Morgunblaðið - 04.01.2001, Blaðsíða 28

UMRÆÐAN
28 FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ var mér sönn
ánægja að vera á fund-
inum hjá Arnbjörgu
Sveinsdóttur norður á
Ólafsfirði sl. vor. Heyrt
hef ég að Sturla Böðv-
arsson samgönguráð-
herra hafi í nóvember
sl. verið á fundi með
Smára Geirssyni, bæj-
arstjóra Fjarðabyggð-
ar, og rætt um að hefja
framkvæmdir við
Siglufjarðargöng á
undan Austfjarðagöng-
um sem frekar ættu að
ganga fyrir. Ég trúi því
ekki ef rétt er eftir ráð-
herranum haft að allir
þingmenn Austfirðinga geti fallist á
það þegjandi og hljóðalaust að
þeirra kjördæmi sitji þá áfram á
hakanum næstu 5–6 árin eða lengur
sem engin ástæða er til. Það er
óþarfi að Norðlendingar fái að troð-
ast fram fyrir Austfirðinga eins og
þingmenn Norðurlands eystra og
vestra hafa lengi barist fyrir í þeim
tilgangi að fleygja möguleikum
Austfirðinga út um gluggann, vel
hefðu þeir nú unnið fyrir kaupinu
sínu. Það fara miklu fleiri bílar allt
árið um kring um landleiðina milli
Egilsstaða, Fjarðabyggðar og Hafn-
ar í Hornafirði heldur en um leiðina
milli Siglufjarðar og Ólafsfjarðar um
Fljótin og Lágheiði sem er ófær all-
an veturinn. Af þessum sökum er
þörfin á tvíbreiðum veggöngum á
milli Reyðarfjarðar og Fáskrúðs-
fjarðar og undir Almannaskarð
meiri heldur en fyrir norðan á sama
tíma og bílum stórfjölgar í landinu.
Veggöng undir Oddskarð í stað
þeirra gömlu sem eru á snjóflóða-
svæði og standa 400–500 metrum
hærra en Vestfjarðagöngin hefðu
átt að vera inni í þessari jarðganga-
áætlun Vegagerðarinnar vegna
staðsetningar Fjórðungssjúkrahúss-
ins í Neskaupstað sem frekar ætti
heima uppi á Egilsstöðum eða Reyð-
arfirði. Til þess að rjúfa alla vetr-
areinangrun Neskaupstaðar, Seyð-
isfjarðar og Egilsstaða þarf að gera
veggöng úr Norðfirði inn í Mjóa-
fjörð og þaðan vegamótagöng undir
Fjarðarheiði inn á leiðina til Egils-
staða, þá þarf að opna aðrar dyr til
austurs inn í Seyðisfjörð á sama hátt
og gert var í Vestfjarðagöngunum
þar sem aðrar dyr voru opnaðar til
vesturs inn í Súgandafjörð. Þá væri
öryggi Fjórðungssjúkrahússins í
Neskaupstað og Heilsugæslustöðv-
arinnar á Seyðisfirði tryggt í
tengslum við sjúkraflugið frá Egils-
staðaflugvelli á sama tíma og ekki er
hægt að moka veginn
um Fagradal, Fjarðar-
heiði þar sem vegurinn
stendur í um 600 metra
hæð yfir sjó og báðar
leiðirnar upp að Odd-
skarðsgöngunum
vegna mikilla snjó-
þyngsla og mikils
blindbyls. Fyrir íbúa
Fjarðabyggðar er
þjónusta sjúkraflugs-
ins frá Egilsstaðaflug-
velli verri heldur en
hún er fyrir íbúana á
norðanverðum Vest-
fjörðum frá Ísafjarðar-
flugvelli þar sem
sjúkraflugvél auk flug-
manns er staðsett eftir að umferð
var hleypt í gegnum Vestfjarða-
göngin fyrir fimm árum. Fyrir
sjúkraflugið verða jarðgöng á lands-
byggðinni auk Reykjavíkurflugvall-
ar mikilsverður hlekkur í heilbrigð-
isþjónustunni þegar mínútur geta
skilið milli lífs og dauða þótt borg-
arstjórinn, þingmenn Reykjavíkur
og Reykjaneskjördæmis verði á allt
öðru máli. Það er óþolandi að íbúar
Fjarðabyggðar og Seyðisfjarðar búi
áfram við óbreytt ástand í sam-
göngumálum þegar slys ber að
höndum á sama tíma og ekki er
hægt að treysta á snjómokstra um
Fagradal, Fjarðarheiði og báðar
leiðirnar upp að Oddskarðsgöngum
sem aldrei geta svarað kröfum nú-
tímanns. Austfirðingar verðskulda
að þeir gangi fyrir í næstu jarðanga-
gerð sem samþykkt hefur verið á Al-
þingi þótt þingmenn Norðurlands
eystra og vestra segi allt annað.
