Morgunblaðið - 12.01.2001, Blaðsíða 40

MINNINGAR
40 FÖSTUDAGUR 12. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
ú hugsun að stjórnmála-
menn láti hjá líða að
gæta hagsmuna skatt-
greiðenda á Íslandi er
að sönnu ekki sérlega
geðþekk eða upplífgandi. Einhver
hefði ef til vill ætlað að kjörnum
fulltrúum þjóðarinnar væri eigin-
legt að halda uppi vörnum fyrir
þá, sem tryggja viðgang sam-
félagsins með skattgreiðslum sín-
um. Ef þeim hinum sömu er ekki
treystandi til að tryggja að fjár-
útlát skattgreiðenda nýtist ein-
vörðungu í almannaþágu hlýtur sú
spurning að vakna hvort þessi
hópur manna fái staðið undir þeim
kröfum, sem til hans eru gerðar að
öðru leyti.
Ákvarðanir stjórnmálamanna
um fjárútlát, sem með engu móti
tengjast þörfum þeirra er leggja
peningana fram, eru því fallnar til
að grafa undan trausti alþýðu
manna á mönnum, flokkum og
fylkingum.
Eftir að
hafa horft upp
á lygilegan
fjáraustur til
gæluverkefna
stjórnmálamanna á liðnu ári hljóta
skattgreiðendur á Íslandi að hug-
leiða á hvern veg þeir geti brugð-
ist við til að andóf þeirra verði í
senn sýnilegra og skilvirkara.
Hagsmunir og réttindi skatt-
borgaranna eru af tvennum toga.
Annars vegar ræðir um rétt hvers
og eins til að greiða ekki meira í
skatt en honum ber samkvæmt
lögum og jafnræðisreglum. Hins
vegar er almennt þörf á því að hið
opinbera fari vel með fé almenn-
ings og lánstraust ríkisins.
Telji tiltekinn Íslendingur að á
honum sé brotinn réttur hvað
þetta varðar getur sá hinn sami
brugðist við með ýmsum hætti.
Viðkomandi getur kært til skatt-
stjóra, ríkisskattanefndar eða
höfðað dómsmál. Þetta ferli getur
verið kostnaðarsamt þar eð iðu-
lega þarf viðkomandi að leita að-
stoðar lögmanna. Sá kostnaður
getur í mörgum tilfellum reynst
þyngri á metunum en sjálf kæran
og þar með, hugsanlega hið
minnsta, komið í veg fyrir fram-
gang réttlætisins.
Viðkomandi getur ef til vill leit-
að til umboðsmanns Alþingis. Þar
er þó trúlega ekki fyrir hendi sú
sérþekking, sem þörf er á í slíkum
efnum. Að auki eru skattar það
sérstakur og flókinn málaflokkur
að efast má um að æskilegt sé að
umboðsmaður Alþingis hafi hann
einnig á sinni könnu.
Því vaknar sú spurning hvort
þörf sé á sérstökum umboðsmanni
til að taka við kærum frá einstak-
lingum vegna skatta, sem á þá
hafa verið lagðir.
Þörfin fyrir slíkt embætti verð-
ur hins vegar mun brýnni þegar
hugað er að hinum almennu hags-
munum íslenskra skattgreiðenda.
Þar skortir mjög á eftirlit og að-
hald líkt og dæmin sanna, sem
verða ekki rakin hér af tillitssemi
við lesendur.
Ríkisendurskoðun gefur al-
mennt yfirlit um meðferð opin-
berra fjármuna en sinnir ekki
kvörtunum einstaklinga. Það tald-
ist til framfara þegar þessi stofn-
un var færð undir Alþingi en eðli
málsins samkvæmt lætur hún Al-
þingi fyrst og fremst í té upplýs-
ingar en knýr ekki á um að bætt
sé úr. Það er hlutverk Alþingis.
Því hlutverki sinnir Alþingi hins
vegar ekki nógu vel m.a. vegna
þess að þar hafa valdhafar, ríkis-
stjórn hvers tíma, jafnan töglin og
hagldirnar.
Niðurstaða undangenginna
hugleiðinga er því þessi: Hags-
muna- og réttindagæslu íslenskra
skattgreiðenda er engan veginn
sinnt sem skyldi. Hvernig mætti
haga henni?
