar.
Starkaður: Þetta verða rúm-
lega fjöfu-r hundiruð þúsund
kíló á ári. Þa-r fyrir utan gos-
drykki-rnir — heilt ú-thaf af rop-
vatni, sem krakkarnjr þamba.
Geirný: En--------
Starkaður: Hvað þá?
Geirný: Ég veit ekki nema
ég hefði meira gaman af að
verzla með eitthvað annað
Starkaður Ég skil. Þú átt við,
að þetta sé ekiki gott og nauð-
synlegt fyrir náungann. En á
þessum tímum þýðir ekki að
hugsa um sl-í-kt Það er hund-rað
prósent öruggt, að hefðum við
ekki k-omið upp sjoppunni,
mundi einhver annar hafa gert
það skömmu seinna. Eigum við
svo ekki að láta sam-vizkuna
eiga sig?
Geirný Ekki berum við
ábyrgð á tíðarandan-um. Á dög-
um afa hefðurn við beðdð ráð-
vönd í sjö ár
Starkaður: En af því við lif-
á öldinni okkar, höfum við
sjoppuna okkar fyrir bafchjall
ástarinnar.
(Hvolpur kemur hlaupandi
MARTEINN FRÁ VOGATUNGU:
Við styrjaldarlok 1945
Nú er gengin sú villa sem glataði frið.
Nú er glatað margt líf sem var þjóðanna gull.
Og þjóðníðing engum gefin er grið,
en gullsvaldið dansar í leynum.
Dansar á lemstruðum mannabeinum.
Nú er talað hátt um hinn töfrandi frið,
tökin þótt ágimdin hafi um sinn,
en glitrandi ljóskrossar lýsa um svið,
við laufkrans af ilmríkum greinum.
Yfir lemstruðujm rotnandi mannabeinum.
Nú er tilbeðin gullkálfsins glóandi mynd,
og ganað og hlaupið í leit að auð.
Og ágirndin bæ'tir svo syndum við synd.
Þvl sjá. Enn er dansað 1 leynum.
Dansað á lemstruðum mannabeinum.
Og dagur yðar drekk ég full.
Sem metur mannslíf yfir
mammons rauða-gull.
inn í garðinn og dnengur á eftír
honum).
Tryggvi: Þið eruð þá hér.
Lubbi hefur haft veöur af ykk-
ur. Komdu Lubbi.
Starkaður: Hann má vera
hér, greyið
Tryggvi: Nei, nei, hann hefur
tekdð upp á þeim ósið, að
krafsa holur í moldina. Og nú
er víða búið að sá sumarblóma-
fræi og gróðurisetja. 1 gær reif
hann upp blóm. Hann reif upp
blómin. Hugsið ykkur!
Starkaður: Er það eitthvert
sérstakt leiði, sem þér er sárt
uim?
Tryggvi: Sérstaikt! Nei, ég vfl
ekfci hafa, að neitt sé eyðilagt,
sem fólk hefu-r unnið að, og því
þykir vænt um. Og verst þykir
mér, ef það er min-n hvolpur,
sem skemmir. Þá vil ég heldur
láta hann burbu.
Geimý: Láta hann Lubba
þinn í burtu!
Tryggvi: Ég sæi mikið eftir
honum. Mér þykir svo vænt
um hann, þetta óhræsi. Lubbi
minn, Lubbi minn. Ég skal
segja þér, Starkaður, ég kallaði
hann Lubba, vegna þess, að
fyrsta vísan, sem ég lærði, var
Lubbavísa. Ég man ekki eftir
því sjálfur, þegar ég lærði
hana. Mamma segir þetta.
Lubbavísan er svona:
Pabbi, pabbi, pabbi minn,
pabbi, gef mér brélf.
Lubbi, Lubbi, Lubbi minn,
líttu á, hvað ég hef.
Starkaður: Þetta er ágæt vísa.
Tryggvi: Nei, þetta er ekki
merkileg vísa. En ég var svo
heimskur, að ég ga-t ekki lært
neitt annað.
Starkaður: Ertu ekki hræddur
að fara hingað einn til að leita
að Lubba, þegar fer að dimma
nótt í haust?
