Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.2000, Blaðsíða 26

26
LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 2000
Helgarblað
DV
Már Högnason:
Félagsmeinafræðingur og
þýðandi fyrir sjónvarp
Sú var tíð 1 íslenskri bók-
menntaumræðu að ævinlega var
talað um Thor, Guðberg og Svövu
eins og nokkurs konar Þrjú á palli
íslenskra nútimabókmennta. Þau
voru ævinlega spyrt saman þótt þau
ættu svo sem ekkert sameiginlegt
annað en að hafa hvert með sínum
hætti brotist undan römmum hefð-
um í íslenskum prósa á sjöunda ára-
tugnum. Nokkuð er síðan Thor var
settur á heiðurslaun alþingis og nú
á dögunum var Guðbergur heiðrað-
ur á sama hátt - en Svava gleymd-
ist. Hvers vegna gleymdu þeir
Svövu?
***
Svava Jakobsdóttir er brautryðj-
andi í íslenskum bókmenntum. Á
sjöunda áratugnum skrifaði hún
smásögur sem áttu ekki sinn líka í
íslenskum bókmenntum, voru öðru-
vísi en allt sem áður hafði verið
skrifað hér á landi. Þetta voru bein-
skeyttar furðusögur, lágmæltar
martraðarsögur, þurrlegar gaman-
sögur, absúrd ádeilusögur. Hvernig
er hægt að lýsa þeim? Jarðbundnar
fáránleikasögur? Kannski, en aldrei
einskær heilaspuni. Dæmisögur?
Vissulega en aldrei einræðar og
auðveldar til þýðinga yfir í pólitíska
oröaleppa. Umfram allt er í þeim
sterkur persónulegur tónn
tempraðrar örvæntingar. Þær voru
fremur stuttar, skrifaðar af ná-
kvæmni, yddaðar og naprar. Sú
rauskennda mælgi sem félagar
hennar i Þremur á palli hafa stund-
um tíðkað í þeirri von að þeir
slampist á eitthvað gott er víðsfjarri
í skrifum Svövu: þar vottar ekki fyr-
ir stagli og fyndni hennar hreykir
sér ekki heldur þjónar sögunni.
Þessar bækur höf ðu feiknarleg
áhrif á gráum viðreisnarárunum
þegar hlutverkaskipting kynjanna
var niðumjörvuð eins og raunar
allt í samfélaginu. Konur lásu þess-
ar bækur og ekkert var sem áður,
þær urðu að endurmeta allt - móð-
urímyndina, húsmóðurstarfið, fjöl-
skylduna, neysluæðið: allt þurfti að
hugsa upp á nýtt. Og svo kom Leigj-
andinn, þessi nístandi nóvella sem
gat verið um herinn í Miðnesheiði,
gat verið um hjónabandið, neyslu-
kapphlaupið eða tilbrigði við sjálft
Fást-stefið. Áhrif Svövu voru þó
ekki síður fólgin í sjálfu fordæminu
sem hún gaf öðrum konum, sjálfri
hvatningunni sem þær fengu til að
drýgja sinar eigin dáðir. Það má
með rétti kalla þær Jakobínu Sig-
urðardóttur fyrstu nútímalegu
kvenrithöfunda okkar, sem náðu að
halda sínu striki og öðlast virðingu
alls bókmenntasamfélagsins en
koönuðu ekki niður innan veggja
heimilisins eða var hægt að af-
greiða sem skrýtnar kellingar eins
og var hlutskipti skáldkvenna hér á
landi furðu lengi. Með bókum
þeirra Svövu og Jakobínu um miðj-
an sjöunda áratuginn opnaðist ný
vídd í íslenskum bókmenntum.
Svo fór Svava á þing þar sem hún
sat um árabil fyrir Alþýðubandalag-
ið en eftir að þvi lauk hefur hún
sent frá sér fleiri smásagnasöfn,
greinasafn og að auki skáldsöguna
Gunnlaðar sögu sem er einstæð og
róttæk tilraun til að endurmeta ræt-
ur okkar karllægu menningar. Sú
bók kom út undir lok níunda ára-
tugarins og vakti miklar umræður.