Þrátt fyrir gildandi heiðursmanna-
samkomulag Vestfirðinga og Aust-
firðinga hafa þeir síðarnefndu alltaf
sýnt þolinmæði án þess að fá nokkuð
í sinn hlut. Áberandi er að íbúar við
Eyjafjörð, í Skagafirði, á Sauðár-
króki, Akureyri, Dalvík og víðar á
Norðurlandi hafa tekið harða af-
stöðu gegn Siglufjarðargöngum eins
og ég hef orðið var við á þeim for-
sendum að þörfin sé brýnni á Aust-
fjörðum vegna stóriðjuframkvæmda
á Reyðarfirði og stækkunar atvinnu-
svæðisins í Fjarðabyggð. Þetta vil
ég taka undir, af þessum sökum er
heppilegra að tvenn veggöng, helst
tvíbreið, gangi fyrir á Austfjörðum
heldur en fyrir norðan. Nú verður
erfiðara fyrir þingmenn Norður-
lands eystra og vestra að sannfæra
kjósendur sína um réttmæti Siglu-
fjarðarganga sem margir Norðlend-
ingar hafa miklar efasemdir um. Að-
eins tveir þingmenn Norðurlands
eystra, þau Valgerður Sverrisdóttir
og Steingrímur J. Sigfússon, fyrr-
verandi samgönguráðherra, hafa
viðurkennt að Austurland eigi að
ganga fyrir á sviði jarðgangagerðar.
Einbreið veggöng með útskotum á
leiðinni milli Egilsstaða, Fjarða-
byggðar og Hafnar í Hornafirði
myndu strax bjóða upp á stóraukið
umferðaröngþveiti á sama tíma og
umferð flutningabíla með löngum
tengivögnum aftan í stóreykst, með
tvíbreiðum veggöngum verður um-
ferðaröryggið meira þótt þau verði
500 milljónum kr. dýrari. Austfirð-
ingar eiga inni stuðning Vestfirðinga
og fleiri landsmanna eftir að þeir
fyrrnefndu féllust á að Vestfjarða-
göngin hefðu forgang samkvæmt
gildandi heiðursmannasamkomulagi
frá árinu 1991 sem Vestfirðingar
hafa alltaf kannast við. Það væri
blaut tuska framan í Austfirðinga ef
Vestfirðingar og Norðlendingar
sameinast um að láta Siglufjarðar-
göng ganga fyrir í stað Austfjarða-
ganga sem þá sætu á hakanum í 5–
10 ár eða lengur. Slíkt væri tilræði
við atvinnu- og samgöngumál Aust-
firðinga ef Vestfirðingar þökkuðu
svona fyrir sig. Eftir næstu alþing-
iskosningar 2003 eiga Austfirðingar
skilið að fá næsta samgönguráð-
herra. Nú skulu Austfjarðagöng
hafa forgang þótt fyrr hefði orðið.
Miklu máli skiptir að útboð jarð-
ganga á Austurlandi fari fram
snemma á þessu ári þannig að fram-
kvæmdir geti hafist ekki seinna en
árið 2001.
Nú er það undir þingmönnum
Austurlands komið hvort þeim er al-
vara í því að fylgja eftir þessu mik-
ilvæga hagsmunamáli Austfirðinga á
næsta fundi samgöngunefndar Al-
þingis. Þingmenn Norðlendinga
gætu átt auðveldara með að binda
hendur Austfirðinga ef þið gefið eft-
ir í þessu máli, það megið þið ekki
gera. Þá getur allt farið á versta veg.
Austurland gangi
fyrir í jarðgangagerð
Guðmundur Karl
Jónsson
Samgöngur
Það er óþolandi, segir
Guðmundur Karl
Jónsson, að íbúar
Fjarðabyggðar og
Seyðisfjarðar búi áfram
við óbreytt ástand í
samgöngumálum.
Höfundur er farandverkamaður.
TILHÆFULAUSAR ásakanir á
hendur kristindómi og kirkju eru
orðnar næsta algengur lestur á síð-
um þessa blaðs á
kristnihátíðarári. Þeg-
ar um þverbak keyrir
er ekki auðvelt að
leggja frá sér blaðið,
hristandi hausinn yfir
fáfræði náungans, en
umbera allt í nafni mál-
frelsis. Rennur mér
blóðið til skyldunnar
þar sem ég nam guð-
fræði og miðaldafræði
við háskóla heima og
heiman og get ekki
endalaust horft upp á
sögufalsanir manna
sem hafa það mark og
mið að gera aðra jafn-
fordómafulla og þeir
eru sjálfir.