Víða um heim eru starfandi
samtök skattgreiðenda. Þau eru
t.a.m. verulega áhrifamikil í
Þýskalandi hvar þau nefnast
„Verein der Steuerzahler“. Þessi
samtök birta á ári hverju „svarta
skýrslu“ um meðferð opinbers
fjár, sem vekur einatt töluverða
athygli.
Mælir eitthvað sérstaklega
gegn því að slík samtök verði
stofnuð hér í lýðveldinu?
Önnur leið er að setja á fót emb-
ætti umboðsmanns skattgreið-
enda. Hann hefði það hlutverk að
fylgjast almennt með meðferð op-
inbers fjár, afhjúpa sóun og spill-
ingu og leggja fram tillögur til úr-
bóta. Ástæða er til að tiltaka að
engin nýjung fælist í slíku eftir-
litshlutverki innan ríkiskerfisins.
Nú þegar eru starfandi umboðs-
maður Alþingis vegna stjórnsýsl-
unnar og umboðsmaður barna. Þá
má nefna sjálfstæðar stjórnsýslu-
stofnanir á borð við Samkeppnis-
stofnun, sem gætir að hags-
munum neytenda, og nýstofnaða
Persónuvernd, er stendur vörð
um friðhelgi einkalífs og persónu-
upplýsingar.
Hvers vegna hafa þessar nýju
stofnanir litið dagsins ljós? Þær
eru svarið við því að hefðbundnar
stofnanir á borð við dómstóla og
Alþingi eru ekki nógu sveigjan-
legar eða ópólitískar til að gæta
nægilega vel hagsmuna borgar-
anna gagnvart ríkisvaldinu.
Nákvæmlega hið sama á við um
hagsmuni skattgreiðenda á Ís-
landi.
Stjórnmálamenn á Íslandi ættu
að taka þessari hugmynd fagn-
andi. Í henni felst veruleg réttar-
bót auk þess sem embætti um-
boðsmanns skattgreiðenda myndi
létta störf þeirra. Með tilvísun til
slíks embættis gætu þeir hafnað
kröfum ýmissa samtaka og sér-
hópa, sem gera út á sameiginlega
sjóði landsmanna þegar að því
kemur að fjármagna áhugamálin.
Jafnframt má ætla að umboðs-
maður skattgreiðenda myndi, í
nafni jafnstöðu, knýja á um rann-
sóknir á þeim umfangsmiklu
skattsvikum, sem tíðkast hér á
landi og valdamenn sýna lítinn
áhuga.
Vert er að benda á að víðast
hvar erlendis eru réttindi, hags-
munir og peningar skattgreiðenda
fyrirferðarmiklir í opinberum um-
ræðum. Þannig er því ekki farið
hér á landi þótt bæði flokkar og
stjórnmálamenn gefi sig út fyrir
að vera sérlegir fulltrúar alþýðu
manna á því sviði. Ginnungagap
ríkir milli orða og efnda í íslensk-
um stjórnmálum en fá dæmi finn-
ast um að þessi íslenska „sér-
staða“ bitni á svo fjölmennum hópi
fólks og skattgreiðendum.
Eftir stendur að æskilegt væri
að starfandi stjórnmálamenn
héldu fram sjónarmiðum skatt-
borgara á Íslandi. Til lengri tíma
litið verður slíkri hagsmunavörslu
hins vegar best komið í höndum
sérstaks umboðsmanns.
Umbi
óskast
Víðast hvar erlendis eru réttindi, hags-
munir og peningar skattgreiðenda fyr-
irferðarmiklir í opinberum umræðum.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
✝ Sigurbjörn Guð-jón Þorkelsson
frá Hrygg í Hraun-
gerðishreppi fædd-
ist 10. desember
1952. Hann varð
bráðkvaddur á
ferðalagi í Hollandi
28. desember síðast-
liðinn. Móðir hans er
Þorbjörg Guðjóns-
dóttir frá Hrygg en
faðir hans er Þorkell
Jónsson frá Smjör-
dölum í Sandvíkur-
hreppi. Systkini Sig-
urbjörns eru Heimir
Ólafsson, Kristín Þorkelsdóttir,
Jón Gísli Þorkelsson, Guðjón
Þorkelsson og Árni Þorkelsson.
Sambýliskona Sigurbjörns var
Gunndís Hafsteinsdóttir í Þor-
lákshöfn. Dóttir þeirra er Þor-
björg Harpa Sigur-
björnsdóttir, f. 10.1.
