Morgunblaðið - 04.01.2001, Blaðsíða 42

MINNINGAR
42 FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ég á góðar minning-
ar um marga sam-
ferðamenn. En fáir
hafa orðið mér kærari
og minnisstæðari en
Björn Fr. Björnsson,
sýslumaður Rangæinga í 40 ár,
flokksbróðir minn og samþingsmað-
ur í nærri hálfan annan áratug, öðl-
ingsmaður og höfðingi.
Það tók okkur Björn varla meira
en fimm mínútur að verða góðir mál-
vinir vorið 1960 í kaffistofu Alþingis
og úr því trúnaðarvinir í 40 ár. Nú er
þessi góði samferðamaður fallinn í
valinn, enda aldraður og hlaut að bú-
ast við ævilokunum fyrr en síðar.
Björn sýslumaður var með sanni
vel á sig kominn um það sem mann
má prýða. Hann var atorkusamur,
skarpur til skilnings og skynjunar,
ungur í anda þótt kominn væri á tí-
ræðisaldur þegar lífsleiðin var á
enda. Eins og hann fæddist á fyrsta
tug 20. aldar lifði hann til aldarloka
má segja, sannur 20. aldar Íslend-
ingur, sem lá ekki á liði sínu að gera
þá öld að blómaskeiði íslenskrar
þjóðarsögu, hvað sem líður sögu
mannkynsins að öðru leyti með ógn-
þrungnum heimsstyrjöldum, fótum
troðnum mannréttindum og útrým-
ingarherferðum.
Björn Friðgeir Björnsson var
ekki borinn til frama og forustu fyr-
ir ætt og uppruna. En hann naut
þeirrar aðstöðu, sem fylgt hefur 19.
og 20. aldar mönnum, að geta brotið
af sér hlekki stéttbundinna réttinda,
komast til áhrifa, ryðja brautir til
jafnaðar og jafnréttis. Upplag hans
hneig í þessa átt. Hvað það snertir
lét hann til sín taka með athöfnum
og eftirdæmi sem sýslumaður, al-
þingismaður og lögfræðingur.
Mannréttindamál, réttarfars- og
dómsmál voru Birni hugstæð. Vert
væri að rekja nánar viðhorf hans og
tillögur í þeim efnum, en ég get
þeirra aðeins lauslega í þessari
stuttu vinarkveðju.
Vinátta okkar Björns var ekki
einungis bundin við það sem saman
fór um skoðanir okkar á samfélags-
BJÖRN FR.
BJÖRNSSON
✝ Björn Fr. Björns-son fæddist í
Reykjavík 18. sept-
ember 1909. Hann
lést á Landspítalan-
um í Fossvogi 21.
desember síðastlið-
inn og fór útför hans
fram frá Dómkirkj-
unni 3. janúar.
málum hvers konar,
virðingu fyrir siðmann-
legum samskipta-
reglum og tillitssemi
við náungann. Við lét-
um ekki standa upp á
okkur um siðfágun. En
við höfðum líka rúm
fyrir ýmislegt sem var
utan og ofan við (eða
neðan við) virðuleika
og alvöru. Slíkt fram-
ferði (reyndar sakleys-
ið uppmálað) er að
sjálfsögðu aðeins fyrir
innvígða. Í slíkum
vinahópi var Björn
manna glaðastur, lét ýmis snjallyrði
fjúka, þ. á m. beinskeyttar athuga-
semdir um menn og málefni. Björn
kunni vel að meta „slæman kveð-
skap“ eins og umvöndunarsamir
menn fyrrum kölluðu skringilegar
vísur og samdi sjálfur ágætar „búr-
leskur“ eins og þessa:
Ó, að ég væri úti í Pest
með eina flösku af víni,
skoskan hatt og skjóttan hest,
skyldi ég deyja úr gríni.
Eins og Björn var reglusamur og
réttsýnn embættismaður, sem tók
alvarlega hvert það hlutverk sem
honum var falið, var hann glaður á
góðri stund og ekki djúpt á græsku-
lausum æringjanum. Og nú eru leið-
arlok.
Frú Ragnheiði Jónsdóttur, eftir-
