Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1955, Page 139

LATNESK ÞÝÐING EFTIR ÁRNA MAGNÚSSON?
139
391 (= 234) sleppir auslan (Bpas. I 16327). Þetta atriði er þó varla þýðingarmikið.
Þegar hann segir frá Gísli Illugasyni, notar Jón Halldórsson hinn sérstaka Gísls þátt
(sbr. Islenzk fornrit III 329—40). Þó hefur hann hér lesháttinn í myrkvastoju, sem
finnst annars aðeins í B- og C-gerðunum af Jóns sögu helga (Gþ í jarðstofu, 391
(= 234) til stoju). Ef þessi breyting er ekki frá hendi Jóns Halldórssonar (eða frá
handrili Gísls þáttar, sem hann notaði), kynni hann að hafa lekið það úr Gísls þætti,
eins og hann er í B-gerðinni af Jóns sögu (sbr. Bpas. I 22124). Þessi þáttur er nefnilega
aftast í 392 sem viðbót, og var þaðan afritaður í 391. Auk allra þeirra mismunandi les-
hátta, sem Árni tilfærir ekki og Jón Halldórsson ekki heldur, má að lokum geta um
atriði, sem bendir eindregið á, að Jón hafi ekki haft sérstakt eintak af C-gerðinni af
Jóns sögu. Þegar hann nefnir Illuga Bjarnarson, er hét Hilarius öðru nafni, vitnar hann
í Laurentíus sögu, en þetta þyrfti hann ekki að liafa gert. hefði hann haft C-gerðina, því
að bæði nöfnin standa í henni (sbr. Bpas. I 159, nmgr. 2).
Efni úr 392 hefur því verið bætt inn í 391 einhvern tíma fyrir 1712. þegar Jón Hall-
dórsson fékk 391 frá Árna, eða í raun og veru fyrir júlí 1709, þegar Árni sigldi í síðasta
sinn út til Islands. Það virðist yfirleitt sennilegast, að þessar viðhætur hafi verið ritaðar
í 391 strax eftir að Árni fékk handrilið 392 sumarið 1701 og áður en hann fór út til ís-
lands í maí 1702. Við vitum þó ekki, hvenær hann skilaði handritinu 392 aftur til Þor-
móðs — sjálfsagt var það fyrir 1712. Við verðum að láta okkur nægja þá niðurstöðu, að
þýðingin í 1201 hafi að öllum líkindum verið gerð fyrir veturinn 1701—2 og áreiðan-
lega fyrir sumarið 1709.
Einasta þýðingin á Jóns sögu helga, sem sögur fara af, var gerð af Árna Magnússyni
sjálfum. I dagbók sinni segist Olof Celsius, sænskur maður, hafa hitt Árna og talað við
hann í Leipzig -% 1696 og dagana þar á eftir. Hann segir um Árna m. a.: „Jonæ, Epi-
scopi Idolensis, vitam et res gestas hade han af Gammal Islændska verterat pá Latin, och
sade sig skola skicka henne till Papebrock i Antverpen som der sammansankar och
uplagger Vitas sanctorum."3
Að Árni hafi þýtt söguna einhvern tíma fyrir 1696 kemur vel heim við þá niðurstöðu,
sem við komumst að hér að framan, að frumrit þýðingarinnar í 1201 hafi verið skrifað
ekki fyrr en 1687 (þegar Gísli Einarsson kom til Hafnar) og ekki seinna en 1709 (eða
e. t. v. 1702). I sjálfu sér er það ekki ósennilegt, að 1201 geymi afskrift af þýðingu
Árna: frumþýðingin var eftir 391, sem var hans handrit, og á þeim árurn var enginn
annar í Kaupmannahöfn líklegri en hann til að takast slíkt verk á hendur. Það er ýmis-
legt annað. sem er athugavert í þessu sambandi og bendir í sömu átt, þótt það verði ekki
sannað með fullri vissu, að þessi þýðing sé verk Árna sjálfs.
Nákvæmni þýðingarinnar segir eindregið til um, að sá. sem þýddi söguna, var íslend-
ingur og vel að sér í fornritunum. Nokkur persónunöfn eru afbökuð, en það er vitanlega
ritaranum að kenna (t. d. Odduga. ísl. Oddný, mislestur fyrir Oddnya; Harfo, ísl. Narfi;
Richivus, Richinnus, Richimus, ísl. Rikini). Frumtextinn (391 = 234) hefur nokkur
nöfn. sem eru sýnilega afbökuð, en þau haldast óbreytt í þýðingunni: t. d. Guruna (ísl.
1) Levned og Skrifter, 1930, 1:2, bls. 159.