Morgunblaðið - 04.01.2001, Blaðsíða 14

HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
14 FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FROSTHÖRKURNAR að
undanförnu hafa myndað ís á
Reykjavíkurtjörn og víðar á
vötnum á höfuðborgarsvæð-
inu og annars staðar á land-
inu. En kuldinn hefur einnig
nægt til að mynda ís á inn-
anverðum og sjósöltum
Sundunum og ríkti sann-
kölluð vetrarstemmning er
ljósmyndari var þar á ferð. Morgunblaðið/Árni Sæberg
Fossvogur
Foss-
vogur
ísilagður
ÞRIGGJA manna starfshópur,
sem komið var á laggirnar í
apríl í fyrra og hafði það verk-
efni að gera tillögur um að-
gerðir til varðveislu laxa- og
silungsáa í Reykjavík, hefur nú
lokið störfum. Tillögur nefnd-
arinnar gera ráð fyrir því að
allt forræði í málefnum lax- og
silungsvatnasvæða í borgar-
landinu færist til umhverfis-
og heilbrigðisnefndar en Orku-
veitan annist þó áfram umsjón
Elliðaánna.
Í starfshópnum voru
Hrannar B. Arnarson formað-
ur, Steinunn Valdís Óskars-
dóttir og Guðlaugur Þór Þórð-
arson sem skilaði séráliti.
Kvað hann margt gott koma
fram í drögum hópsins en van-
kantarnir væru þó of miklir og
því gæti hann ekki skrifað upp
á niðurstöðuna, þar sem meiri-
hlutinn taki ekki á málum El-
liðaár, mikilvægustu náttúru-
perlu borgarinnar, heldur
skilji hana áfram eftir undir
stjórn Orkuveitunnar.
Mjög
aðkallandi verk
Vatnasvæðin, sem starfs-
hópurinn fjallaði um, voru
Elliðaár, Úlfarsá, Bugða,
Hólmsá, Suðurá, Elliðavatn og
Leirvogsá. Í samtali við Morg-
unblaðið í gær sagði Hrannar,
aðspurður um tildrög könnun-
arinnar, að þetta hafi verið
orðið mjög aðkallandi ýmissa
hluta vegna.
„Ég varð þess áskynja mjög
fljótlega eftir að ég kom í borg-
arstjórn, að þessi mál voru dá-
lítið í lausu lofti og vildi þess
vegna að þetta yrði tekið sam-
an á einn stað. Það var að
verða meira og meira aðkall-
andi að taka á þeim heildstætt,
vegna þróunar byggðarinnar,“
sagði Hrannar. „Það er aðal-
lega tvennt sem liggur þarna
að baki; annars vegar upp-
bygging Elliðaánna, sem er
nauðsynleg, og hins vegar það,
að borgin hefur verið að þróast
með þeim hætti að dýrmætum
svæðum hefur verið að fjölga;
Leirvogsáin er komin í þann
hóp, með sameiningunni við
Kjalarnes, byggðin er að fær-
ast nær Úlfars-
ánni, og síðan hafa
menn verið með
Elliðavatn og
svæðið þar í kring í
alveg sérstakri
skoðun vegna upp-
byggingaráforma í Kópavogi.
Vegna alls þessa vildum við líta
málin heildstætt og koma þeim
í einhvern fastan farveg í stað-
inn fyrir að vera með einhverj-
ar sérlausnir á hverjum stað.
Menn hafa verið í ýmsum að-
gerðum í Elliðaárdalnum, sem
horfa í þá átt að bæta stöðu
Elliðaánna. Við vildum ekki
lenda í því Í Leirvogsánni eða
Úlfarsánni að þurfa að koma
svo öfugt að málum, eins og
þar er gert, að vera í einhverj-
um björgunaraðgerðum, held-
ur gera þetta frekar þannig að
menn passi sig strax í upphafi
og standi þess vegna betur að
vígi í framtíðinni..
