Morgunblaðið - 12.01.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 FÖSTUDAGUR 12. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
„ÉG er ekki hættur að borða eldislax, en ég
er varkárari en áður og vildi vita hvort það er
hættulegt að gefa tveimur ungum sonum
mínum eldislax, hvort ég þarf að gæta að því
eða hvort það er í lagi,“ segir Jeremy Bri-
stow, framleiðandi sjónvarpsþáttar um lax-
eldi, í viðtali við Morgunblaðið, en breska
sjónvarpsstöðin BBC2 sýndi þáttinn á sunnu-
dagskvöldið. Í þættinum er bent á ýmsar
óæskilegar hliðar á fiskeldi, svo sem að eld-
islax virðist stuðla að útrýmingu villta laxins
og að mikið magn þrávirkra efna og eiturefna
eins og díoxíns í eldislaxi sái efasemdum um
hollustu hans, einkum fyrir börn, barnshaf-
andi konur og konur með börn á brjósti.
Þátturinn hefur hlotið mikla umfjöllun í
breskum fjölmiðlum, ekki síst í Skotlandi þar
sem mikið er um laxeldi, og lax þykir jafn ein-
kennandi og heiðarlyngið. Þáttagerðarmenn-
irnir eru sakaðir um að hræða fólk að ósekju.
Skoskir stjórnmálamenn hafa ráðist á BBC
fyrir að kynda undir hræðslu, sem eigi ekki
við rök að styðjast, en talsmaður BBC svar-
aði því til að almenningur ætti rétt á að fá
óvilhallar upplýsingar um ástand mála. Í kjöl-
far fréttaflutnings áður en þátturinn var
sýndur er á næstunni búist við að Evrópu-
sambandið muni taka fyrir hver mörk þrá-
virkra efna og díoxíns megi vera í fóðri sem
notað er til fiskeldis. Fiskeldi í Bretlandi sæt-
ir vaxandi gagnrýni og þáttur BBC2 er aðeins
ein umfjöllun af mörgum þar sem viðruð er
gagnrýni á þennan iðnað.
Þátturinn er einnig dæmi um að í Bretlandi
er í vaxandi mæli litið á eldisfisk sem húsdýr
og um hann eigi að gilda sömu ákvæði og um
dýravernd almennt. Í samtali við Morgun-
blaðið hefur breskur blaðamaður er fæst við
umhverfismál látið í ljós þá skoðun að það sé
aðeins spurning um tíma hvenær almennt
verði farið af fjalla um fisk og fiskveiðar út
frá dýraverndunarsjónarmiðum.
Bristow hafði í fyrstu í huga að gera þátt
um hnignun laxastofna í Norður-Atlantshafi
en beindi í staðinn athyglinni að ástandinu í
fiskeldi á Bretlandseyjum og áhrifum þess. Í
þættinum eru rakin ýmis hliðaráhrif, sem
fiskeldi hefur haft á umhverfið í Skotlandi,
þar sem 300 fiskeldisstöðvar eru starfræktar.
„Fiskeldi er iðnaður í hröðum vexti um allan
heim, meðal annars sökum hnignandi ástands
villtra stofna, svo það er ekki úr vegi að huga
að ástandinu í þessum iðnaði,“ segir Bristow.
Í þættinum eru tekin fyrir atriði eins og
áhrif eldisfisks á villtan lax, samhengi eldis
og sjúkdóma, hollusta eldisfisks og hvort gen-
breyttur fiskur sé það sem koma muni í lax-
eldi. Leiddar eru líkur að því að eldisfiskur
sleppi í svo ríkum mæli úr eldiskvíum að
hann sé á góðri leið með að útrýma villta lax-
inum. Fram kemur að á móti hverjum einum
villtum laxi í norskum ám séu nú 3–4 eld-
islaxar. Í þættinum er haft eftir vísindamanni
að það sé „hreint grín“ að halda því fram að
það sé ekki samhengi á milli fiskeldis og 80
prósenta samdráttar í veiðum á villtum laxi
við norð-vesturströnd Skotlands undanfarin
fimm ár, en þar eru flestar eldisstöðvarnar. Í
þætti Bristows kemur fram að sérfræðingum
hafi verið hótað því að þeir misstu vinnuna ef
þeir segðu álit sitt á umhverfisáhrifum eld-
isfisks á villta laxinn.
Það birtast í þættinum sláandi myndir af
afmynduðum eldislöxum. Sagt er að sökum
ákafrar ræktunar, meðal annars með því að
hafa mjög heitt vatnið við klak, afmyndist
laxinn og líkist meir kubbslegum karfanum
en rennilegum laxi.
Fram kemur að sumstaðar sé allt að 70
prósent af eldislaxi vanskapaður af þessum
orsökum. Þá eru vaktar spurningar um hvort
almenn dýraverndunarsjónarmið eigi ekki að
gilda um laxinn eins og um önnur eldisdýr.