1972. Sambýlismað-
ur hennar er Baldur
Geir Arnarson og
eiga þau Gunndísi
Evu og Júlíu Bríeti.
Þau búa í Reykja-
vík.
Sigurbjörn
kvæntist 10.12. 1982
Hjördísi Ingólfs-
dóttur. Þau skildu
eftir tíu ára sam-
búð. Dóttir hennar
sem ólst upp hjá
þeim heitir Ýr
Margrét.
Síðasta árið átti Sigurbjörn
heimili í Vatnsholti 1 í Villinga-
holtshreppi.
Útför Sigurbjörns fór fram frá
Hraungerðiskirkju 5. janúar.
Við bræður ólumst upp í sveitinni,
fyrst á fæðingarstað móður okkar í
Hrygg en vorið 1960 fluttumst við
með henni að Læk, en þangað hafði
hún ráðið sig sem ráðskona, ég á
fimmta ári en Sigurbjörn á því átt-
unda, bóndinn á Læk hét Gísli
Högnason.
Á Læk var blandaður búskapur,
þ.e. kýr, kindur, hestar og fáeinar
hænur, og var því snemma nóg handa
okkur að gera við umhirðu búpenings
og í heyskap. Stundum gafst þó tími
til að leika sér, þá gjarnan með ýmiss
konar búdót, en við áttum saman lítið
bú í túnjaðrinum.
Snemma hneigðist hugur hans til
að fást við byggingar, hann hlóð hús-
kofa úr torfi og grjóti fyrir búsmalann
á meðan ég klambraði saman traktor-
um og einhverju öðru dóti með hjól-
um.
Oft var skroppið á bak og hesta-
mennska var mikið áhugamál hans á
yngri árum.
Í Hróarsholtslæk sem rennur hjá
bænum veiðist silungur og stundum
var setið fram á kvöld við að dorga og
oftar en ekki komum við heim með
væna silunga í soðið. Áður en langt
um leið var ráðist í kaup á silunganeti
því að dorgveiðiskapur þótti honum of
seinlegur. Einn af leikjum hans var að
stífla lækjarsprænu sem rennur ofan
úr Torfamýri í áðurnefndan læk. Virt-
ist mér tilgangurinn vera sá að at-
huga hvað stíflan þyrfti að vera sterk
til að hún brysti ekki áður en vatnið
byrjaði að renna yfir. Stífluna gerðum
við úr steinum sem við þéttum með
torfi eða mosa.
Ég minnist sérstaklega að einn vet-
urinn voru mikil ísalög yfir öll túnin
en við áttum stóran sleða sem Gísli
frændi okkar í Hrygg hafði smíðað og
vorum við vanir að renna okkur í góð-
um brekkum frammí holti. Nú voru
góð ráð dýr, enginn snjór og veturinn
að verða búinn. Brugðum við á það
ráð að setja segl á sleðann svo við
gætum rennt okkur eftir ísnum en
nógur var vindurinn.
Á Læk voru alltaf ráðnir unglingar
til sumarstarfa, gjarnan tveir strákar
og ein stelpa og var oft glatt á hjalla.
Að loknum verkum var setið við spila-
mennsku eða sögulestur á kvöldin.
Sérstaklega hafði Sigurbjörn gaman
af að lesa upp magnaðar draugasögur
eftir að fór að dimma. Stundum samdi
hann sögurnar jafnóðum ef stemmn-
ingin var þannig að sögubækurnar
voru ekki nógu hressilegar eða
mergjaðar. Síðan spiluðum við hjóna-
sæng eða vist á eftir því annars gekk
okkur ekki nógu vel að sofna. Alltaf
var hann foringi í öllu sem tekið var
upp á, til dæmis í útileikjum eða söng.
Svona liðu nú kvöldin í sveitinni fyrir
daga sjónvarpsins.
Skólaganga Sigurbjörns hófst í
Þingborg undir handleiðslu Bjarna
Þórarinssonar skólastjóra. Síðan lá
leiðin í Héraðsskólann á Laugarvatni
þar sem hann lauk gagnfræðaprófi og
eftir það var hann mest heima við öll
almenn bústörf í eitt ár. Því næst hóf
hann nám við Bændaskólann á
Hvanneyri.
