Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.2000, Page 24

24
LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 2000
Helgaiblað
DV
Hvaða jólasveinn
er nú þetta?
satt og logið um Sveinka og jólin
Þaö mætti stundum halda aö
það stæöi kalt stríö milli tveggja
fylkinga jólasveina. önnur er ill-
kvittin, hrekkjótt og klædd grá-
brúnu vaðmáli og ferðast um og
fremur óknytti og gripdeildir og
stríðir mönnum og máUeysingj-
um. Hin tegundin er rauðklædd í
fallegum búningi, með svart belti
og í svörtum stígvélum með hvítt
hár og skegg og fer um syngjandi
og gefur börnum gjafir og syngur
og trallar. Hann er feitur og vel-
sældarlegur en hinir eru horaðir
og krangalegir.
Þessum fylkingum lýstur ekki
beinlínis saman en andstæðingar
þess feita rauðklædda eiga það
sameiginlegt að telja hann vera
holdgerving gosdrykkjaframleið-
andans Coca-Cola og tákn fyrir þá
heimsvaldastefnu sem felst í út-
breiðslu drykkjarins vinsæla til
allra horna heimsins. Sveinki
hinn rauðklæddi er stundum kall-
aður „Kólasveinninn" í niðrandi
merkingu og sagður vera auglýs-
ingafígúra búin til af ímyndar-
smiðum Coke til þess að tengja
saman foman átrúnað og nútíma
söluherferðir.
En er þetta alls kostar rétt? Lít-
um aðeins á það sem er satt og log-
ið um Sveinka garminn og hvaðan
hann kemur.
Var jólasveinninn Hund-
Tyrki?
Jólasveinninn heitir á ensku
Santa Claus sem er vísun til þess
dýrlings sem hann er kenndur við
sem er heilagur Nikulás eða St.
Nicholas. Það er ekki sérlega mik-
ið vitað fyrir vist um heilagan
Nikulás. Sumar sögur segja að
hann hafi verið italskur biskup
sem var uppi á 4. öld eftir Krist en
aðrir segja að hann hafi fæðst í
borginni Patara á suðurströnd
þess sem nú er Tyrkland. Þaðan
hafi ítalskir ribbaldar stolið lík-
amsleifum hans og haft á brott
með sér til Ítalíu og síöan sé karl-
inn talinn ítalskur. Sá sem þetta
ritar kom eitt sinn til Patara sem
er meint fæðingarborg Sveinka,
eða það stóð að minnsta kosti í
leiðsögubókinni. Ekki varð vart
við neitt í þessari syfjulegu fátækt-
arborg sem minnti á að þar hefði
fæðst heilagur maöur. Ekki tókst
heldur að hafa uppi á neinum
heimamanni sem kannaðist neitt
við jól eða jólasvein enda trúa
menn á Allah þar um slóðir og
hirða lítt um jól.
Jóiasveinninn kemur með
heimanmundlnn
Goðsögur um Nikulás biskup á
Ítalíu segja að hann hafi verið
frægur fyrir örlæti sitt og meðal
annars kastað peningapokum inn
um glugga þriggja bláfátækra
systra að næturþeli og þannig út-
vegað þeim heimanmund. Þessi
saga minnir um margt á jólasvein-
inn sem kemur á gluggann með
nákvæmlega það sem mann hafði
alltaf langað í.
Fígúrur á borð við jólasveininn
rauðklædda sem gefúr gjafir um
þetta leyti árs er að fínna í þjóð-
sögum margra landa og mætti
nefna hinn þýskættaða
Christkindlein, hin franska Pere
Noel og Pelsnickle sem þekkist
sums staðar í Evrópu.
Nikulás var meðal vinsælustu
dýrlinga í Evrópu á miðöldum og
við hann kennd sérstök messa,
Nikulásarmessa sem ber upp á 6.
desember. Þá var vani að gefa
börnum gjafir í tilefni dagsins og
glittir þar enn í hlutverk jóla-
sveinsins. Þegar lúterskan ruddi
sér til rúms í Evrópu datt heilagur
Nikulás úr móð víðast hvar nema
í Hollandi þar sem átrúnaður á
hann hélst sterkur.
Jólahald og barnelgnlr
Jólin sjálf sem hátíö þróast
gegnum aldimar óháð sögunni um
Nikulás og leiðir þessara tveggja
fyrirbæra skerast ekki fyrr en ná-
lægt okkar timum. Jólin eru fornt
blót heiðinna manna sem voru að
fagna hækkandi sól að nýju en
voru klædd í kristinn búning í
pólitískum tilgangi til að greiða
fyrir kristnitöku. Lengi fram eftir
öldum höfðu jólin á sér svip heið-
inna blóta með tilheyrandi
drykkjuskap og skrílslátum. Frá
sextándu öld eru til síðustu heim-
ildir um sérstakan hrekkjakóng
sem er krýndur á jólum er fer fyr-
ir í óknyttum og svalli. Um svipað
leyti má sjá að barneignum fjölgar
mjög í september ár hvert, níu
mánuðum eftir jólahald.