En það sem einkum hefur vakið deilur er
að í þættinum er leitt að því líkum að eldislax
sé ekki eins hollur matur og af sé látið. Bent
er á að mælt sé með því að fólk neyti eins
skammts af feitum fiski á viku. Hins vegar er
bent á að hátt stig þrávirkra efna og díoxíns í
eldisfiski hljóti að vekja efasemdir um að
þessar ráðleggingar geti staðist. Það eru ekki
síst staðhæfingar eins og að eldisfiskur inni-
haldi tíu sinnum meira magn en díoxín, sem
hefur vakið reiði forráðamanna fiskiðnaðar-
ins.
Sterk viðbrögð í Skotlandi
Bristow er á því að breska matvælaeft-
irlitið eigi að athuga málið og kanna hvort
þessar ráðleggingar standist. Það geti vel
verið að annað gildi til dæmis um börn,
barnshafandi konur og konur með börn á
brjósti og fólk eigi rétt á nákvæmum upplýs-
ingum. Matvælaeftirlitið hefur hins vegar
ásakað BBC fyrir að ýta undir skelfingu, sem
ekki eigi við rök að styðjast. Þar á móti kem-
ur að ESB hyggst nú setja mörk um díoxín í
fóðri til fiskeldis eftir að skýrsla á þess veg-
um sýndi að það væri líkleg leið eiturefna inn
í fæðukeðjuna.
Fjölmiðlaumfjöllun um þáttinn sýnir að
hann hefur snert ýmsa. The Observer bendir
á að þátturinn muni ýfa upp deilur um fisk-
eldi, sem í Skotlandi sé iðnaður er færi 300
milljónir punda inn hagkerfið og sjái 6.500
manns fyrir vinnu. Þar eru því miklir hags-
munir í húfi. Stórfyrirtæki á þessu sviði fram-
leiða bæði fóður fyrir fiskeldisstöðvar og reka
þær, svo fóðurframleiðslan og sjálft laxeldið
er samþætt. Fréttir af þættinum í síðustu
viku voru vísast ástæðan fyrir því að hluta-
bréf í Nutreco, einu stærsta fyrirtækinu á
þessu sviði og í eigu hollenskra aðila, féllu í
verði um fimmtán prósent.
Í Sunday Times var sagt frá þættinum á
forsíðu og tekið upp efni úr þættinum um að
skoskir stjórnmálamenn reyndu að halda
leyndum upplýsingum um skaðvænleg um-
hverfisáhrif fiskeldisstöðva. Í skoskum blöð-
um hafa stjórnmálamenn komið fram hver
um annan þveran til að lýsa stuðningi sínum
við þennan öfluga iðnað og skömm sinni á
heimildaþætti BBC2, um leið og efnið hefur
valdið miklum deilum. Umhverfisverndar-
sinnar minna á að stjórnvöld hafi verið treg
til að leggja trúnað á upplýsingar vísinda-
manna um samhengi kúariðu og Creuzfeldt-
Jakob-veikinnar. Því veki það grun þegar hið
opinbera freisti þess að hamla upplýsinga-
flæði.
Bent á óæskilegar hliðar í breskum sjónvarpsþætti um umhverfisáhrif frá laxeldi
Eldisfiskur útrýmir
villta fiskinum og er
mengaðri en hann
Þáttur í breska sjónvarpinu um laxeldi er sagður
dæmi um að í Bretlandi er í vaxandi mæli litið á eld-
isfisk sem húsdýr og að um hann eigi að gilda
sömu ákvæði og um dýravernd almennt. Sigrún
Davíðsdóttir kannaði ýmsar hliðar málsins.
London. Morgunblaðið.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ísinn á undanhaldi
ÍS myndaðist í kuldakastinu síðustu vikur sums
staðar við strendur Reykjavíkur. Ísinn er nú
nánast horfinn eftir að hlýnaði um miðja vikuna.
Hætt er víð að ísinn hverfi hratt ef spá Veður-
stofunnar gengur eftir en spáð er hlýindum fram
yfir næstu helgi. Framundan íshrönglinu í
Skerjafirði suður af fjörunni við Ægisíðu sést í
Reykjavíkurflugvöll. Erfiðara er hins vegar að
spá um hvort hann hverfur í náinni framtíð.
ÞÓRHILDUR Líndal, umboðsmað-
ur barna, gagnrýnir hið opinbera
fyrir sinnuleysi gagnvart málefnum
barna og unglinga, en hún segir að
svör við erindum varðandi málefni
þessa hóps berist oft seint og illa á
skrifstofu sína.