Við áttum að skila af okkur
fyrir áramót og gerðum það,
svo að núna er búið að taka
saman lista yfir þau verkefni
sem við teljum mikilvægust og
þær breytingar sem við viljum
að verði gerðar á stjórnkerfinu
í kringum þetta. Þessa dagana
eru tillögurnar í umhverfis- og
heilbrigðisnefnd og borgarráði
og það er viðbúið að einhverjar
breytingar verði gerðar í því
ferli en ég á svo von á að tillög-
urnar verði samþykktar um
miðjan janúar.“
Þríþætt markmið
Í niðurstöðu starfshópsins
kemur m.a. fram, að markmið-
ið ætti að vera þríþætt: a) að
vatnasvæðin endurheimti og
haldi náttúrulegum styrk sín-
um sem búsvæði laxa og sil-
unga, b) að þau verði sjálfbær
og c) að umhverfi þeirra nýtist
vel til útivistar.
Hvað aðgerðir snertir legg-
ur hópurinn þetta til:
 Að umhverfis og heil-
brigðisnefnd verði falið form-
legt forræði borgarinnar í mál-
efnum lax- og silungsvatna í
borgarlandinu og nefndinni
falin umsjón með réttindum og
skyldum vegna aðildar borgar-
innar að veiðifélögum á vatna-
svæðunum. Ekki er þörf á
breytingu vegna Elliðaánna.
 Að 100-250 metra helg-
unarsvæði verði markað um-
hverfis hvert vatnasvæði, en
þó 50-200 metra við Elliðaár,
og þau friðlýst sem fólkvangur
þar sem það á við, náist um það
samkomulag við aðliggjandi
sveitarfélög.
 Að yfirstjórn hvers helg-
unarsvæðis verði
falin sérstakri
stjórn skipaðri
fulltrúum aðliggj-
andi sveitarfélaga,
sbr. lög um fólk-
vanga.
 Að unnið verði að sam-
komulagi landeigenda og um-
sjónaraðila svæðanna um lang-
tímastefnumótun og sérstaka
aðgerðaáætlun varðandi þróun
hvers svæðis.
 Að lokið verði við flokkun
og markmiðasetningu fyrir öll
vatnasvæðin fyrir lok ársins
2001.
 Að samið verði við fag-
aðila um áframhaldandi rann-
sóknir og reglubundið eftirlit
og vöktun á svæðunum.
Þrjár gjöfular laxveiðiár
Í greinargerð starfshópsins
kemur fram, að þær sérstæðu
aðstæður, að í borgarlandinu
sé að finna þrjár gjöfular lax-
veiðiár auk enn fleiri búsvæða
silunga, eigi sér tæplega
nokkra hliðstæðu meðal höfuð-
borga á Norðurhveli jarðar. Í
þessari sérstöðu Reykjavíkur
felist mikil og verðmæt lífs-
gæði fyrir borgarsamfélagið.
Ábyrgð borgarinnar á að við-
halda þessum náttúruperlum
borgarlandsins sé því afar
mikil og fari vaxandi, samfara
aukinni byggð í nágrenni
vatnasvæðanna. Orðrétt segir
síðan: „Til að þetta sé mögu-
legt er nauðsynlegt að fela
einni af fagnefndum borgar-
innar skýra ábyrgð á mála-
flokknum en fram til dagsins í
dag má segja að einungis El-
liðaárnar hafi notið slíks for-
ræðis, þrátt fyrir almenna
stefnumótun á vettvangi ým-
issa fagnefnda borgarinnar.
Vegna þessarar óljósu ábyrgð-
ar hefur heildstæða stefnu-
mótun vantað, þátttöku borg-
arinnar í veiðifélögum
umræddra svæða verið lítt
sinnt og frumkvæði skort í
þessum mikilvæga málaflokk.