Með búfræðipróf í rassvasanum
settist hann að í Þorlákshöfn til að
stunda sjómennsku. Þar kynntist
hann barnsmóður sinni Gunndísi Haf-
steinsdóttur og eignuðust þau dótt-
urina Þorbjörgu Hörpu.
Um það leyti var áhugi Sigurbjörns
á húsbyggingum endurvakinn en nú
skyldi byggja alvöruhús, keyptu þau
lóð í Þorlákshöfn og hófu fram-
kvæmdir við einbýlishús.
Í Þorlákshöfn leið honum aldrei
vel, honum þótti samfélagið of lítið en
verst þótti honum að hafa ekki útsýni
til fjalla, þau fluttu því brátt í Kópa-
vog í íbúð sem faðir hans á og hóf
störf hjá ÍAV á Keflavíkurflugvelli.
Eftir að dvöl Sigurbjörns við Faxa-
flóa lauk setti hann upp fuglabú hjá
frænda okkar Gísla í Hrygg. Fékk
hann til afnota gamalt svínahús og
nokkra hektara af túni. Bústofninn
samanstóð til að byrja með af nokkr-
um aliöndum og aligæsum.
Ekki gekk búskapur þessi þrauta-
laust fyrir sig enda litlar upplýsingar
til á prenti, allra síst á íslensku, og
endaði þekkingarleitin á því að hann
lét senda sér doðrant einn mikinn frá
Kína.
Ekki veit ég hvernig lestur þess
lærdómsrits gekk, en innan tíðar fóru
íslenskar Pekingendur að vappa um
hlaðið, stórar og feitar. Afurðina
keypti vinur okkar Agnar veitinga-
maður á Genghis Khan í Mjódd þar
sem kokkur frá Asíu bjó til dýrindis
krásir handa svöngum íbúum Faxa-
flóasvæðisins að hætti Kínverja.
En það er nú einu sinni þannig að
allt sem á sér upphaf það hefur einnig
endi, líkamlegt atgervi Sigurbjörns
var ekki lengur í samræmi við áhug-
ann, óstjórnleg ásókn í vímuefni
leiddu þennan framtakssama gáfu-
mann yfir móðuna miklu svo langt um
aldur fram.
Ég kveð hér bróður minn með
miklum söknuði og trega, en um leið
fagna ég því að hann höndlar nú frelsi
í faðmi Guðs.
Heimir Ólafsson.
Elskulegur bróðir okkar, Sigur-
björn eða Simbi eins og við kölluðum
hann, hefur nú kvatt þennan heim
langt fyrir aldur fram. Komið er að
kveðjustund og þá er margs að minn-
ast.
Simbi var hálfbróðir okkar. Ekki
voru miklar samvistir á milli okkar
systkinanna meðan Simbi var á
barnsaldri. Hann ólst upp hjá móður
sinni, fyrst að Hrygg og síðan að Læk
í Árnessýslu.
Það var mikil eftirvænting í loftinu
þegar pabbi fór austur fyrir fjall að
sækja Simba, nú fengjum við að hitta
stóra bróður, en þá var Simbi á ung-
lingsaldri.
Samvistir okkar urðu mun tíðari
þegar hann flutti með fjölskyldu sína
til okkar á Birkihvamminn og síðan í
næsta nágrenni.
Það var alltaf mikið líf og fjör í
kring um Simba og gaman að heim-
sækja hann. Honum var margt til
lista lagt. Hann spilaði á gítar og
harmoniku, eldaði framandi rétti,
ræktaði jarðarber o.fl., gerði upp hús-
gögn og svo mætti lengi telja, það lék
allt í höndunum á honum.
Minnisstæð er ferð okkar með hon-
um þegar hann sótti hafbeitarlax út á
Snæfellsnes og sleppti síðan í Blika-
dalsá á Kjalarnesi og seldi veiðileyfi
að ánni. Simbi var einnig mikið fyrir
dýr og sem dæmi um það er hrafn-
sunginn sem hann fann og ól upp við
ána. Margvísleg voru uppátæki
Simba.
Einnig er okkur minnisstæð árs-
dvöl hans í Nígeríu. Þaðan sendi hann
reglulega segulbandsspólur þar sem
hann lýsti þessum framandi heimi
sem hann dvaldi í.
Margs er að minnast.
