Þjóðviljinn - 19.12.1970, Blaðsíða 24

24- JÓLABLAÐ
EFTIR BJÖRN
Árið 1964 var afnt til rit-
gerðasamkeppni hjá rfkisút-
varpinu sem átti að heita „Þeg-
ar ég var 17 ára“. Þar átti að
greina frá minnisverðum at-
burði, eða sögulegum tíðind-
um sem hefðu gerzt í lífi
manns. Þegar ég sá þetta út-
boð hugsaði ég með mér að
ekfci þynfti ég að hugsa um
þetta; það væri víst engin
hastta á því að það hefði neitt
gerzt í mínu lífi sem væri í
frásögur færandi. Löngu seinna
áttaði ég mig á því, að þetta
undarlega hafði nú einmitt
gerzt. Árið 1919 fór ég í mína
fyrstu langferð, en þá var ég
17 ára, því ég er íæddur 1902.
Ferðin var farin til að refca
markaðshross tdl Reykjavíkur,
ert þau höfðu verið keypt í
Skagafirði og austast í Húna-
vatnssýslu, þ. e. í Bólstaðarhlíð,
Á árunum fyrir fyrra stríð
var aft selt eitthvað af hross-
um til útóflutnings en verðið var
fremur lágt. Innan við kr. 100,00
fyrir hrossið, en rnanna á milli
var verðið alltaf breytilegt, eins
og gengur. Þó held ég að alltaf
hafi mátt fá nokkuð góða hesta
fyrir 100 krónur. En eftir 1914,
þegar striðið var skollið á,
breyttist þetta og verðið fór
smáhækkandi og salan jókst.
Árið 1918 var hún orðin um
1000 hitiss yfir allt landið, og
þar sem sailan var svo tafc-
mörkuð voru fátækari bændur
heldur látnir sitja fyrir sölu, og
það þótti í frásögur færandi
þegar einn fátækur bóndi fékk
kr. 170,00 í verðuppbætur á
merartustou sem hann seldi
1918. Því að þetta var umboðs-
sala og seljendur en ekki milli-
liðir Æengu allan ágóðann,
Arið 1919 var salan orðin svo
miikil að það var keypt af
hverjum ednum allt sem hann
vildi láta af hrossum, og safnað
loforðum veturinn áður, svo að
bændur ráfcu ekki á afrétt það
sem þeir ætluðu að selja um
sumarið.
Þetta sumar, 1919, var byrjað
að halda hrossamarkaði heldur
fyrir miðjan ágúst norður í
Skagafirði, og þegar kaupunum
var lokið þar og í Bólstaðar-
hlíð voru hrossin rekin að
Staðarbakka í Miðfirði. Þar var
stanzað með þau 1 eða 2 daga.
Pabbi minn var þar þá á ferð
og hitti Guðmund Böðvarsson
markaðshaldara. Þegar þedr
höfðu tekið tal saman sagði
Guðmundur við hann: Þú kem-
ur nú og rekur hrossin fyrir
mig suður til Reykjavíkur. en
þar áttu þau að fara um borð
í skip til útflutnings Faðdr
minn sagðist ekki geta farið
frá heyskapnum, en ég get sent
þér strák sem getur rekið með
ykkur suður. Og þegar faðir
minn kom heim sagði hann við
mig:
Þú átt að fara út að Staðar-
bakka á morgun, þar er mark-
aðsstóðið nú geymt, og reka
SIGVALDASON
með þeím suður til Reykjavik-
ur. Þú átt að hafa Jarp þinn
og Jarp hans Þorvaldar bróður
þíns í ferðina, svo máttu nota
eitthvað af markaðshrossunum
á leiðinni suður. Ófeigur móð-
urbróðir þinn lánaði Guðmundi
Böðvarssyni hest undir töskur
fyrr í sumar og átti að fá það
greitt á þann hátt, að hann
mátti nota eitthvað af mark-
aðshrossunum ef hann þyrfti á
því að halda, en nú eftirlætur
hann þér þaö, því hann hefur
nóga hesta sjálfur.
Þessir jörpu hestar okkar
bræðranna voru bara 5 vetra,
svo það var alltof lítiil hesta-
kostur í svo langa ferð. En
faðir minn átti aldrei mörg
hross og gat því ekki misst
fleiri í iterðina um þetta leyti
árs, þ. e. um hásláttinn. Alltaf
þótt mér það ljóður á hans ráði
að harin skyldi tíkki eiiga stóð,
því að ekki gat ég hugsað mér
meira yndi og eftirlæti en að
gramsa í því og velja svo úr
því fallegustu og beriu hest-
efnin til að temja, og láta svo
ruslið á markað.