lifandi eiginkonu Björns sýslu-
manns, sendi ég hugheila samúðar-
kveðju okkar Ólafar Auðar, svo og
börnum og barnabörnum. Sem
vandamenn syrgja góðan heimilis-
föður og forsjármann söknum við
vinar í stað.
Ingvar Gíslason.
Í dag er kvaddur hinstu kveðju
Björn Fr. Björnsson, sýslumaður og
alþingismaður um langt árabil. Og
þótt þessi merki samferðamaður
hafi lifað langan dag og verið orðinn
hvíldar þurfi, þá fer ekki hjá því að
hann sé kvaddur með söknuði og
trega af öllum þeim sem þekktu
hann vel og áttu hann að samstarfs-
manni og vini um langan aldur. Slík-
ur maður sem Björn markaði spor
og skilur eftir sig stórt og ófyllt
skarð í hugum samferðamanna
sinna. En fögur minning um merkan
mann og góðan dreng lifir áfram
með okkur og bregður birtu og hlýju
yfir kveðjustundina.
Björn kom sér ungur til mennta
með dugnaði og ósérplægni og lauk
stúdentsprófi 1929 og prófi í lögum
1934. Vann hann síðan við ýmis lög-
fræðistörf um skeið í Reykjavík og
víðar. Hann var settur sýslumaður í
Árnessýslu 1936–37 og gerðist í
framhaldi af því sýslumaður í Rang-
árvallasýslu og gegndi því embætti
til 1977 eða í 40 ár samfleytt. Þá var
hann alþingismaður fyrir Rangár-
vallasýslu og síðar Suðurlandskjör-
dæmi um langt árabil, auk fjöl-
margra annarra trúnaðarstarfa. Svo
sem að líkum lætur, hlaut hann að
hafa margvísleg afskipti af öllum
helstu framfaramálum á Suðurlandi
og alveg sérstaklega í Rangárþingi
sem sýslumaður og oddviti sýslu-
nefndar og alþingismaður. Hann
gerði sér snemma ljóst að öruggasta
leiðin til aukinna framfara og feg-
urra mannlífs var að efla möguleika
fólks til menntunar á sem breiðust-
um grundvelli. Frá öndverðu var
það því helsta áhugamál hans að
skapa skilyrði til framhaldsnáms á
heimaslóðum sem mundi opna sem
flestum leið til aukinnar menningar
og þroska.
Þegar svo að því kom að heimilað
var að stofna nýjan héraðsskóla inn-
an Rangárvalla- og V. Skaftafells-
þings greip hann tækifærið fagn-
andi og vann að því öllum árum að
hrinda hugmyndinni í framkvæmd.
En ráðamönnum héraðanna var á
þeim tíma nokkur vandi á höndum
vegna kostnaðar og þá ekki síður
með staðarval fyrir væntanlegan
framhaldsskóla, því að sitt sýndist
hverjum í því efni. En það sem leysti
vanda Rangæinga og V. Skaftfell-
inga var höfðingleg gjöf ábúenda og
eigenda að jörðinni Ytri-Skógum
undir Eyjafjöllum sem skólaseturs
árið 1944. Má segja að sú ágæta gjöf
kæmi líkt og himnasending, því að
bæði er staðurinn mikill og fagur og
liggur auk þess nærri sýslumörkum
sem teljast mátti augljóst hagræði
eins og málin stóðu. Samþykktu
sýslunefndir beggja sýslna að taka
góðu boði og þar með var vandinn
um staðarval væntanlegs fram-
haldsskóla leystur.
Björn Fr. Björnsson gegndi for-
mennsku í framkvæmda- og bygg-
ingarnefnd og vann ötullega að
framgangi málsins. Á árunum 1946–
49 risu fyrstu skólahúsin í Skógum
hvert af öðru og þrátt fyrir peninga-
leysi á stundum og vöruskort eft-
irstríðsáranna þokaði Björn ásamt
samstarfsmönnum sínum verkinu
áfram með miklum dugnaði og út-
sjónarsemi og sá öllu vel borgið.