Þórhildur sagði að árið 1996 hefði
hún fengið fyrirspurn frá foreldrum
um það hvort í gildi væru einhverjar
reglur um sumarnámskeið og vinnu-
skóla sem starfandi væru á vegum
sveitarfélaganna. T.d. reglur er
kvæðu á um öryggi barna og það
hvaða kröfur væru gerðar til leið-
beinenda.
Að sögn Þórhildar kom í ljós að
ekki voru til neinar reglur um þetta
og sendi hún strax bréf til Sambands
íslenskra sveitarfélaga, þar sem far-
ið var fram á að settar yrðu einhverj-
ar lágmarksreglur um starfsemina.
Hún sagði að fyrst núna, rétt fyrir
áramót eða fjórum árum eftir að
málið fór í gang, hefði Samband ís-
lenskra sveitarfélaga sent frá sér
bréf þar sem að það kæmi fram að
það væri ekki hlutverk þess að setja
reglur um þetta, heldur væri það
hlutverk hvers sveitarfélags.
Þórhildur sagði að þetta dæmi
sýndi hvernig viðhorf hins opinbera
væri oft gagnvart málefnum barna
og unglinga, því hún hefði árið 1997,
1999 og árið 2000 ýtt á eftir málinu.
Varðandi svar Sambands íslenskra
sveitarfélaga, sagði Þórhildur, að
hún myndi skoða þetta mál nánar á
næstu mánuðum, því henni þætti
sjálfsagt að settar yrðu samræmdar
lágmarksreglur um sumarnámskeið
og vinnuskóla sveitarfélaganna,
þannig að börn byggju við sem jöfn-
ust kjör hvar sem þau væru í sveit
sett.
Umboðsmaður barna
Stjórnvöld
sýna mál-
um barna
sinnuleysi
SAMGÖNGUNEFND Reykjavíkur
samþykkti á fundi sínum á mánu-
dag að hækka leyfilegan hámarks-
hraða á Miklubraut, frá Grensás-
vegi að brúnni yfir Elliðaár, úr 60
km/klst. í 70 og hámarkshraða á
Gullinbrú frá Höfðabakkavegi að
Hallsvegi úr 50 km/klst. í 60. Þessi
breyting er í samræmi við óskir
lögreglustjórans í Reykjavík en
hann taldi að nýlegar breytingar á
þessum götum væru með þeim
hætti að göturnar þyldu aukinn
umferðarhraða.
Lögreglustjóri fór einnig fram á
að hámarkshraði við nokkrar götur
yrði hækkaður úr 30 í 50 km/klst.
Jafnframt benti hann á að merking-
ar á hámarkshraða um þessar göt-
ur væru ekki nægilega góðar.
Helgi Pétursson, formaður sam-
göngunefndar, segir að nefndar-
menn muni athuga ástandið við þær
götur borgarinnar þar sem leyfileg-
ur hámarkshraði er 30 km/klst.
Kannað verði hvort merkingum sé
ábótavant og hvort líklegt sé að
ökumenn átti sig á því að þeir séu
að aka um íbúðahverfi. Helgi segist
efins um að tilmæli lögreglustjóra
um að hækka hámarkshraðann fái
mikinn hljómgrunn hjá nefndar-
mönnum og segist sjálfur vera því
mótfallinn. Helgi segist hafa fengið
mikil viðbrögð hjá fólki sem býr við
umræddar götur og það telji það
spor í rétta átt að leyfilegur há-
markshraði skuli hafa verið lækk-
aður í 30 km/klst. þó svo að veru-
lega vanti upp á að ökumenn fari
eftir því.
Fulltrúi lögreglu lagði á fundi
samgöngunefndar fram lista yfir
fjölda ökumanna sem hafa verið
sektaðir fyrir hraðakstur um íbúða-
hverfi. Á tíu mánaða tímabili á síð-
asta ári voru 216 ökutæki mæld á
yfir 30 km hraða í Hamrahlíð, 78 á
Brúnavegi, 2 á Laugarásvegi, 82 á
Seljabraut og 101 á Barónsstíg.
Helgi segir að nefndin muni skoða
það hvers vegna muni svo miklu á
götunum. Þá sé sérstaklega athygl-
isvert að svo virðist sem ökumenn
átti sig ekki á því að hraðakstur um
Hamrahlíð sé óleyfilegur en þar eru
tveir skólar og blindraheimili.
Samþykkt samgöngunefndar um
að hækka leyfilegan hraða á Miklu-
braut og Gullinbrú fer næst fyrir
borgarráð og síðan til lögreglu-
stjóra. Helgi segir að tillaga um
þetta hafi verið rædd í borgarráði
fyrir ári en hlaut þá ekki afgreiðslu.
Merkingar á hámarkshraða í íbúðargötum verða kannaðar
Hraðamörk hækkuð á
Miklubraut og Gullinbrú