Svava hefur reyndar ekki verið
„Svo langt hefur þetta
flokksrœði meira að segja
gengið að kosningastjóri
Framsóknarflokksins úr
síðustu kosningum fœr
hér að njóta vasklegrar
framgöngu sinnar við að
ginna kjósendur til fylgis
við þann flokk - og er
sjálfsagt eini listamaður-
inn í Framsóknarflokkn-
um eftir að Indriði G. er
allur. Kalda stríðinu er
lokið. Slíkt kvótakerfi
œtti að vera liðin tíð. “
mikið i fjölmiölum hin seinni árin
en allir þeir sem eitthvert veður
hafa af íslenskum bókmenntum
ættu að vita um stöðu hennar þar.
Hvernig fóru þeir að því að gleyma
Svövu?
***
Einfaldasta skýringin hlýtur að
vera sú að þeir vissu aldrei af
henni. Og hvers vegna skyldu þing-
menn svo sem bera skynbragð á
bókmenntir? Verra er hitt, að þeir
virðast ekki hlusta á það fólk sem
þó hefur lagt sig eftir því að kynna
sér íslenska bókmenntasögu. Þar fer
allt fram í hrossakaupum flokk-
anna, þar er kvótakerfi. Svo langt
hefur þetta flokksræði meira að
segja gengið að kosningastjóri
Framsóknarflokksins úr síðustu
kosningum fær hér að njóta vask-
legrar framgöngu sinnar við að
ginna kjósendur til fylgis við þann
flokk - og er sjálfsagt eini listamað-
urinn í Framsóknarflokknum eftir
að Indriði G. er allur. Kalda stríð-
inu er lokið. Slíkt kvótakerfi ætti að
vera liðin tíð.
lenti í æsku með höfuðið í gin frændans
DV-MYND ÞÖK
Lítt samrýndir feögar
Már Högnason er mjög hrifinn af konum en karlar eiga ekki upp á pallboröiö hjá
honum eftir aö frændi hans og bróöir Gísla stakk honum upp í sig. Gísli segir aö
Már hafi þá fengiö taugaáfall og hafi ekki jafnaö sig almennilega eftir þaö.
Crowe og Ryan:
Ástaratlot-
in vekja
hlátur
Svo virðist sem ástarsamband
Nýsjálendingsins Russells Crowe og
Meg Ryan hafi haft meiri áhrif en bara
þau að eyðileggja hjónaband hennar og
Dennis Quaid. Eitthvað virðist hafa
farið úrskeiðis við myndina þar sem
ástin byijaði, Proof of Life. Við pi-ufu-
sýningu á myndinni virtust áhorfend-
ur ekki geta tekið myndina alvarlega.
Sérstaklega þóttu ástaratriðin með
Meg og Russel vel heppnuð grínatriði.
Sagan í myndinni þykir heldur ekk-
ert til að hrópa húrra fyrir. Hún fjallar
um sáttasemjara sem verður ástfang-
inn af konu gíslsins sem hann er að
reyna að bjarga. Kannski ekki til þess
fallið að vekja samúð áhorfenda.
Hvað sem sögunni liöur þá hlógu
áhorfendur aldrei á réttum tima held-
ur bara á neyðarlegum augnablikum
þegar allir áttu að límast við sætin,
annaðhvort af losta eða harmi. En
hvort tveggja þótti aðeins fyndið. Þetta
gekk að sögn gesta svo langt að sumir
gengu út áður en textinn rann niður
tjaldið i lokin.
Ekki er vitað hvort Dennis Quaid
var viðstaddur sýninguna en menn
telja að hann hefði skemmt sér manna
best yfir viðbrögðum áhorfenda. Hvað
er líka skemmtilegra en þegar heilu
bíósalimir hlæja að því þegar fyrrver-
andi kona manns hefur mök við Nýsjá-
lending á hvíta tjaldinu? Dennis Quaid
myndi segja: „Fátt.“
mmsssmmm
Már Högna-
son er fæddur í
nóvember 1988 í
Reykjavík en
býr nú hjá Gísla
Ásgeirssyni og
Margréti Jónsdóttur í Hafnarflrði.
„Hann er þvi nokkuð sem Hafnfirð-
ingar kalla „aðfluttur andskoti“,“ segir
Gísli sem telur Má vera mjög vanafast-
an og gera mjög upp á milli manna.