Er nú ekki að orðlengja það
að ég var búinn út í skyndi,
og er kominn út að Staðar-
bakka daginn eftir á tilsettum
tíma Þar úti á hlaðinu hitti
ég strax markaðshaldarana,
Guðmund Böðvarsson umfooðs-
sala úr Reykjavík og bróður
hans Böðvar Böövarsson bak-
ara úr Hafnarfirði. Þegar ég
hafði heilsað þeim og þeir
höfðu fengið að vita að ég væri
pilturinn sam ætti að fara í
stóðreksturinn suður, fór Guð-
mundur að segja við mig hvers
ég þyrfti fyrst og finemst að
gæta við reksturinn, og er mér
alltaif minnisstætt hvetmig hann
tök fram veigamestu atriðin í
fáum orðum. En hann mælti
eitthvað á þessa leið:
Það þarf að gæta þess að
herða eklki mikið á hrossunum
ef eitthvað er varhugavert
framundan, en vera tovitour að
ríða fyrir.
Böðvar Böðvarsson hafði orð
á því að' það væri lítið fyrir
mig að hafa tíkfci nerna tvo 5
vetra fola í ferðina, en ég gat
þess þá að Öfeigur frændi
minn myndi eitthvað bæta úr
því. En ekki býst ég við að
Guðmundi Böðvarssyni hefði
geðjast vtíl að því að ég notaði
markaðshrossin mikið, því ég
heyrði sagt að hann hefði yfir-
leitt tíkki leyft það.
Um hádegi var lagt á stað
frá Staðarbakka í blíðskapar-
veðri, glaða sólskini og hæg-
viðri. Um 500 markaðáhross
voru í rekstrinum, auik reið-
hesta, þannig að mUdð á 6.
hundrað hefur verið í rekstrin-
um. Tíu eða tólf menn munu
hafa verið með -reksturinn, því
að hæfilegt var talið að 50
hross væru á hvem rekstrar-
mann.
CTr Miðfirðhium voru 5 menn:
FYRIR
RÚMLEGA
HALFRI
ÖLD
»
Bræður tveir frá Sveðjustöðum,
Jón og Björn Eiríkssynir; Jón
Benediktsson bóndi á Aðalbóli;
Öfeigur Þorvaldsson á Barði og
undinritaður. tJr Víðidal voru
tveir menn, Teitur Teitsson
bóndl Víöidalstungu og var
hann rekstrarstjóri og Þorbjöm
Teitsson síðar bóndi í Sporði
í Línakradal. Síðan voru tveir
menn úr Skagafirði sem ég
man eftir fyrir víst, en þeir
voru Helgi Danítílsson, sonur
Daníels pósts sem getið er um
í sagnaþáttum landpóstanna og
orðlagður var fyrir hreysti og
harðfenigi, og svo heitfengiur,
að hann þíddi hverja gadd-
freðna Ó1 með foerum höndum.
Hinn Skagfirðingurinn var Pét-
ur Magnússon, en hann drukkn-
aði í Héraðsvötnum skömmu
síðar. Þá var og með í för-
inni Magnús Jörginsson frá
Gilsstöðum í Hrútafirði, tíundi
maðurinn. Minnist ég þá ekki
ffleiri manna sem rátou alla leið
suður, en vestur í Hrútafjörð
fyigdi okfcur Jón Guðmundsscxi
frá Stórugiljá, og Pálmi Hann-
esson síðar rektor rak með
okkur suður yfír Holtavörðu-
heiði, en yfirgaf dkkur hjá
Hvammi í Norðurárdal, og fór
niður í Borgames til að sækja
peninga^ fyrir markaðshaldar-
ana, þvi að nú var eiftir að kaupa
á fjorum stöðum í V-Húnavatns-
, sýslu, eins og segir í markaðs-
auglýsingu sem Jón Guðmunds-
son fra Stórugiljá átti í fórum
sínum fró því 1919. En þar seg-
ir svo:
Crtflutningsnefnd lætur kaupa
hross 3—8 v. gömul á þessum
stöðum:
Á Blönduósi 22. ágúst kl. 10
árdegis.
Á Sveinsstöðum 23. ágúst kl.
11 árdegis.
Á Lækjiamóti 25. ágúst kl.
