Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1969, Page 145

BÓKAEJGN AUSTUR-HÚNVETNINGA 1800-1830
145
Það sem hvað mesta athygli vekur við athugun skránna um veraldlegar bækur í
dánar- og skiptabúunum, er hve tiltölulega lítið hefur verið til af Islendingasögum, og
þá einkum vegna þess, að orð hefur legið á, að á undanförnum öldum hafi það verið
helzta tómstundagaman landsmanna að lesa upp úr þeim á kvöldvökum. Sú spurn-
ing vaknar, hvort sögurnar hafi ef til vill verið til skrifaðar, og er erfitt að fullyrða
nokkuð um það. Þó má benda á, að á nokkrum stöðum er þess sérstaklega getið, að
bækur séu skrifaðar, eða manuskript, og eru þær metnar til fjár í búunum eins og
prentaðar bækur.
ÞINGEYRAR
I Þingeyraprestakalli eru til húsvitj unarbækur frá öllum árum milli 1800 og 1830,
en færslur eru misjafnlega rækilegar. Frá 1800 lil 1808 eru færð bæjanöfn og íbúa,
stétt, aldur, hvort menn eru fermdir og hvort þeir kunna að lesa. Auk þess er frá
því skýrt 1803, hve langt börn séu komin í að læra fræðin, og 1805 er bókaeign
færð á nokkrum bæjrnn.
Samkvæmt húsvitjunarbók er búið á 30 bæjum í prestakallinu 1809 og gerð
grein fyrir bókaeign 23 heimila. Bækur Þingeyraklausturs eru ekki taldar. Á tveimur
bæjum er þess aðeins getið, að bækur séu nægar, en á fjórum bæjum vantar allar
athugasemdir um bækur. Þrátt fyrir þetta er bókafærslan 1809 hin gleggsta á um-
ræddu 30 ára tímabili.
I húsvitjunarbókinni frá 1809 er víða getið hegðunar barna og vinnufólks, og
1811 er gerð nákvæm grein fyrir framkomu bænda og eiginkvenna þeirra. Verða
hér nefnd til gamans nokkur dæmi um, hvaða lýsingarorð prestarnir notuðu. Um börn:
næm, ekki ónæm, ónæm, en ekki óþekk, vel næm, auðsveip, dagfarsgóð, ónæm í meira
lagi, skýr, óstýrilát. Um vinnufólk: frómt, ráðvant, dyggt, skikkanlegt, sérdeilis ráð-
vant, meinlaust, fákunnandi, þægt og gagnlegt. Um húsbændur: siðprúðir, duglegir,
ei illa liðnir, vænir, góðgjörðasamir, góðir, forstandugir, valmenni, dagfarsgóðir
og drífandi. Um húsfreyjur: skikkanlegar, drífandi, siðsamar, góðkvendi, gæzku-
konur, þrifnaðarsamar, af öllum elskaðar maklega, vinnusamar.
Við útreikning á meðaltali guðsorðabóka á bæ árið 1809 reyndust 14 bækur
á bæ eða alls 325 á 23 bæjum. Skiptust þær þannig: 19-10-5-7-11-38-8-12-9-9-12-35
-4-21-11-11-18-10-9-19-14-15-18.
Eftirfarandi 14 guðsorðabækur voru algengastar í prestakallinu (bókstafur í sviga
aftan við nafn bókarinnar vísar í skrána á bls. 155-56, þar sem gerð er nánari grein
fyrir algengustu guðsorðabókunum):
1. Grallari (a) 28 eint.
2. Passíusálmar (c) 26 -
3. Vídalíns-postilla (b) 19 -
4. ÞórSarbænir (d).........................................................19 _
5. Hugvekjusálmar (i) 16 -
6. Nýja testamentið (e) ...................................................13 -
10