„Hændastur er hann að húsfreyj-
unni. Hann er í raun hennar eign og
afneitar mér. Hann vill endalaust sitja
í kjöltu húsmóður sinnar sem dekrar
hann mjög. Hann nýtir sér það óspart
en er fáskiptinn við aðra. Hann virðist
líta á mig sem óskilgreint fyrirbæri
sem gefúr honum að éta og hleypir út.“
Hugsanaráðgjöf
Gisli hefur lengi notað Má Högna-
son sem skálkaskjól.
„Fyrir bæjarstjómarkosningamar
árið 1990 vann ég sem lausamaður á
Hafnflrska fréttablaðinu. Þá var Már
Högnason fastur pistlahöfundur í
blaðinu. Hann gaf sig út fyrir að
veita hugsanaráðgjöf og hjálpaði
fólki að koma sér upp skoðunum.
Þetta var mikið notað á þessum tíma
enda eru kosningar tími sem skoðan-
ir eru nauðsynlegar.
Síðar um sumarið hóf Már að aug-
lýsa í blaðinu að hann tæki að sér að
leggja hendur á fólk. Þetta vakti
mikla athygli og hringdu margir til
að fá nudd eða aðstoð handrukkara.
Einu sinni hringdi þó gamall maður
sem vildi fá handayfirlagningu til að
lækna sig. Hann var gráti nær þegar
ég sagði honum að Már væri köttur.
Þá skammaðist ég mín reyndar dálít-
ið.“
Félagsmeinafræöin
„Már hafði mikið að gera þetta
sumar og var til dæmis viðtal við
hann í morgunútvarpinu og stutt
viðtal í Helgarpóstinum. Viðtalið
við Má var snemma morguns og
þegar ég mætti til kennslu töldu
margir sig hafa þekkt málróminn.
Már lærði meinafræði í
Skandinavíu, nánar tiltekið í Lundi.
Hann uppgötvaði fljótlega að það
ætti ekki alveg við hann þannig að
hann skipti yfir i félagsfræði. Þegar
hann kom heim til íslands gaf hann
sig út fyrir að vera félagsmeina-
fræðingur og ætlaði sér að stinga á
kýlum samfélagsins.
Þegar bömin mín svömðu í sím-
ann og spurt var eftir Má þá biðu
þau vanalega í hálfa mínútu og gáfu
mér til kynna með bendingum
hvern væri verið að biðja um. Þetta
gekk vel og fannst þeim þetta nokk-
uð fyndið þar til þau komust á img-
lingsár."
Þýöir litamyndir
Eftir 1996 fékk Már annað hlutverk.
Hann tók að sér þýðingar fyrir Sýn.
„Þeir sem hafa fylgst með á Sýn
hafa ef til vill tekið eftir nafni Más
Högnasonar sem þýðanda við lok
mynda sem sýndar eru seint á kvöldin.
Þessar myndir era oft kenndar við
ákveðinn lit og hefur Már tekið að sér
að feðra þær fyrir fóstra sinn. Sumir
sem koma hingað til okkar spyrja
stundum um þýðingarstörf Más og
koma þannig skemmtilega upp um
hvað þeir horfa á í frístundum."
Tók í nefið
Gísli segir að eins og Má sé hlýtt til
kvenna sé honum í nöp við karlmenn.
„Hann hvekktist mjög í æsku.
Frændi hans og bróðir minn tróð hon-
um nefnilega upp í sig en hann hefur
átt nokkum vanda til þess. Yfirleitt
taka kettlingar þessu vel en Már var
orðinn nokkuð stálpaður þegar þetta
gerðist og held ég að hann hafi orðið
fyrir taugaáfalli. Honum hefur síðan
verið illa við karlmenn og sérstaklega
þennan frænda sinn.
Afi hans gaf Má einu sinni í nefið
þannig að hann mátti hnerra heilt
kvöld. Eftir þessar ógöngur er hann
mjög hræddur við ókunnuga og van-
treystir fólki mjög. Hann heldur sig
mjög til hlés. Hann skiptir sér til dæm-
is mjög lítið af mér þótt ég sé vinni
mikið heima. Þegar Margrét kemur
heim úr vinnunni er upplitið á honum
allt annað. Hann snýst í kringum
hana. Ég er nú frekar svekktur út í
hann. Mér finnst hann ekki skilja
stöðu sína sem gæludýr. Hann telur
sig vera sjálfstæðan einstakling og ger-
ir mjög upp á milli fólks.“

Hvers vegna gleymdu þeir Svövu?
Guðmundur Andri Thorsson
skrífar í Helgarblaö DV.