Tillögur nefndarinnar gera ráð
fyrir því að allt forræði í mál-
efnum lax- og silungsvatna-
svæða í borgarlandinu færist
til umhverfis- og heilbrigðis-
nefndar. Þó er gert ráð fyrir
því að Orkuveitan annist áfram
umsjón Elliðaánna í samræmi
við almenna stefnumótun
borgarinnar enda hefur Orku-
veitan og fyrirverar hennar
staðið vel að málefnum Elliða-
ánna. Þar er því ekki talið sér-
stakt tilefni til breytinga.
Þá gera tillögur nefndarinn-
ar ráð fyrir því að umhverfis
vatnasvæðin verði markað
100-250 metra helgunarsvæði
og það verndað fyrir lífríki
vatnasvæðanna og til útivistar
fyrir almenning. Á þessum
svæðum yrðu, með svipuðum
hætti og á vatnsverndarsvæð-
um höfuðborgarsvæðisins,
strangari umgengnisreglur en
almennt gerist og ekki yrði
gert ráð fyrir frekari uppbygg-
ingu mannvirkja sem ekki
tengjast með beinum hætti
náttúruvernd og útivist. Þar
sem borgin ein fer með allt for-
ræði yfir svæðunum telur
nefndin að staðfest borgar-
vernd ætti að duga, en á öðrum
svæðum, þar sem forræðið er
sameiginlegt með öðrum sveit-
arfélögum, leggur hún til að
ráðist verði í friðlýsingu svæð-
anna og um þau verði stofnaðir
fólkvangar í samræmi við nátt-
úruverndarlög. Með þessum
hætti yrði tryggt að svæðin
nytu verndar og að aðliggjandi
sveitarfélög kæmu sameigin-
lega að stjórn hvers svæðis og
þau myndu þ.a.l. ekki líða fyrir
mismunandi stefnumótun á
hverjum stað. Á vettvangi fólk-
vanganna yrði síðan tekið
heildstætt á málefnum svæð-
isins í samstarfi við veiðifélög
viðkomandi svæðis. Í Mos-
fellsbæ hafa bæjaryfirvöld
haldið eftir 200 metra svæði
meðfram Úlfarsá og Leirvogsá
þar sem ekki er gert ráð fyrir
byggð en í Kópavogi eru áform
uppi um byggð í allt að 50
metra fjarlægð frá Elliðavatni
á takmörkuðu svæði. Nánari
útfærsla fyrir hvert svæði er
því háð samkomulagi við að-
liggjandi sveitarfélög og að-
stæðum á hverjum stað en
ljóst er að nú þegar er byggð á
nokkrum stöðum nær vatna-
svæðunum en æskilegt getur
talist.
Þá gera tillögur nefndarinn-
ar ráð fyrir því að lögbundinni
flokkun og markmiðasetningu
á vatnasvæðunum verði lokið
fyrir lok ársins 2001 en und-
irbúningur þessa verks er þeg-
ar hafin á vettvangi Heilbrigð-
iseftirlits Reykjvíkur.
Jafnframt er lagt til að ráðist
verði í nauðsynlegar rann-
sóknir og vöktun á vatnasvæð-
unum. Í nýlegu samkomulagi
við Kópavogsbæ er tekið á
þessum þáttum varðandi El-
liðavatn og aðliggjandi ár en ít-
arlegri viðræður eru nauðsyn-
legar við Mosfellsbæ.“
Ekki tekið á
málum Elliðaáa
Guðlaugur Þór Þórðarson
segir margt gott koma fram í
þessum drögum starfshópsins
en vankantarnir séu og miklir
og þess vegna hafi hann ekki
skrifað upp á þessa niðurstöðu.
Gerði hann þess í
stað skriflegar at-
hugasemdir í fjór-
um liðum og lét
færa til bókar. Þar
segir hann m.a., að
hugmyndir um
100-250 metra helgunarsvæði
séu af hinu góða og sömuleiðis
sé jákvætt að hugað verði að
öllum vatnasvæðum í borgar-
landinu.
