Morgunblaðið - 04.01.2001, Blaðsíða 36

MINNINGAR
36 FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Guðrún Guð-bjarnadóttir
fæddist í Jafnaskarði
í Stafholtstungum í
Borgarfirði 7. apríl
1911. Hún lést á
sjúkrahúsinu á Ísa-
firði 24. desember
síðastliðinn. For-
eldrar Guðrúnar
voru Guðbjarni Guð-
mundsson, bóndi í
Jafnaskarði, f. 11.
október 1872, d. 19.
ágúst 1936, og kona
hans, Halldóra Þor-
steinsdóttir, f. 22.
júní 1870, d. 24. nóvember 1959.
Systkini Guðrúnar voru: Guð-
mundur, bóndi í Arnarholti, f. 20.
maí 1896, d. 31. janúar 1951. Ásta
húsfreyja á Hreðavatni og síðar í
Reykjavík, f. 9. nóvember 1907,
d. 1. júlí 1984. Þorsteinn, bóndi í
Jafnaskarði, f. 28. ágúst, 1909, d.
28. september 1948. Sigurgeir,
starfsmaður hjá Landssímanum,
f. 20. september 1912, d. 7. apríl
1990.
Guðrún giftist 12. febrúar 1938
Jóhanni Ingibjarti Guðbjartssyni
frá Flateyri, f. 20. júní 1907, d. 4.
ágúst 1998. Börn þeirra voru:
Svanur, skipstjóri, f. 15. júní
1935, Anna, húsmóðir í Reykja-
vík, f. 13. október
1937, maki Emil R.
Hjartarson kennari,
Guðbjarni húsa-
smíðameistari, f. 1.
desember 1942,
kvæntur Báru Guð-
jónsdóttur, þau búa
á Akranesi. Guð-
bjartur f. 12. janúar
1946, fórst af slys-
förum 26. október
1949. Þorsteinn, tré-
smíðameistari, f. 2.
júlí 1952, kvæntur
Gunnhildi Brynj-
ólfsdóttur, þau búa
á Flateyri.
Guðrún og Jóhann hófu búskap
á Flateyri, bjuggu síðan í Djúpu-
vík um tíu ára skeið en árið 1949
fluttu þau aftur til Flateyrar þar
sem heimili þeirra var til ársins
1989 er þau fluttu á dvalarheimili
aldraðra, Hlíf, á Ísafirði, þar sem
þau áttu heima til æviloka.
Guðrún tók mikinn og virkan
þátt í félagslífi, einkum á Flat-
eyri þar sem hún starfaði í kven-
félaginu og að slysavarnamálum.
Hún var heiðursfélagi í slysa-
varnafélaginu á Flateyri.
Útför Guðrúnar fer fram í dag
frá Ísafjarðarkirkju og hefst at-
höfnin klukkan 14.
Guðrún, tengdamóðir mín, er
látin, stóra kærleiksríka hjartað
hennar er brostið og vegferð henn-
ar hérna megin grafar er lokið.
Sjálf er hún ekki lengur með okk-
ur en minningin um hana lifir,
minning sem hvergi ber skugga á.
Hún var fædd og uppalin í ein-
hverju fegursta héraði þessa
lands, Borgarfirði, en fór ung að
heiman og átti ekki bústað þar síð-
an. Hún giftist Jóhanni Guðbjarts-
syni, smið, frá Flateyri og þar áttu
þau lengst af heimili utan þess að
þau bjuggu um skeið á Djúpuvík á
Ströndum og síðustu árin á dval-
arheimili aldraðra, Hlíf, á Ísafirði.