Tryggvi: Ég er ekki hræddur
við neitt, nema hann Hlíðar-
bola, ef hann væri úti.
Starkaður: Þú ert ekki myrk-
fælinn.
Tryggvi: Myrkfælinn! Nei,
nei. Lubbi minn, Lubbi minn.
Knmdu nú.
Starkaður: Hefurðu ekki les-
ið þjóðsögurnar?
Tryggvi: Draugasö-gur! Jú, jú.
Þeir, sem voru maurapúkar,
sveltu fólk og úthýstu ferða-
mönnum, voru alltaf hræddir
um sig. Þeir héldu, að dauðir
menn kæmu til að taka í liurg-
inn á þeim Dauðir menn eru
kannski ekki alveg 'dauðir, lifa
kannski í öðrum heimi, á ég
Eftir
Oddnýju
Guðmundsdóttur
við. En ég er efckert hræddur.
Ert þú hræddur?
Geimý: Þvi ertu að tala um
þetta vdð barnið, Starkaður?
Tryggvi: Hann má tala við
mig um hvað, sem hann vill.
Ég vil ékki láta tala við mig
eins og þriggja ára krakka.
(Gerir sér u-pp gæluróm) Börn-
in góð, einu sinni var krókó-
díU, sem lá uppi á hillu og
sön-g. Og einu sinni var líka
lamh, sem var að leggja mið-
stöð í hús. Þetta var í bama-
tíma
Starkaður: Böm eru raunsæ-
ismenn.
Tryggvi: Hvað er það?
Starkaður: Það er að sjá
hlutina, eins og þeir eru, en
knynda sér þá ekki öðruvísi.
Þú ert minn maður.
Tryggvi: Lubbi minn, Lubbi
minn, þú ert minn hundur. Nú
komium vdð. (Fer með hvolp-
inn).
Geimý: Hann er skýr, litla
skinnið, en helzt til grobbinn.
Hann heldur, að hann viti bet-
ur en við bæði tál samans. Það
geturðu reitt þi-g á.
Starkaður: Jahá, hvað ég vildi
sa®t hafa. Við vorum að tala
um framtíðina.
Geimý: Og bakhjall ástarinn-
ar
Starkaður: Ég hef, satt að
segja, mörg jám í eldinum. Það
er hægt að selja fleira en sæl-
gæti í sjoppu. Þú varst að tala
um, að það væri ógeðtfelld at-
vinna, en úr því það er gert á
annað borð, er eldii verra, að
við gjerum það, en hver annar.
Geimý: Að vera strangheið-
arlegur nú á timium, er eins og
að spinna á snældu og skora á
Gefjunarverksmiðjuna í sam-
keppni
Starkaður: Þú kemur orðum
að því. En það, sem mér datt i
hug, er líka dálítið sniðugt. Ég
er að hugsa um að reka
skemmtistað, þegar við höfum
fengið svolítið fé handa á milli.
Geirný: Það lízt mér vél á.
Það hlýtur að vera máiklu
skemmtilegra en bílabrask og
heildsala. Meiri fjölbreytni!
Starkaður: Það segirðu satt.
Þar færð þú markað fyrir hug-
myndaflu-g þitt. Og þú munt
þurfa að taka á því, sem þú
átt tii, ef gestimir eiga ekki að
drepast út leiðindum.
Geirný: Kröfumar um and-
legt léttmeti era orðnar svo
miskunnarlausar, að útvarp og
blöð verða að hafa menn á
harðahlau-pum við að safna
þvættingi, sem aldrei þykir
nógiu vitlaus. Sífellt heyrast
kvartanir um, að útvarpið sé
að troða upp á menn fróðleik
og skynsemi.
Starkaður: Þetta var ágæt
ræða. En heldurðu, að þér tak-
ist jafn vél að finna upp fram-
legar hundakúnstir, sem gera
skemmtistað gimilegan?
Geirný: Ekiki ábyrigist ég það.
Nú er, sem sé, orðið erfitt að
vekja eftirtefct á sér með
hundakúnstum. Við getum
reynt að kalia skemmtistaðinn
okkar Gapi-i, Waiberló eða
Hong-Kong. En það þýðir ékk-
I