Björn var svo skipaður sem formað-
ur skólanefndar, þegar Skógaskóli
tók til starfa haustið 1949. Gegndi
hann síðan því embætti til 1977 og
vakti yfir velferð og viðgangi þess-
arar menntastofnunar með ráðum
og dáð. Var það ekki síst heilla-
drjúgri forystu hans að þakka að
skólastarfið í Skógum gekk vel og
naut þessi menntastofnun jafnan
mikils álits og virðingar heima fyrir
sem út í frá. Þá skal því ekki gleymt
að geta um góðan þátt Björns í
stofnun og viðgangi Byggðasafnsins
í Skógum, en það hefur með árunum
orðið eitt mesta og kunnasta minja-
safn landsins. Einnig gekkst hann
fyrir stofnun Tónlistarskóla Rang-
æinga, enda mikill áhugamaður um
söng og hljómlist og lék sjálfur
ágætlega á hljóðfæri.
Björn Fr. Björnsson naut jafnan
mikils álits og virðingar allra þeirra
sem til hans þekktu og áttu við hann
samskipti. Honum var líka sýndur
margvíslegur sómi. Meðal annars
var hann heiðursfélagi í Dómara-
félagi Íslands og Sýslumannafélagi
Íslands, en í báðum þeim félögum
hafði hann áður gegnt formennsku.
Þá var hann sæmdur frönsku heið-
ursmerki sem og riddarakrossi
Hinnar íslensku fálkaorðu, svo að
eitthvað sé nefnt.
Ég vil nú á kveðjustund þakka
Birni Fr. Björnssyni fyrir langa og
góða samfylgd, alla tryggð og vin-
áttu og árna honum heilla á eilífð-
arvegum. Fyrir mér og fjölskyldu
minni var Björn ekki aðeins emb-
ættismaður og forystumaður í hér-
aði, heldur ekki síður einlægur og
traustur vinur sem alltaf var jafn-
ánægjulegt að sækja heim eða fá í
heimsókn og deila geði með á góðum
stundum. Minningin um vináttu
þessa góða drengskaparmanns mun
fylgja okkur og ylja á ókomnum ævi-
stundum. Við hjónin og börn okkar
kveðjum nú góðan vin með söknuði
um leið og við sendum eiginkonu
hans, dætrunum tveimur og sonun-
um þremur sem og vandafólki
þeirra öllu einlægar samúðarkveðj-
ur. Megi góður guð styrkja þau á
sorgarstund.
Blessuð sé minning Björns Fr.
Björnssonar.
Jón R. Hjálmarsson.
Látinn er á háum aldri Björn Fr.
Björnsson, fyrrverandi sýslumaður
og alþingismaður, eftir farsælan
æviferil. Mig langar að minnast
hans með nokkrum orðum.
Fyrir og um miðja öldina lá leið
mín oft í sýslumannshúsið á Hvols-
velli vegna vinskapar við son Björns,
Gunnar. Þau Gunnar og Guðrún
systir hans voru skólafélagar mínir í
barnaskóla og raunar lengur og
fermingarsystkin. Á þessu góða
heimili átti ég ævinlega vinum að
mæta. Húsmóðirin Margrét, sem
lést langt um aldur fram, var ein-
staklega barngóð og gæddi okkur á
ýmsu góðgæti í eldhúsinu milli þess
sem við lékum okkur innanhúss og
utan. Má með sanni segja að þarna
hafi verið manns annað heimili á
æsku- og uppvaxtarárunum. Svo
háttaði til að í húsinu var einnig
skrifstofa sýslumanns svo að oft var
margt um manninn og veit ég að
margir þeir sem komu um langan
veg á sýsluskrifstofuna þáðu kaffi-
sopa í eldhúsinu hjá Margréti. Þótt
samskipti mín væru eðlilega meiri á
þessum árum við húsmóðurina á
heimilinu var samt oftast stutt í
sýslumanninn, sem vék sér að okkur
börnunum og sagði eitthvað
skemmtilegt eða hvatti til dáða.