Á Flateyri var ævistarf hennar
að mestu unnið. Og hvert var ævi-
starfið? Það var ekki starf sem
mest er metið í verðgildi peninga
eða það starf sem núna er líklegt
til að afla sér frama og viðurkenn-
ingar. Hún var húsmóðir og hús-
móðir var hún í dýpstu og fegurstu
merkingu þess orðs. Hún vissi að
gott heimili er grunnur allrar far-
sældar og hún vissi að gott heimili
verður ekki til í eitt skipti fyrir öll
heldur er það eilíf og dagleg sköp-
un sem miðast að því að gera það
að öruggum griðastað fyrir alla
fjölskylduna. Í þeim anda vann
hún og þannig unnu þau saman í
einlægni hún og Jóhann. Með um-
hyggju sinni og iðjusemi bjuggu
þau sér og sínum heimili þar sem
ríkti friður og forsjálni og allt var
til reiðu án nokkurs íburðar eða
fordildar. Við tengdabörnin fund-
um þetta glöggt og börnin þeirra
og seinna barnabörnin vissu að hjá
pabba og mömmu og afa og ömmu
var öruggt skjól og huggun hvað
sem á bjátaði og hver sem vandinn
var en um leið uppörvandi hvatn-
ing til að standa sig og skila sínu
hlutverki.
Utan heimilis lét Guðrún líka
myndarlega til sín taka í vinnu, en
hún var orðlagður dugnaðarforkur
og einnig í félagsstörfum. Í hverri
byggð á Íslandi starfa félög manna
og kvenna sem láta sig allt varða
sem lýtur að bættu mannlífi, meira
öryggi og yfirleitt öllu sem horfir
til heilla. Kvenfélagið á Flateyri
lét afar margt gott af sér leiða. Ég
starfaði dálítið í kirkjunni og oft
varð mér hugsað til þess hvernig
þetta hlýlega hús liti út ef allt væri
borið út sem konur gáfu því. Tóm-
legt yrði það þá. En það var ekki
bara kirkjan. Skólinn og sjúkra-
húsið auðguðust af gjöfum félags-
ins og það reisti og rak um árabil
dagheimili handa börnum í þorp-
inu. Allt þetta kostaði mikla vinnu,
þar lagði Guðrún dygga og örugga
hönd á plóginn. Mér var kunnugt
hve mikið hún lagði á sig oft á tíð-
um og með hve glöðu geði það var
gert. Hún starfaði einnig mikið að
slysavarnamálum, með þeim ágæt-
um, að hún var gerð að heiðurs-
félaga slysavarnafélagsins, svo
mikils var hún metin þar.
Guðrún var kirkjurækin kona en
henni var líka ljóst að þegar
klukkurnar hringja til útgöngu er
guðsþjónustunni ekki lokið, þá er
hún kannski fyrst að byrja. Í vísu
sem ort var til Guðrúnar á áttræð-
isafmæli hennar sagði: „smælingj-
arnir allir áttu umhyggju þína
vísa“ og þá er komið að þeim þætti
í lífi hennar sem hún hafði aldrei
hátt um en maður hefur komist að
smám saman. Hann er hjálpsemi
hennar og alúð sem hún sýndi
mörgum sem erfitt áttu, allt unnið
í kyrrþey.
Ekkjan, einstæðingurinn, ein-
stæða móðirin, ógæfumaðurinn
sem ekki kunni fótum sín forráð
og fleiri og fleiri geta borið vitni
um það. Kærleikur hennar og
hressandi uppörvun var mörgum
ómetanleg. Og hún hafði lag á að
gera þetta án þess að þiggjanda
fyndist hann taka við ölmusu, það
getur verið erfitt að þiggja hjálp.
Aðstoðin var ekki veitt með for-
málanum „þú átt bágt, ég skal
hjálpa þér“ heldur miklu fremur
„við eigum samleið, við skulum
leiðast“ þannig hjálpaði hún mörg-
um bæði á veraldlega vísu og með
hressilegu viðmóti og uppörvun,
þannig var hennar guðsþjónusta.
Og svo var eitt enn. Hún var svo
skemmtileg, það var svo gaman að
vera í návist hennar. Hún var ung
í anda og jákvæð allt til hins síð-
asta og var þó oft þreyttari og
lasnari en maður gerði sér grein
fyrir. Hún lifði lífinu lifandi allt
fram undir það síðasta og sátt gat
hún litið yfir farinn veg. Hún hafði
skilað sínu hlutverki með sæmd,
engan hafði hún hrakið úr götu en
hjálpað mörgum á rétta leið.
Hún lést á aðfangadaginn þegar
sólin er aftur að hækka á himni.