Simbi flutti síðan aftur að Hrygg
þar sem hann bjó seinustu árin. Hann
var alltaf duglegur að hafa samband
og spjallaði þá vítt og breytt um lífið
og tilveruna. Hann var hafsjór af
fróðleik og vel lesinn.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama,
en orðstír deyr aldregi,
hveim er sér góðan getur.
(Úr Hávamálum.)
Hvíldu í friði, elsku bróðir.
Þín systkini,
Kristín, Jón Gísli,
Guðjón og Árni.
Vinur minn Sigurbjörn G. Þorkels-
son er fallinn frá langt um aldur fram.
Kynni okkar hófust þegar við hófum
að læra húsasmíði innan við tvítugt
hjá feðrum okkar sem báðir voru
húsasmíðameistarar hjá ÍAV á Kefla-
víkurflugvelli. Við tókum sveinsprófið
þar og síðan lá leiðin í Tækniskóla Ís-
lands í nýtt nám, byggingaiðnfræði. Á
þessum árum kynntist ég föðurfólki
hans og það reyndist honum vel. Sig-
urbjörn var ævintýramaður og eftir
nám réðst hann til starfa í Afríku við
að byggja við frumstæðar aðstæður í
frumskógum Nígeríu þar sem hann
hrinti í framkvæmd margskonar hag-
ræðingu sem innfæddir, sem fæstir
höfðu séð hvítan mann, nutu góðs af.
Eftir heimkomuna varð Sigurbjörn
fyrsti formaður Iðnfræðingafélags Ís-
lands sem barðist m.a. fyrir lögvernd-
un starfsheitis iðnfræðinga. Hann
starfaði á Rekstrarstofunni í Kópa-
vogi að ýmsum hagræðingarmálum í
rekstri fyrirtækja, en hugur hans
stóð til frekara náms. Hann lauk
rekstrartæknifæðiprófi frá Háskól-
anum í Bergen, þaðan lá leiðin í mast-
ersnám í rekstrarverkfræði við Uni-
versity of Oklahoma í Banda-
ríkjunum, en þar lauk hann öllum
þeim áföngum sem honum fannst
máli skipta, áfangar í stjórnmála- og
trúarbragðasögu Bandaríkjanna voru
sniðgengnir og fannst honum þeir lít-
ið eiga skylt við það sem hann var að
læra. Hann var einstakur raungreina-
maður, með afbrigðum töluglöggur
og átti mjög auðvelt með nám.
Sigurbjörn var framan af mjög
vinnusamur, duglegur og framtaks-
samur. Vann við smíðar og á upp-
gangstímum var vinnudagurinn oft
langur. Kvöld- og helgarvinnan var
kölluð aukavinnufélagið og byggðum
við á þeim tíma mörg hús. Sumar-
vinnan á Tækniskólaárunum var á
Grundarfirði við stækkun Hraðfrysti-
hússins ásamt byggingu nokkurra
húsa í bænum. Hann vildi standa á
eigin fótum og stofnuðum við bygg-
ingarfyrirtæki með háleitum mark-
miðum sem við rákum saman. Hann
starfaði sem iðnráðgjafi Norðurlands
eystra með aðsetur á Húsavík um
nokkurra ára skeið, þá stofnaði hann
ásamt konu sinni Hjördísi fyrirtækin
Lífsmark og Veitingastaðinn „22“.
Sigurbjörn var mikill höfðingi heim
að sækja, gleðimaður og hrókur alls
fagnaðar, spilaði á munnhörpu, gítar
og harmoniku og átti auðvelt með að
kynnast og umgangast fólk. Við skip-
brot og áföll fyrir um áratug var eins
og halla tæki undan fæti og þá sérlega
síðustu sex árin, en þá átti hann
öruggt skjól hjá Gísla móðurbróður
sínum í Hrygg. Heimir bróðir og Þor-
björg mamma hans voru aldrei langt
undan og voru honum stoð og stytta í
þeim erfiðleikum og veikindum sem
að lokum urðu honum að aldurtila.
Sigurbjörn vissi mætavel hvert
stefndi því raunsær var hann og
reyndi af veikum mætti að rétta af
braut en það tókst því miður ekki og
veikindi hans ágerðust. Það hefði ekki
verið í anda Sigurbjörns annað en að
hans væri minnst eins og hann var.
Það er dapurlegt að sjá jafn efnilegan
SIGURBJÖRN G.
ÞORKELSSON