10 árdegis.
Á Staðarbaikka 26. ágúst kl.
11 árdegis.
í auglýsingu þessari er einn-
ig tekið fram hvað greitt var
fyrir hrossið, en það var hæst
kr. 500,00 fyrir 4—8 v., jafnt
fyrir hesta og hryssur, en það
var lægra fyrir 3ja vetra, og
svo gat komið uppbót eins og
fyrr segir.
Yfir Hrútafjarðarháls er
fremur stirt að reka svona
flota, því utan við veginn eru
sums staðar vondir flóar og
tæplega hægt að fara fyrir
öðruvísi en gangandi, en með-'
tfram veginum er alls staðar
graslendi sem hrossin sóttu í.
En á þennan Hrútafjarðarháls
svotoallaða var komið fljótlega
eftir að lagt var á stað frá
Staðarbakka En þegar kornið
var vestur af hálsinum tók við
miklu betri leið, sums staðar
melar og þurrlegar mýrar á
milli, svo að það var hægt að
þeysa allt í kringum flotann.
A hólmunum vesturundan
Stað fengum við að haía hross-
in um nóttina. Þar komu
menn úr sveitinni tíl að vaka
irfir þeim en við gistum á bæj-
unum í toring. Ég fór að Fögru-
brekku og gisti þar hjá frænd-
fólki mmu eins og ég var van-
ur, þegar ég var á ferð. Þenn-
an fyrsta dag ferðarinnar not-
aði ég eingöngu mína fimm
vetra fola, en þama á Staðar-
hólmimum tfór ég að ganga inn-
anum hrossin til þess að at-
huga hvað þar væri um að
ræða af reiðhrossum og það
virtist ekki vera neinn hörgull
á þeim, og eftír þennan fyrsta
dag kom ég lítið sem tíkkert á
bak á mína hesta á leiðinni
suður.
I Skagafjarðarstóðinu voru tíl
upplagðir gæðingar. Sérstaklega
er mér minnisstæð brún hryssa
sem ég tel með beztu reiðhross-
um sem ég hef kynnzt. Hún
var tæplega meðalhross á stærð,
en hafði auðsjáanlega verið vel
með farin, snögghærð, og
gljáði á skrokkinn, og sló
sums staðar kaffibrúnni slikju
á, eintoum framan við bóga,
eins og oft sér á brúnum hross-
um sem em innifóðruð að vetr-
inum. Hún var fljúgandi gagn-
hross, rann á tölti og skeiði,
bráðviljug en ofrfkislaus og
mjög þæg, og ekki gat ég var-
izt þeirri hugsun að tæplega
hefði verið sársaukalaust fyrir
eigandann að láta þessa skepnu
frá sér, og að ef til vill heíði
fátæktin stjórnað því. Einnig
man ég eftir rauðri hryssu sem
var dágott hross, en virtist vera
minna tamin, en stór og mynd-
arleg, og hefur sjálfsagt verið
gott efini. Svo vom hin hrossin
sem ég notaði náttúríega mis-
jöffin, og sum vom stygg og til
þess að ná þeim batt ég saman
nokfcur þæg hross og lét svo
þau sem ég ætiaði að ná ganga
þar inn á milli, og fór svo hægt
og varlega, og náði þannig
flestu eða öllu sem mér leizt
bezt á, og hafði þannig nóg til
skiptanna og miklu meira en
það, enda vildi ég ekflci þreyta
neina skepnu um of; einkum
var mér sárt um beztu hrossin.
Þegar ég kom úr þessari
fyrstu athugun minni og nálg-
aðist norðvesturkanti nn á
hrossabreiðunni, sá ég hvar
háð var glíma. Þar tókust á
fangbrögðum Pálmi Hannesson
oig Þorbjöm Teitsson og glímdu
all stericlega, en ekki skiptí
það miklum togum eftir að ég
sá til að Þorbjöm hefur Pálma
á loft og keyrir hann niður fall
mikið, sjáffsagt á mjaðmar-
hnykk eða klofbragði. Þama
gerðist nú glaumur og gleðí, og
bótti þetta frækilega gert, því
að Páimi var feiknar bolti, stór
og sterkur og sjálfsagt eitthvað
vanur íþróttum þvf hann var í
skóla þá, og svo sáum við það,
að hann var óloppinn etf hann
tók eitthvað á tryppum. Pálmi
var stórglæsilegur maður. hvers
manns hugljúfi og við dáðum
hann allir mjög sem vorum