Guð snart hana með hönd sinni og
hún sofnaði. Ég trúi því að hún sé
nú þar sem birtan er eilíf. Hún var
einhver ágætasta manneskja sem
ég hef kynnst og ég kveð hana
með djúpri virðingu og þakklæti
fyrir allt sem hún var mér.
Emil Ragnar Hjartarson.
Látin er á Ísafirði ein af mínum
bestu vinkonum, sem jafnframt
var tengdamóðir mín. Í huga mér
er bæði depurð og gleði. Depurð
yfir missi tryggrar vinkonu, en
líka gleði yfir stundunum sem við
áttum saman og líka því að nú þarf
hún ekki að þjást meir. Við kynnt-
umst fyrir tæpum 26 árum, er við
Þorsteinn, yngsti sonurinn, tókum
saman. Ég var bara 17 ára, en
strax náðum við mjög vel saman,
þó á milli okkar væru 46 ár. Við
áttum sömu áhugamál og það
tengdi okkur strax og síðan óx vin-
áttan alltaf og aldrei hefur slest
upp á vinskapinn. Auðvitað vorum
við ekki alltaf sammála, en virtum
hvor aðra , hvor á sinn hátt.
Ýmislegt brölluðum við saman
eins og flissandi smástelpur. Guð-
rún hafði yndi af stofublómum alla
tíð og óspör á að ég fengi líka ef
hún fékk nýjan græðling. Meðan
hún bjó á Flateyri unni hún garð-
inum sínum og fylgdist grannt
með er við hófum að laga garð við
okkar hús á Flateyri, eftir að þau
voru flutt til Ísafjarðar. Þá var
sagt: „Nú þurfum við að skreppa
yfir og skoða garðinn ykkar.“
Hún vissi manna best hve erfitt
var að rækta í sjávarkambinum á
Brimnesveginum og gladdist
hverri plöntu er sjóböðin gátu ekki
grandað.
Guðrún hafði mjög gaman af að
lesa góðar bækur, las ekki hvað
sem er. Er sjónin skertist fékk
hún hljóðsnældur og hafði af þeim
gaman og hvatti óspart aðra aldr-
aða að fá sér svona til að stytta
daginn. Þeir voru ófáir er fengu
sér „vasadiskó“ til að hlusta á sög-
ur, að áeggjan Guðrúnar. Svona
var Guðrún, alltaf að hugsa um
aðra.
Hannyrðirnar voru okkar stóra
áhugamál, það var alveg ótrúlegt
magn af hanndavinnu er hún vann
eftir að þau fluttu á Hlíf, fyrir ut-
an allt annað er búið var að gera
öll búskaparárin þeirra. Hún hafði,
held ég, jafn gaman af að sauma,
mála á tau eða keramik, prjóna og
hekla. Henni fannst gott að geta
skipt til að hvíla sig. Það er svo
ótrúlegt sem búið er að hekla úr
hárfínu garni, öll milliverkin og
konan að verða níræð.
Er hún var flutt út á spítala
núna í desember, vegna mjaðma-
grindarbrotsins, varð eftir á nátt-
borðinu nýbyrjað milliverk, heklað
til þess síðasta.
Alla tíð var Guðrún dugleg að
fara í göngutúra, best man ég eftir
þeim Jakobínu, Guðríði, Geirþrúði,
Hallfríði og Guðrúnu, er þær
gengu daglega saman, það var sko
þyrlusveit, gengið af miklum
krafti.
Eftir að til Ísafjarðar kom,
gengu þær Guðríður áfram saman
en hún flutti líka með sínum
manni, Bjarna Þórðar, og svo líka
gamla góða vinkonan, er áður var
líka á Flateyri, hún Jóhanna Frið-
riks. Þessar drifu hver aðra áfram.
Þó einhver væri slöpp var alltaf
sagt: „Uss, þú hefur gott af
þessu.“ Fór þá viljinn oft á undan
búknum.
Félagsstarfið var stórt áhuga-
mál. Kvenfélagið Brynja og Slysa-
varnadeildin Sæljós á Flateyri
nutu krafta hennar og mikils
áhuga, síðan var á Hlíf krafturinn
notaður í föndrið, kórinn, spiladag-
ana, bingóin, leikfimina á morgn-
ana, að ógleymdum samkomum
fólksins á sama gangi í sólstofunni
þeirra, nýtínd ber og nýsoðið slát-
ur, tilefni til veislu.
