Frjáls verslun - 01.09.1998, Qupperneq 6

RITSTJÓRNARGREIN
ADAM SMITH OG EIRÍKUR
Þótt samningur Eiríks Sigurðssonar, kaupmanns í 10-
11, við Aðföng, innkaupafélag Baugs, sem rekur Hagkaup,
Bónus, Nýkaup og Hraðkaup, auld enn á ægivald Baugs á
matvörumarkaðnum, væri afar rangt að gagnrýna Eirík fyr-
ir samninginn - hvað þá að samkeppnisyf-
irvöld gerðu athugasemdir við hann. Kaup-
maðimnn er að reyna að ná fram enn meiri
hagkvæmni í rekstri og fáránlegt væri að
banna honum það. Illa væri þá komið fyrir
kaupmennsku og athafnafrelsi hér á landi!
Eirikur hefur hvort sem er sinn dómara
eins og aðrir kaupmenn. Sá dómari er neyt-
andinn - og hann hefur síðasta orðið. Neyt-
endur lita fyrst og fremst á verðmiðann,
vöruvalið og þjónustuna. Þeir hugsa lítið -
jafhvel ekkert - um það hverjir eigi verslun-
ina, hótelið, bílaleiguna eða yfir höfuð þann
sem skipt er við. Hagfræðingurinn Adam
Smith orðaði það svo að „hin ósýnilega
hönd” neytandans teygði sig ósjálfrátt að hagkvæmustu vör-
unni og þjónustunni.
A matvörumarkaðnum hefur geisað harðvítugt strið allt
frá því að Bónus opnaði fyrstu verslun sína í Skútuvoginum
í apríl 1989. Þótt 10-11 verslanakeðjan hafi teldð til starfa
árið 1991 - eða eftir að Bónus kom til sögunnar - hefur
henni tekist að stórauka sölu sína. Þegar eigendur Hag-
kaups keyptu helminginn í Bónus í ágúst 1992 var það trú
flestra að Bónus létí undan í verðstefnu sinni og hækkaði
verðið. Sú varð ekld raunin. Þróunin hefúr orðið þveröfúg:
matvara hefur almennt lækkað í verði á síðustu árum. Bæði
Bónus og Hagkaup hafa aukið viðskiptí sín á undanförnum
árum vegna þess að neytendur hafa ekki hirt um eigna-
tengslin heldur horft á verðmiðann og vöruvalið. Það er eft-
irtektarvert að Hagkaup og Bónus stofiiuðu með sér inn-
kaupafélagið Baug, sem núna heitír Aðföng, og hafa rekið
það saman þrátt fyrir að vera í hatrammri samkeppni á
sama tíma. Því má spyrja sig hvers vegna samkeppnin getí
ekki áfram verið hatrömm þrátt fyrir að 10-11 keðjan kaupi
núna alla pakkavöru, um fimmtímg af sölu sinni, af Aðföng-
um?!
Samningur Eiríks kaupmanns í 10-11
við Aðföng sýnir að stríðið á heildsölumark-
aðnum er að harðna. Hörð er baráttan á
milli Aðfanga og Búrs, sameiginlegs inn-
kaupafélags kaupfélaganna, Nóatúns, 11-
11 og Olíufélagsins. Stefiia þessara félaga er
að kaupa inn sem mest beint að utan - milli-
liðalaust Líklegt er að þekktar heildsölur
íhugi samstarf til að geta keppt við þessi
vöruhús. Þeir sem hræðast samning 10-11
keðjunnar við Aðföng líta á hina ógnvænlegu
markaðshlutdeild eigenda Aðfanga á mat-
vörumarkaðnum en hún er nokkuð yfir 50%
á höfúðborgarsvæðinu. Fullyrða má að Að-
föng hafi allt að því tangarhald á iðnrekendum og öðrum
heildsölum og getí jafnvel pínt verð hjá þeim niður úr öllu
valdi í krafiti markaðsstöðu sinnar. Undan þessu hafa iðn-
rekendur raunar kvartað á síðustu árum og talið Baug óbil-
gjarnan í samningum. En ætli verslanir eins og Nýkaup,
Hagkaup, Hraðkaup og 10-11 að bjóða áfram mildð vöru-
val geta þær ekki án iðnrekenda og heildsala verið. Það er
með þeim þrýstíngi sem jafnvægispunkturinn í viðskiptun-
um finnst
Samningur Eiríks kaupmanns í 10-11 við Aðföng er virð-
ingarverð hagræðing hjá kaupmanni. Eins og aðrir kaup-
menn hefúr hann aðeins einn dómara yfir sér: neytendur,
sem leiddir eru af „hinni ósýnilegu hönd”. Ekkert fyrirtæld
verður stórt af sjálfú sér. Það verður stórt vegna þess að fólk
vill skipta við það.
Jón G. Hauksson

ISSN 1017-3544
Stofiiuð 1939
Sérrit um viðskipta-, efnahags- og atvinnumál - 59. árgangur
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: Jón G. Hauksson - AUGLÝSINGASTJÓRI: Sjöfii Sigurgeirsdóttir -
BLAÐAMAÐUR: Páll Ásgeir Ásgeirsson - UÓSMYNDARAR: Geir Ólafsson og Kristín Bogadóttír -
UMBROT: Ágústa Ragnarsdóttír. - ÚTGEFANDI: Talnakönnun hf. - RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG AFGREIÐSLA:
Borgartúni 23,105 Reykjavík, sími: 561-7575, fax: 561-8646 -ÁSKRIFTARVERÐ: 3.315 kr. fyrir 6.-11. tbl. - 10% lægra
áskriftarverð ef greitt er með kreditkortí. - LAUSASÖLUVERÐ: 699 kr. nema bókin 100 stærstu sem er á 1.995,- -
DREIFTNG: Talnakönnun, hf„ sími 561 7575 - FILMUVINNA, PRENTUN OG BÓKBAND: Prentsmiðjan Grafík hf. -
LJTGREININGAR: Prentmyndastofan hf. - Öll réttíndi áskilin varðandi efni og myndir.
6