Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1950, Side 172

172
RICHARD BECK
tóku að færa út landnám sitt og urðu æ fjölþættari með ári hverju. Eigi að síður er
þar margt rita frá fyrri og síðari öldum, sem bæði eru mikilvæg að gildi og fágæt í
einkasöfnum.
Til þess að sýna þróunarsögu mannsandans í vísindum á miðöldunum og fram til
18. aldar valdi Hjörtur sérstaklega bækur á enskri tungu og rit um þau efni, sem
út höfðu komið á Bretlandi, en í túlkun þeirrar þróunar tók hann, eins og þegar er
vikið að, jafnframt með í safn sitt rit, er sýndu menningarlegan þróunarferil manns-
andans í sem fjölþættastri mynd. Er það Hagedorn bókaverði aðdáunarefni, með
hve mikilli glöggskyggni Hjörtur valdi þær bækur (eitthvað 900 talsins), er björtu
ljósi varpa á framþróun vísindanna, er menn voru að þreifa sig áfram eftir nýjum
leiðum og lentu því oft í ógöngum, — bækur, sem samtímis bregða birtu á þjóðlífið
í heild sinni.
Af slíkum ritum í Thordarson-safninu dregur Hagedorn bókavörður síðan sér-
staklega athygli að fyrstu ensku þýðingunni af riti Bartholomeus Anglicus: De Pro-
prietatibus Rerum (um 1495; 1535), safnriti í náttúrufræði, er var víðlesið í mörgum
þýðingum öldum saman og hafði því mikil áhrif. Af hinum mörgu öðrum safnritum
um vísindaleg efni frá umræddu tímabili má nefna David Abercromby: Academia
Scientiarum (1687), alþýðlegt rit, og er talið, að eintakið í safni Hjartar sé eitt af
tveim í Bandaríkjunum.
Stærðfræði, búfræði og læknisfræði voru grundvallarvísindi á umræddu tímabili.
Af ritum Roberts Records, brautryðjanda stærðfræðinnar í Bretlandi, eru í safninu
útgáfur af tveim kunnustu ritum hans (frá 1551 og 1586), og ýmis önnur fágæt rit
í þeirri fræðigrein bæði frá 16. og 17. öld. Má sérstaklega nefna rit Humphreys
Bakers: Tlie Welspring of Sciences (1564), og bendir dr. Bay á það í ritgerð sinni,
að elztu útgáfur af þessari bók séu svo fágætar, að The British Museum eigi enga
þeirra fyrir 1574. Náskyld að efni stærðfræðiritunum eru þau rit í safninu frá fyrri
öldum, er fjalla um landmælingar.
Elzta sjálfstætt búfræðirit í safninu er William Copland: The Craft of Graffing and
Planting of Trees (1565?), eitt af tveim eintökum, sem vitað er um af þeirri útgáfu.
Annars er safnið afar auðugt að búfræðiritum, bæði vísindalegum og alþýðlegum,
sum í fjölmörgum útgáfum, og eru ýmis þessara rita fágæt mjög. Á það ekki sízt við
um sum af hinum mikla ritafjölda um garðyrkju og ávaxtarækt, en þeirra fágætast er
The Orchard and Garden (1596), eina eintakið, sem um er vitað, að við lýði sé.
Sérstaklega fagurt að frágangi er Reynolde Scot: A Perfite Platjorm of a Hoppe-
Garden (1576), fyrsta bók á enska tungu um humlarækt. Þá eru í safninu mörg rit um
nautgripa- og býflugnarækt, sum fágæt, og ýmsar bækur um hlutverk hinnar góðu
húsmóður, og er þeirra hvað merkust bók Thomas Dawsons: The Good House-
wifes Jeiveell (1587), en af henni hafa aðeins þrjú önnur eintök komið í leitirnar. Jafn-
framt því, sem fyrrgreind rit í búfræði sýna þróunarferil landbúnaðarins, bregða þau
upp glögg-rj mynd af ensku sveitalífi fyrr á öldum.