Hún var óþreytandi að leiðbeina
mér um gamla matargerð og allan
íslenskan mat og hæla þegar það
átti við, en matargerð og hefðir
voru eitt af okkar mörgu áhuga-
málum.
Guðrún hafði sterkan vilja, það
dreif hana upp úr öllum hennar
veikindum og trúin og bænin hélt
henni gangandi. Erfiðar æfingar
og þjálfun eftir liðskiptaaðgerðirn-
ar og krabbameinsmeðferð og
geislar, allt komst hún yfir á vilj-
anum og gleðinni, gerði grín að
sjálfri sér og létti þar með lund
annarra er önnuðust hana. Það var
bæði gott og gaman að hjálpa Guð-
rúnu, hún var alltaf svo þakklát
GUÐRÚN
GUÐBJARNA-
DÓTTIR
E
r mikill fjöldi Ís-
lendinga sinnulaus
um mikilvæg mál-
efni og lætur ber-
ast sofandi að
feigðarósi án þess til dæmis að
veita stjórnmálamönnum nauð-
synlega gagnrýni og aðhald? Eða
er það bara pólitískur áróður að
halda slíku fram, líkt og einn af
óteljandi álitsgjöfum í áramóta-
uppgjöraþáttum sjónvarpsstöðv-
anna gerði á gamlársdag?
Til er gamalt máltæki sem
segir að fávísi sé sæluvíma. Er
það í sókn eftir slíkri sæluvímu
sem stór hluti Íslendinga lætur
sig stjórnmál engu varða? Nei,
auðvitað er fráleitt að segja það
til marks um sinnuleysi að mað-
ur hafi ekki áhuga á pólitík og
þjóðmálum.
Það eru til
önnur mik-
ilvæg mál. Til
dæmis fjöl-
skyldan manns og vinnan manns.
Þetta er flókið mál og hægt að
fara fjölmargar leiðir í leit að
svari. En það er hægt að ein-
falda málið dálítið strax í byrjun
með því að samþykkja þá full-
yrðingu sem forngríski speking-
urinn Aristóteles setti fram í sið-
fræði sinni fyrir um það bil 2500
árum, að allir menn leiti ham-
ingjunnar, og að vera hamingju-
samur sé að lifa góðu lífi. Ætli
geti ekki allir verið sammála um
það sem byrjunarreit, að ham-
ingjan sé tilgangur lífsins?
Síðan getur maður þá spurt
þar í framhaldi, hvort það sé
nauðsynlegt að hafa sinnu á
þjóðmálum og pólitík til þess að
geta orðið hamingjusamur. Einn-
ig má spyrja að því, hvort ham-
ingjan sé fólgin í því að fá nautn-
um sínum svalað sem oftast og
mest. Þessi síðarnefnda spurning
varðar þá kenningu sem er í sið-
fræði nefnd nautnahyggja, og
kveður á um að uppfylling
nautna, líkamlegra og andlegra,
sé hið eiginlega markmið mann-
lífsins.
Breski heimspekingurinn John
Stuart Mill lagði svo mikla
áherslu á að maður ætti að vera
skynsamur – og þá ekki sinnu-
laus – að hann fullyrti að það
væri betra að vera óánægður
Sókrates en ánægt svín. Sókrat-
es leitaði æðri gilda og svara við
grundvallarspurningum á borð
við það hvað réttlæti sé, og hann
fórnaði mörgum efnisgæðum til
að geta sinnt þessari leit. En
svínið veltir sér í flórnum og
„nýtur lífsins“. Svínið er sinnu-
laust um æðri gildi og mikilvæga
hluti á borð við pólitík og þjóð-
mál.
Og er það ekki einmitt þetta
sem ónefnda álitsgjafa kann að
gruna að geri fólk að sinnulaus-
um fórnarlömbum auglýs-
ingaskrums og áróðurs? Að sá
hafi sitt fram er hæst lætur og
er í flottustu fötunum, en hinn
hógværi, rökfasti og skynsami
verði ósýnilegur þeim sem í
sinnuleysi sjá ekkert nema yf-
irborðið og taka bara það auð-
meltasta þar sem þeir velta sér í
neysluflórnum?