Ekki man ég betur en að fyrstu spor
okkar Gunnars í skáklistinni hafi
verið stigin við nærveru föður hans,
en Björn var áhugamaður um skák
og hafði m.a. verið formaður Tafl-
félags Reykjavíkur. Þá var ekki
ónýtt að fá forsmekkinn að tónlist
snillinganna, Mozarts, Beethovens
og Schuberts, sem Björn lék á pí-
anóið sér til hugarhægðar, en hann
var mikill áhugamaður um tónlist og
kunni ýmislegt fyrir sér á því sviði.
Á þessum árum, þegar ekki voru at-
vinnumenn í tónlist í sveitum lands-
ins, naut fólkið gjarnan leiðsagnar
þeirra sem liðtækir voru á tónlist-
arsviðinu og var Björn oft fenginn til
að æfa og leika undir hjá söngfólki
við undirbúning einhverrar upp-
ákomu í sveitinni. Eins gat hann
leyst organistann í Stórólfshvols-
kirkju af, ef því var að skipta. Það
var því engum blöðum um að fletta,
að þarna var á ferðinni hæfileikarík-
ur menntamaður, sem margt var til
lista lagt, enda bar maður mikla
virðingu fyrir þessu góða fólki. Á
þessu heimili var þannig margt að
læra, sem ég veit að komið hefur að
góðum notum seinna á lífsleiðinni.
Þráðurinn við fjölskyldu Björns
sýslumanns slitnaði aldrei, hvað þá
vinátta okkar Gunnars, en í hönd
fóru námsár fjarri heimabyggð, svo
að ferðunum í sýslumannshúsið
fækkaði eðlilega. Það var svo að
loknu lagaprófi að leiðin lá á ný í
sýslumannshúsið og nú ekki sem
gestur heldur starfsmaður, fulltrúi
sýslumanns heitir það. Fyrir mér
rifjaðist upp að margt var enn
óbreytt innanhúss, en Margrét
sýslumannsfrú var horfin sjónum
okkar. Í húsið var komin önnur góð
kona, Ragnheiður Jónsdóttir, sem
ávallt hefur borið Björn á höndum
sér. Starfsaðstaða mín var í fyrst-
unni í borðstofunni, enda hafði fólk-
inu fjölgað í sýslunni og umsvif emb-
ættisins aukist að sama skapi svo að
skrifstofurnar rúmuðu ekki lengur
starfsemina. Þá þótti sýslumanns-
hjónunum sjáfsagt að leggja íbúðina
einnig undir skrifstofuhaldið. Þarna
vann ég með góðu fólki og reyndist
Björn hinn besti húsbóndi. Þótt
störf hans á þessum tíma á skrifstof-
unni væru ekki samfelld vegna setu
hans á Alþingi kom hann á þingtím-
anum ævinlega heim um helgar og
hellti sér í fyrirliggjandi verkefni
embættisins. Hann var afkastamik-
ill og kom miklu í verk og var það
einstaklega góður skóli fyrir nýút-
skrifaðan lögfræðing að fylgjast
með störfum hans og læra af langri
reynslu hans sem embættismanns.
Var það raunar sá grunnur sem
lagður var fyrir ævistarf þess sem
þessar línur ritar. Urðu kynni okkar
Björns nánari og með öðrum hætti á
þessum árum þegar ég var fulltrúi
hans, eins og gefur að skilja, og hafa
haldist svo allar götur síðan. Hann
hafði m.a. þann einstaka hæfileika,
sem of fáum er gefinn, að sjá björtu
hliðarnar á lífinu og geta í sviphend-
ingu komið með hnyttnar athuga-
semdir um menn og málefni, sem
vöktu mikla kátínu viðstaddra.
Hann reyndist mér eins og ég veit
að hann reyndist mörgum þeim sem
kynntust honum tryggur og vin-
veittur, svo að minningarnar um
hann eru allar góðar og munu varð-
veitast í huga okkar.
Ég og fjölskylda mín sendum vin-
um okkar, ástvinum Björns Fr.