Flosi Guðmundsson viðrar van-
þekkingu sína 29. nóv. með blöskran-
legu bulli um þessi mál. Ég hef að-
eins rúm og tíma til að taka á
fáeinum bábiljum.
Aumt er að sjá menn lastmæla
heil. Ágústínusi sem er í röð merk-
ustu hugsuða og rithöfunda allra
tíma; FG kallar hann „hórkarlinn“,
talar þá eins og ópplýstur hneyksl-
unarpredikari, ekki aftan úr miðöld-
um, heldur út frá eigin hvatvísi; eng-
um presti hefur dottið í hug að kalla
lausaleiksbarneign hórdóm og sonur
Ágústínusar var ekki hórgetinn (sbr.
H.
Marrou: Saint Augustine and his
influence through the ages, 23-4).
Yrði lítið gert úr íslenzkum afburða-
mönnum eins og Jóni Loftssyni í
Odda eða Snorra Sturlusyni, ef slíkir
dómar sem FG leyfir sér væru al-
mennt viðhafðir.
Þá segir hann Ágústínus hafa
„fundið upp“ erfðasyndina. Það er
firra, kenningin er í Rómverjabréf-
inu 5.12 o.áfr. og á sér jafnvel rætur í
GT. Ágústínus er aðeins einn
margra í kirkjusögu fornaldar til að
fjalla um upprunasyndina (eins og
hún er réttar nefnd) þótt lagt hafi
skýrar út frá kenningunni en fyrri
kirkjufeður.
3. bábilja Flosa er að á „myrkum
miðöldum“ hafi kirkjan bannað alla
hugsun (!) og lagt niður háskóla.
Þessu var þveröfugt farið. Háskólar
eiga upphaf sitt á 12. og 13. öld, þeir
fyrstu flestir stofnaðir af klerkum og
nutu tilstyrks páfabréfa, það á við
um ítalska, franska og þýzka há-
skóla, þrátt fyrir hugmyndaáhrif
víðar að. Guðfræði var fjarri því að
vera eina greinin og nemendur
hennar voru lítill minnihlutahópur;
hinar sjö „frjálsu listir“
voru fornámið, heim-
spekin skipaði vegleg-
an sess, einnig lög-
fræði, læknisfræði,
náttúrufræði o.fl.
Klerklærðir menn,
munkar og kirkjan
sjálf áttu meginþátt í
æðri menntun Evrópu
fram á 13. öld og leng-
ur. Ísland er þar engin
undantekning.
Ekki gekk þróun há-
skólanna hljóðalaust
fyrir sig en oftar en
ekki verndaði kirkjan
skólahaldið og mátti
heita ljósmóðir endur-
vakinna vísinda.
Margvísleg deiluefni innan há-
skólanna sýndu merkilegt sjálfstæði
þeirra.
Sjálfir kennsluhættirnir báru vitni
um djúpa rökhyggju og dirfsku í því
að skoða hvert mál, jafnvel yfirlýst
trúarsannindi, í ljósi eða öllu heldur
undir skæðadrífu alhörðustu mót-
raka sem unnt var að hugsa sér.
„Myrkar miðaldir“, þetta er marg-
þvælt hrakyrði í munni manna sem
þekkja söguna tæpast í raun en leyfa
sér að tengja þetta ofurvaldi kirkj-
unnar. Ætli myrkrið og fáfræðin sé
ekki mest í hugarfylgsnum þeirra
sjálfra? Voru þá engar myrkar mið-
aldir? Sagnfræðingar og hugmynda-
sögufræðingar einskorða það hugtak
við 6.-10. öld, með u.þ.b.
aldarhléi á 8.-9. öld þegar Karla-
magnús náði með herförum sínum að
sameina hluta álfunnar og „mennta-
málaráðherra“ hans, enska klerkin-
um Alcuin, tókst að sá ómetanlegum
fræjum menntunar og skólastarfs.