Er það þá nautnahyggja sem
veður uppi í íslensku samfélagi
(og sennilega vestrænum sam-
félögum yfirleitt) og birtist í
taumlausri neyslu og græðgi?
Hefur hún leitt af sér sinnuleysi
um önnur verðmæti, eins og til
dæmis réttlæti, sannleika og
jöfnuð? Hefur kapphlaupið í
neysluflórnum eftir flottum hlut-
um og miklum jeppum gert stór-
an hluta Íslendinga sinnulausan
um þjóðfélagsmál og pólitík?
Ekki endilega. Það má ekki
líta framhjá því, að það er sumu
fólki gífurleg nautn að vasast í
þjóðmálum og pólitík. Þess
vegna getur nautnahyggja og
krafan um að maður hafi sinnu á
þessum hlutum vel farið saman,
og má meira að segja halda því
fram, að það sé einmitt beinlínis
til að svala nautn sem spekingar
velta sér upp úr þjóðþrifamálum,
réttlæti og öðru því sem manni
ber sem upplýstum einstaklingi
að hafa sinnu á, að mati sumra
álitsgjafa.
Ef maður fylgir áðurnefndum
greinarmun Mills á milli Sókrat-
esar og svínsins má því auðveld-
lega komast að þeirri niðurstöðu
að svínsleg nautnahyggja geti
leitt af sér mikla sinnu á pólitík
og þjóðmálum rétt eins og óheft-
an áhuga á glæsikerrum og lúx-
usíbúðum.
Því verður ekki séð að það sé
réttmæt ásökun að stór hluti Ís-
lendinga sé fórnarlömb skrums
og yfirborðsmennsku þótt hann
hafi ekki áhuga á pólitík. Varla
ætla menn að fara að halda því
fram, að þótt bæði þjóðmál og
flottir jeppar séu nautnir þá séu
þjóðmálin nú samt „æðri“ nautn
og skipti meira máli?
Þar af leiðandi virðist sem nið-
urstaðan sé sú, að áhugi og sinna
á pólitík og þjóðmálum sé ekki
nauðsynleg forsenda þess að
maður geti verið hamingju-
samur. Þessir hlutir eru ekki
augljóslega óhjákvæmilegir
þættir í hinu góða lífi sem Arist-
óteles taldi að hamingjan væri
fólgin í. (Mætti jafnvel ganga svo
langt að segja að pólitík og þjóð-
málasinna hafi áreiðanlega svipt
marga menn hamingjunni).
En ekki svo að skilja að pólitík
og þjóðmál séu þá þvert á móti
eitthvað sem engu skiptir. Þau,
líkt og góðir bílar, vel hönnuð
hús, vel uppalin börn, fagur
skáldskapur, ljúfur matur og
mikil vísindi, og svo ótal margt
annað, skipta máli til þess að
samfélagið virki og mannlífið sé
fagurt.
Þess vegna er það ekki til
marks um að maður sé sinnulaus
og ginnkeyptur fyrir auglýs-
ingaskrumi að maður hafi ekki
einlægan áhuga á þjóðmála-
umræðu og pólitík. Þvert á móti
mætti halda því fram, að það
hljóti jafnvel að vera markmið
samfélagsins að einstaklingarnir
geti verið frjálsir að því að
rækta hver um sig eigin garð –
það er að segja, sinna því sem
gerir líf þeirra gott og þá sjálfa
þar með hamingjusama, hvort
heldur þeir eru Sókrates eða
svín.
Og þótt áhugamönnum um
pólitík kunni að finnast það
skrítið og jafnvel óskiljanlegt, þá
er alls ekki gefið að djúphugul
þjóðmálaumræða geri mann
hamingjusaman.
Sókrates
og svínið
Auðveldlega má komast að þeirri nið-
urstöðu að svínsleg nautnahyggja geti
leitt af sér mikla sinnu á pólitík og þjóð-
málum rétt eins og óheftan áhuga á
glæsikerrum og lúxusíbúðum.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson