Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1955, Síða 126

126
BALDUR ANDRÉSSON
Danskur tónfræðingur hefir kveðið upp þenna dóm um lagið: „Lagið er samboðið
textanum: „öflugt, ljóðrænt flug, laust við tilgerð og yfirlæti, sem tíðkast í slíkum lög-
um, og reist á karlmannlegum þrótti — þar eru kostir fyrstu tónsmíðarinnar, sem hinn
ungi listamaður samdi.“ („Dansk Folkelyre“ 1907).
Gísli Jónsson ritstjóri segir í grein sinni um Sveinbjörn, að lagið sé greinilega í anda
Beethovens. Á öðrum stað tekur hann þannig til orða, er hann hefir lýst hrifningu sinni
á unglingsárum, þegar hann heyrði í fyrsta sinn „0, guð vors lands“: „Seinna lærðist
honum að skilja, að þótt hann hefði orðið þarna fyrir opinberun, þá var sú opinberun
aðeins honum ný, því þetta Ijóð og þetta lag átti, eins og flest önnur listaverk, rætur í
fortíðinni, rætur í listaverkum annarra stærri höfunda. Kvæðið fékk sinn innblástur frá
Davíðssálmum, og lagið hefði getað verið upphaf að eða grunntónn úr kliðkviðu eftir
Beethoven.“
Þessi ummæli bera vitni um skarpskyggni á tónlist. Einmitt í þjóðsöngnum hefir tón-
skáldinu tekizt að lyfta sér af Mendelssohns-Schumanns-sviðinu upp í þær hæðir, þar
sem andi Beethovens sveif.
Þjóðsöngvar þyrftu að vera þannig gerðir, að hver maður ætti auðvelt með að læra
þá og syngja. Norski þjóðsöngurinn, „Ja, vi elsker dette landet“ eftir Nordraak, hefir
þessa kosti. Laglínan hreyfist þar upp og niður tónstigann, frá einu tónbili til annars,
að heita má, og raddsviðið er ekki meira en svo, að flestir geta sungið með. Hins vegar
er lag Kröyers við danska þjóðsönginn, „Det er et yndigt Land“, gott dæmi um það,
hvernig slík lög eiga ekki að vera. Þetta er skoðun Dana sjálfra. Lagið hefst með fimm-
undarstökki og síðar koma enn stærri tónbil. Síðasta hendingin er svo tvítekin að til-
efnislausu. Danir hafa mikið rætt þetta og talið þörf á að fá nýtt lag við textann. Þess
vegna hafa merk dönsk tónskáld, eins og Thomas Laub og Carl Nielsen, samið ný lög við
kvæðið, en þessi lög þeirra hafa ekki fest rætur í dönskum jarðvegi. Þjóðin tekur gamla
lagið fram yfir þau. Lag Sveinbjarnar við „Ó, guð vors lands“ er vel gert. hátíðlegt og
fagurt, en með réttu hefir verið að því fundið sem þjóðsöng, að það nær yfir of mikið
tónsvið og er því vandsungið. En það má ekki gleyma því, að það er upphaflega samið
sem lofsöngur við sérstakt tækifæri, en þjóðin sjálf hefir ósjálfrátt gert það að þjóð-
söng sínum. Einhver hefir sagt, að sá maður verði þjóðskáld, sem finnur óumdeilan-
lega leiðina að lijarta hvers venjulegs manns. Þetta hefir höfundum þjóðsöngvanna, sem
ég hefi getið um hér að framan, öllum tekizt.
Tónskáldið tileinkaði þjóðsönginn Kristjáni IX konungi, sem heimsótti landið á þús-
und ára hátíðinni 1874. I Landsbókasafninu eru geymd tvö eiginhandarrit höfundar að
honum. Wilhelm Hansen, Musik Forlag í Kaupmannahöfn, sem gefið hefir út mörg
sönglög Sveinbjarnar, átti til skamms tíma útgáfuréttinn, en nú er hann kominn í eigu
íslenzka rikisins.
Koiiungskantatan verður ávallt talin með höfuðverkum hans. Hún er í fjórum köflum
við texta eftir Þorstein Gíslason. Hún er samin í tilefni af heimsókn Friðriks VIII kon-
ungs til Islands árið 1907 og er hrífandi fögur. Hún var síðan flutt í Kaupmannahöfn
haustið 1909, ásamt öðrum sönglögum eftir Sveinbjörn. Konungsfólkið var þar, og