Áður, frá hruni Rómaveldis og þjóð-
flutningatímanum, ríkti löngum
samfélagsupplausn í V-Evrópu, inn-
rásir barbara, fátækt og lögleysa, yf-
irgangssemi þeirra sterkari, kirkjan
veikburða og siðmenning öll að
flosna upp, ólíkt því sem var í Byz-
anz og Islam. Klausturlífið var þá sá
þráður sem varðveitti bókmenntaarf
fortíðar, kristinn og „heiðinn“, fyrst í
Suður-Evrópu og svo ekki sízt á Ír-
landi; afraksturinn var trúboð víða á
meginlandinu og fræðastarf sem
breiddist út til Englands og þaðan
m.a. til Frakklands og Norðurlanda.
Einn áhrifaþátturinn voru rit hins
klassískt menntaða Ágústínusar (d.
430), sem mótaði hugsun næstu alda,
með ívafi platónskra hugmynda í
sínum kristnu fræðum.
Sagnfræðingurinn Christopher
Dawson kallar það „the second Dark
Age“ þegar herjað var á Vesturlönd
úr öllum áttum á 9.-10. öld, Serkir úr
suðri, Magjarar úr austri og þessir
rómuðu forfeður okkar úr norðri og
vestri. Víkingar lögðu menningu
Norðimbralands, Aust-Anglíu og
Kelta að mestu í rúst, fóru ótrúleg-
um ógnarbrandi um Frakkland,
Þýzkaland og víðar.
Hvarvetna voru klaustrin rænd og
oft brennd ásamt heilum borgar-
hverfum, fólk í munklífi drepið eða
leitt í ánauð. Hetjudýrkendum vík-
ingaaldar væri hollt að lesa um þá
eymd og þjáningu sem margar þjóð-
ir urðu að þola af hendi norrænna
manna.
Það var ekki fyrr en með stöðvun
hersóknar Serkja og með kristnun
Ungverja, Pólverja og umfram allt
víkinga á 10. og 11. öld (í heimalönd-
um þeirra, en fyrst þó í nýlendum
þeirra víða um álfuna, s.s. á Eng-
landi, Normandí og Sikiley) sem
jafnvægi og öryggi komst á í Evr-
ópu. Konungarnir Knútur mikli á
Englandi, Ólafur Tryggvason og
Ólafur helgi voru meðal stærstu
áhrifavalda í því efni á sínum um-
ráðasvæðum. Ólíkt því, sem gerzt
hafði við blóðuga „kristnun“ Saxa á
meginlandinu og Slava í Austur-
Þýzkalandi, var það því ekki ytra
hervald sem innleiddi kristni á
Norðurlönd, með tilheyrandi sigri
yfir þjóðlegri menningu, heldur
varðveittu þessi lönd sjálfstæði sitt
og gátu samtengt sitt þróttmikla
samfélag og menningu við nýja
strauma kristninnar.
Blómaskeið miðaldamenningar er
um 1050-1350, stærstu áfangarnir
12.
aldar renaissanzinn, ný vakning
klausturreglna, fundur rita Aristote-
lesar, vöxtur skólaspekinnar og há-
skólanna, uppgangur byggingar- og
ritlistar, sívaxandi vegur kaþólsku
kirkjunnar í útbreiðslu og ríkidæmi
norður og austur um álfuna jafnt
sem í innra lífi hennar. Framhaldið,
með ólíkum áherzlum, var forn-
menntastefnan (húmanisminn) og
renaissanz 14. og 15.
aldar, en fór saman við ófriðaröld.
Að tímanum til fellur blómaskeið
skólaspekinnar æðivel saman við
gullöld íslenzkra bókmennta og
menningar á 13. öld. Innan beggja
þrífast þá veraldleg og andleg fræði.
Eftir áróðurskennda grein Flosa
Guðmundssonar var næsta heil-
næmt að lesa í sama Morgunblaði
(aftast í bókablaði) viðtal við Vil-
borgu Davíðsdóttur rithöfund. Eftir
að hafa lagzt í heimildarannsóknir
tekur hún tæpitungulaust á nokkr-
um firrum sem í gangi hafa verið um
miðaldir á Íslandi. Hvet ég fólk til að
lesa viðtalið, það losar kannski um
nokkur steinbörnin. En óneitanlega
þurfa ýmsir að losna við þunga byrði
af fordómum áður en þeir geta leyft
sér þann munað að kynna sér hinn
heillandi heim miðaldafræðinnar,
umfram allt hugmyndasöguna.
Myrkar miðaldir?
Jón Valur
Jensson
Miðaldafræði
Þetta er margþvælt
hrakyrði í munni
manna, segir Jón Valur
Jensson, sem þekkja
söguna tæpast í raun.
Höfundur er guðfræðingur og for-
stöðumaður Ættfræðiþjónustunnar.
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21
sími 551 4050
Reykjavík
Ofn
æmisprófað
Úr ríki náttúrunn
ar