Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1969, Page 120

120
GAMLI BÓKASKÁPURINN
hátturinn var nú annar, en tilgangur landnámsins hinn sami, að öðlast frelsi frá óstjórn
og áþján og gefa niðjunum tækifæri til velmegunar og andlegs þroska. Það var því
ekki aðeins ylur í endurminningunum um forna frægð feðranna, heldur og hvöt til
dáða og von um velfarnað að lokum.
í þessu safni kveður mjög að ljóðabókum frá ýmsum tímum. Segir val slíkra bóka
sína sögu um smekk og listhneigð þessa fólks. Fróðlegt er að veita því eftirtekt, að
alls konar merki og undirstrikanir eru hér og hvar í þessum bókum, eða á lausum
miðum, einkum í sambandi við ættjarðarljóð Bjarna og Jónasar. Voru ljóð þeirra
augsýnilega oft lesin á samkomum og kennd börnum í heimahúsum. Einkennileg og
næsta spaugileg er spássíugrein, þar sem birt er lofkvæði Bjarna um Friðrik 6. Dana-
konung. Þar stendur með skýrri blýantsskrift „Sá lánaði nú reiðinginn.“ Hefir hónd-
anum, sem krotaði þessi orð, ofboðið hið væmna lof, sem skáldið ber á kóng þennan.
Svo stóð á, að Eyjafjallajökull gaus um þessar mundir. Skáldið notar tækifærið til
að láta jökulinn taka ofan og skjóta flugeldum kóngi til lofs og dýrðar. Landsmenn
eru áminntir um að feta hrópandi „í fótspor fjallsins“ og biðja kóngi langra lífdaga.
Það merkilega er, að þessi íslenzki bóndi vestur á sléttum Ameríku er kunnugur
stjórnarferli þessa danska einvaldskonungs, viðkvæmur fyrir sóma þjóðar sinnar og
nógu hugrakkur til að gera athugasemd við kvæði liins viðurkennda stórskálds, er
honum finnst dómgreind þess fara út um þúfur frammi fyrir konungsvaldinu. Orðin:
„Sá lánaði nú reiðinginn“ - eru augsýnilega íslenzkt bændamál, þar sem vikið er að
getuleysi einhvers, sem var beðinn sérstakrar bónar. Hefur þetta ef til vill verið tals-
háttur og fremur niðrandi að merkingu. En Islendingar kysstu vöndinn á þeim árum,
og sannaðist á mörgum þeirra hið forna spakmæli: „Margur kyssir á þá höndina,
sem hann vildi af væri.“ Bónda þessiun hefur ef til vill dottið í hug samlíkingin, sem
að er vikið, er hann minntist þess, hve getulaus og óheppinn Friðrik 6. var í ríkis-
stjórn sinni. En hann tapaði Noregi í hendur Svíum og íslandi í hendur Jörundar
um skeið. En það, að konungdómur Jörundar á íslandi varð skammær, hefur víst
aldrei verið sett í tekjudálk Friðriks 6. Annars má sjá það af ýmsu, að íslenzkum
landnemum vestan hafs var uppsigað við Dani, einkum Danakonunga. Munu þessir
konungar hafa orðið eins konar persónugervingar afturhalds og þvingunar, ef ekki
bein orsök þess, að þessir menn töldu það eitt úrræði á þeim árum að flýja land.
Meðal skáldanna er Sigurður Breiðfjörð framarlega á bekk. Hann var einnig al-
þýðumaður, sat aldrei á skólabekk og varð oft fyrir barðinu á hortugum embættis-
mönnum. Allt slíkt skapaði honum ríka samúð almennings. Eins og kunnugt er, var
hann helzta rímnaskáld síns tíma, en þótt sá kveðskapur væri lærðum mönnum lítt
að skapi, stytti hann mörgum langar kvöldvökur. Sigurður orti um ýmis efni, útlend
sem innlend, og lét móðan mása. Margir af rímnaflokkum hans voru í safni þessu, og
ýmsir ljóðelskir menn í sveitinni kunnu að sögn langar drápur eftir hann utanbókar.
Augljóst er af safninu, að þessir bændur létu sér ekki nægja það, sem þeir komust
yfir af íslenzkum bókmenntum, en seildust lengra til fanga. Hómer komst snemma í
hendur þeirra í þýðingu Sveinbjarnar. Sagan af Ódysseifi hefur augsýnilega verið