Björnssonar, innilegar samúðar-
kveðjur og þökkum jafnframt
tryggð og vináttu gegnum tíðina.
Blessuð sé minning mæts samferða-
manns.
Rúnar Guðjónsson.
Mér þykir ástæða til að kveðja vin
minn, Björn Fr. Björnsson, nokkr-
um orðum nú þegar hann hefur
haldið yfir móðuna miklu. Í febrúar
1967, þegar ekki var nema mánuður
liðinn frá því að ég gekk frá próf-
borðinu sem lögfræðingur, lá leið
mín austur í Rangárvallasýslu þar
sem ég réðst sem fulltrúi hjá Birni á
sýsluskrifstofunni á Hvolsvelli.
Hann bráðvantaði aðstoðarmann því
að hann var mjög önnum kafinn í
tvöföldu starfi, annars vegar sem
sýslumaður og hins vegar sem þing-
maður Suðurlandskjördæmis. Við-
dvöl mín austur í sýslu stóð að vísu
ekki nema sex mánuði því að um
haustið hélt ég til framhaldsnáms
erlendis. En hún hefur löngum verið
mér minnisstæð, eins og hún hafi
tekið yfir miklu lengri kafla ævi
minnar. Þessi stutti tími nægði til
þess, að með okkur Birni tókst ævi-
langt samband kunningskapar og
vinátta.
Ævi Björns Fr. Björnssonar
spannaði næstum alla öldina síð-
ustu, sem vissulega var skeið mikilla
breytinga hér á landi sem annars
staðar.
Menn sem upplifa svo miklar
breytingar verða eðlilega mjög víð-
sýnir og öðlast jafnaðargeð heim-
spekingsins. Skömmu eftir að Björn
Fr. lauk embættisprófi, á fjórða ára-
tugnum, lá leið hans austur í Rang-
árvallasýslu þar sem hann var sýslu-
maður í rúm 40 ár. Hafa það eflaust
verið talsverð viðbrigði eftir til-
breytingaríkt líf æskuáranna í
Reykjavík að flytjast búferlum aust-
ur fyrir fjall, þar sem vísar klukk-
unnar mjökuðust ólíkt hægar en í ys
og þys borgarinnar við sundin.
Austur í sýslu gat Björn sér orð
sem velviljað yfirvald er hvers
manns vanda vildi leysa. Brátt kom
og að því, að honum var fengið hlut-
verk í stjórnmálum. Á þeim vett-
vangi kom í hlut hans glíma við Ing-
ólf Jónsson kaupfélagsstjóra á
Hellu. Að kljást við svo öflugan and-
stæðing var auðvitað ekki auðvelt en
frá því komst Björn klakklaust.
Hann kom stutta stund inn á Alþingi
á sumarþingum 1942 og 1959 en
varð að lokum þingmaður Suður-
landskjördæmis 1959 og sat á þingi í
15 ár, sem verður að teljast dágóður
tími. Í málstofunni við Austurvöll
tók hann sjaldan til máls en lagði
jafnan gott til mála er til framfara
máttu horfa. Tók hann sárasjaldan
þrönga flokkslega afstöðu. Skýring-
in á því var og sú, að Björn var svo
menningarlega sinnaður, að honum
var fjarri að dragast inn í dægur-
þras.
Að vallarsýn var Björn mikill
vexti og mikilúðugur, dökkur á brún
og brá og gránaði lítt þótt aldurinn
færðist yfir hann. Þess vegna hefði
hann alveg eins getað átt ættir að
rekja suður í lönd. Hann var og fjöl-
hæfur atgervismaður með mörg og
ólík áhugasvið sem alla tíð naut lífs-
ins jafnt í leik sem starfi. Hann var
einkar orðhagur maður og átti mjög
létt með að tjá sig. Var því oft

  

   


  

   

  

      


   
  !"  # $
#
%  !"    %$! $ &% '$  # $
 !$( ) *  !"  # $ $+ ,! &$ 
% *$ *-$ .

 

  




  
       



  
 
 

  
  !  "

  #$ 
  %" &
'(  ((   "
!
) 
  %" * )   "
&()+
   
%   ,