Það sem vanti augljóslega í
þessar tillögur sé hins vegar,
að ekki sé tekið á málum Ell-
iðáa og því læðist að sá grunur
að hér sé reynt að dreifa at-
hyglinni frá vanda þeirra með
því að taka öll vatnasvæði, sem
tengjast Reykjavíkurborg,
fyrir í einu lagi. Segist hann
telja, að sökum mikilvægis
ánna væri eðlilegt að sérstök
stjórn skipuð af borgarráði
færi með málefni ánna og
svæðisins. Elliðaárnar séu
verðmætustu ár Reykvíkinga,
náttúruperla í miðri borginni
sem hafi löngum verið stolt
borgarbúa. Reykjavík sé ein af
síðustu borgum Evrópu sem
enn eiga lifandi laxveiðiá. Á
undanförnum árum hafi lax-
veiði minnkað mjög í Elliðaám
og árin 1998 og 1999 hafi verið
langminnsta veiði í sögu ánna.
Það sé mikilvægt að uppbygg-
ing í Elliðaám verði í forgangi
hjá borgaryfirvöldum og
fyrsta skrefið í því væri að
setja árnar og umhverfi þeirra
undir eina stjórn sem síðan
semdi við hagsmunaaðila eins
og Orkuveituna og Stangveiði-
félagið um afnot af ánum. Það
séu engin rök fyrir því að orku-
fyrirtæki hafi umsjón með
Laxveiðiám, sérstaklega þegar
viðkomandi orkufyrirtæki sé
með orkuvinnslu í ánni. Það að
Rafmagnsveita Reykjavíkur,
síðar Orkuveita Reykjavíkur,
hafi haft umsjón með ánum
hafi verið fyrirkomulag sem
var barn síns tíma. Nú á tímum
séu gerðar aðrar og meiri kröf-
ur. Það fari illa saman að reka
orkufyrirtæki og laxveiðiá því
hagsmunir geti rekist á.
Þá segir Guðlaugur enn-
fremur, að æskilegt hefði verið
að í niðurstöðum hópsins væri
lagt mat á það hvernig ætti að
forgangsraða framkvæmdum
til að koma í veg fyrir rennsli
skolps og mengaðs ofanvatns í
Elliðaá og Elliðavog. Fyrir
hefði legið skýrsla gatnamála-
stjóra og starfshópnum hefði
því ekkert verið að vanbúnaði
að fara yfir málið og koma
fram með tillögur.
Og með hliðsjón af því, að
tillögur starfshópsins gerðu
ráð fyrir að umhverfis- og heil-
brigðisnefnd verði falið form-
legt forræði yfir vatnasvæð-
um, sé mikilvægt að skilgreina
við hvað sé átt; hvað felist í for-
ræði, hvað sé umsjón o.s.frv.
Eignarhald á flestum vatna-
svæðum fyrir utan Elliðaár í
borgarlandinu sé flókið. Bæði
sveitarfélög og einkaaðilar eigi
land að ánum og
það virðist sem það
sé misjöfn tilhögun
á veiðistjórn í
þeim. Mikilvægt sé
að borgarlögmaður
fari yfir málið og í
framhaldinu komi tillögur frá
vinnuhópnum þar sem hugtök,
sem áður hafi verið nefnd, og
skilgreiningar á hlutverki um-
hverfis- og heilbrigðisnefndar,
séu alveg skýr.
Að lokum bendir Guðlaugur
á, að ekki er ástæða til að til-
greina sérstaklega þær stofn-
anir sem samið verði við um
ákveðin verkefni, því þeim að-
ilum fari fjölgandi sem geti
sinnt rannsóknum á sviði um-
hverfismála.
Starfshópur um aðgerðir til varðveislu laxa- og silungsáa klofnaði í áliti sínu
Deilt um Orkuveit-
una og Elliðaárnar
Stíflan við Elliðavatn, en þar eru upptök Elliðaánna talin vera.
Reykjavík
Varna rennsli
skolps og
mengaðs
ofanvatns
Ráðist verði í
nauðsynlegar
rannsóknir
og vöktun