Plntard kemur til sögunnar
Á átjándu og nítjándu öld fer að
komast meiri hófstiliingarblær á
jólahald í Evrópu og Ameríku og
þau verða stöðugt meiri kristnihá-
tíð. í Bandaríkjunum átti einn mað-
ur öðrum fremur þátt í að gera jól-
„Það var síðan árið 1931
sem hinn sœnskœttaði
auglýsingateiknari
Haddon H. Sundblom
teiknaði hinn þybbna,
síðskeggjaða, rauðklœdda
jólasvein inn í auglýsing-
ar fyrir Coca-Cola að vin-
sœldir hans náðu út fyrir
Ameríku. En Sveinki var
ekki uppfinning Sund-
bloms. Hann var þegar
orðinn mjög þekktur í
hugum Bandaríkja-
manna og staða hans
sem jólasveins var traust
og örugg. Það var hins
vegar kókið sem gerði
hann heimsfrœgan.“
in að þeirri hátíð sem þar tíðkast í
dag. Þessi maður hét John Pintard
og átti ríkan þátt í að gera fjórða
júlí, afmæli Washingtons og Kól-
umbusardaginn að hátíöisdögum i
Ameríku. Árið 1804 stofnaði hann
Sögufélagið í New York og gerði
engan annan en hinn gjafmilda
rauðklædda dýrling heiiagan Niku-
lás að sérstökum vemdardýrlingi
þess.
Ástæðumar fyrir áhuga Pintard á
Nikulási vora sögulegar vegna
tengsla Hollands við marga frum-
byggja New York en Nikulás var
miðpunkturinn í jólahaldi að hol-
lenskum sið sem var í tísku meðal
New York-búa af efri stigum á þess-
um tíma. Hið ameríska nafn jóla-
sveinsins Santa Claus er einmitt af-
bökun af hinu hollenska gælunafni
jólasveinsins, Sinterklaas. í bak-
sviðinu glittir i óformlegan félags-
skap auðugra New York-búa sem
kölluðu sig Knickerbockers og vildu
halda fast í evrópska siði og venjur.
Sögur og kvæði um Sveinka
Hér verður að kalla til sögunnar
rithöfundinn Washington Irving
sem var félagsmaður í Sögufélag-
inu í New York. Hann var þekktur
fyrir sögur sínar af Ichabod Crane
og Rip van Winkle en skrifaði
einnig The Sketch Book of Geof-
frey Crayon 1819. Þar lýsti hann
fjálglega jólahaldi sem einkenndist
af gleði, samheldni fjölskyldunnar,
gjöfum og örlæti þar sem ríkir og
fátækir glöddust saman. Irving
lýsti þessu sem hefðbundum ensk-
um jólum en viðurkenndi seinna
að þetta væri skáldskapur. Þetta
var samt það jólahald sem Pintard
notaði þegar hann var að reka
áróður fyrir „réttu“ jólahaldi.
Þessir þræðir runnu síðan
saman í vinsælu kvæði eftir
Clement Clarke Moore sem
hann gaf út 1823 og heitir
Heimsókn frá heilögum Niku-
lási. Þar blandar hann saman
hinni hefðbundnu imynd
heilags Nikulásar að hol-
lenskri fyrirmynd og jóla-
lýsingum Irving og yrkir
um þann helga jólafrið
sem við könnumst vel
við í dag.
Þetta varð til að
koma Sveinka
karlinum i tísku
ásamt vinsæl-
um teikni-
myndum
Thomasar
Nast sem
margir
kynnt-
ust í
dag-
blöðum
seint á
nítj- \
ándu öld
og sýndu
jólasvein sem er nær alveg
eins og sá Sveinki sem við
þekkjum í dag. Nast sýndi
hinn gjafmilda, hreindýra-
vædda jólasvein ferðast um
heiminn og strá gjöfum til
þægra bama.
Og kókið gerði hann
heimsfrægan
Það var síðan árið 1931
sem hinn sænskættaði aug-
lýsingateiknari Haddon H.
Sundblom teiknaði hinn
þybbna, síðskeggjaða, rauð-
klædda jólasvein inn í aug-
lýsingar fyrir Coca-Cola að
vinsældir hans náðu út fyrir
Ameríku. En Sveinki var
ekki uppfinning Sund-
bloms. Hann var þegar orð-
inn mjög þekktur í hugum
Bandarikjamanna og
staða hans sem jólasveins
var traust og örugg. Það
var hins vegar kókið sem
gerði hann heimsfrægan.
Þess vegna er sú skýring
pólitískrar rétthugsunar að
jólasveinninn sé fótgönguliði
bandarískrar heimsvalda-
stefnu og stjórnlausrar
neysluhyggju og kaupæðis
greinilega röng. Sveinki var
löngu orðinn frægur áður en
kókið varð að sameiningar-
tákni hins vestræna heims.
PÁÁ
Þaö er útbreidd skoö-
un margra að hinn
bústni, síöskeggjaöi og
rauöklæddi jóiasveinn sé
búinn til af Coca-Cola-fyrir-
tækinu. Þetta er ekki alls kostar
rétt.