Morgunblaðið - 15.03.2001, Síða 44

Morgunblaðið - 15.03.2001, Síða 44
UMRÆÐAN 44 FIMMTUDAGUR 15. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ B ylgja klám- og kyn- lífsiðnaðar hefur risið æ hærra í samfélagi okkar að undanförnu og er eitt af dapurlegri einkennum samfélags sem treystir sér ekki lengur til að draga nein siðferði- leg mörk um mannlega hegðun af ótta við að með því sé verið að skerða frelsi einstaklingsins til þess að athafna sig að vild. Pólitískum kenningum um ein- staklingsfrelsi hefur markvisst verið beitt til að losa um fjöl- margar siðferðilegar und- irstöður samfélagsins með þeim einstæða ár- angri að á ör- fáum árum hefur blómstrað hér klámiðnaður sem á sér engan líka í ná- grannalöndum okkar. Svo virðist sem hægt hafi ver- ið að beita með góðum árangri alls kyns klásúlum í lögum og reglugerðum þannig að hægt væri að skilgreina klámbúllur sem eitthvað allt annað; klám- fengið skak er kallað „listdans“ og það sem í sjálfu sér er ekkert annað en vændi heitir á papp- írunum „einkadans“. Heilbrigð dómgreind venju- legs fólks hefur lotið í lægra haldi fyrir áhrifalitlum lög- gæsluyfirvöldum og meðvitund- arlausu skrifræði sem lætur endalaust snúa sér um fingur. Þegar hinar opnu og auðtúlk- anlegu reglugerðir voru settar datt engum í hug að slíkt ætti nokkurn tíma eftir að sjást á Ís- landi. Nú þegar það hefur gerst hefur enginn döngun í sér til að setja hnefann í borðið og segja NEI, af ótta við að teljast úr takt við nýja tíma eða það sem er allra verst af öllu, vera and- vígur frelsi einstaklingsins. Daglega eru birtar auglýs- ingar sem auglýsa kynlífsþjón- ustu sem er svo opinskátt orðuð að hvert mannsbarn fer ekki í grafgötur um innihaldið. Rit- skoðun auglýsinga á ekki upp á pallborðið þegar virða skal ein- staklingsfrelsið jafnvel þótt það stangist fullkomlega á við heil- brigða skynsemi og almenn vel- sæmissjónarmið. Það er lukka okkar sem á Ís- landi búum hversu gagnsætt samfélag okkar er. Hér þrífast engir undirheimar svo heitið geti, allt er sjáanlegt ofan frá og niður í botn og jafnvel sori mannlegs samfélags sem annars staðar þrífst í leynum er hér strax kominn upp á yfirborðið og orðinn að aðalatriði dæg- urumræðunnar. Og þegar hreyft er mótmælum flokkast það strax undir aðför að frelsi ein- staklingsins til persónulegrar tjáningar og athafna. Fyrir tuttugu árum var hægt að gera ráð fyrir að börn innan við 10–12 ára aldur væru sæmi- lega vernduð fyrir klámi og kyn- lífsprangi hvers konar. Siðferði- legur þröskuldur í fjölmiðlum var nægilega hár til að treysta mætti því að börn næðu ekki yf- ir hann. Orðalag og myndbirt- ingar tóku mið af þessu. Nú er öldin önnur enda eru börn ein- staklingar og hafa væntanlega sama frelsi og aðrir til að kynn- ast þessu um leið og þau læra að lesa og tileinka sér myndmál. Sjónvarpsefni tekur mið af þessu með því að þættir með ýmiss konar kynlífsatriðum – að ógleymdu blessuðu ofbeldinu – eru settir á dagskrá þegar enn má gera ráð fyrir að börn séu að horfa á. Eðlileg krafa for- eldra um að sett séu skil í dag- skrá við ákveðinn tímapunkt að kvöldinu (t.d. kl. 21) hefur ekki náð fram að ganga enda er með því vegið að frelsi einstaklings- ins til að velja og hafna. Þannig hefur þátturinn Sérstæð saka- mál verið settur á barnvænan dagskrártíma á sunnudags- kvöldum kl. 20 til að tryggja að börnin verði sér meðvituð um hinn glæpsamlega þátt sam- félagsins og geri sér vel ljóst að enginn er óhultur hversu vel sem hann breiðir ofan á sig sængina og fer oft með bæn- irnar sínar. Það er svo bara for- eldranna að gæta þess að börnin horfi ekki á þetta efni enda ekki fjölmiðilsins að standa í barna- uppeldi. Ábyrgðarleysi fjölmiðla gagnvart börnum er auðvitað gatslitin tugga og varla að taki því að japla á henni enn einu sinni. Þó mætti kannski benda á að nýleg bandarísk könnun (Kunkel o.fl. 1999) leiddi í ljós að í tveimur af hverjum þremur sjónvarpsþáttum sem sendir eru út á besta tíma er ýmist talað um kynlíf eða það sýnt með ein- hverjum hætti. Þar er nánast undantekningarlaust um ógifta fullorðna einstaklinga að ræða og sjaldan ef nokkurn tíma er minnst á möguleika á þungun, getnaðarvarnir eða kyn- sjúkdóma. Þegar tónlistar- myndbönd voru skoðuð eru tengslin milli kynlífs og ofbeldis mjög greinileg og kynhlutverkin eru enn skýrar mótuð en í hefð- bundnu sjónvarpsefni. Þar eru konur sannar konur og karlar sannir karlar. Samhliða aukinni upplýsingu um hvaðeina er snertir frelsi einstaklingsins og réttindi hans eykst sífellt virðingarleysið fyrir líkamlegum rétti hans og hug- myndir um kynhlutverk verða æ hefðbundnari. Ein ástæðan er vafalaust sú að í hinni tilbúnu veröld sjónvarps og kvikmynda sem tekur sífellt yfir stærri hluta af rauntíma fólks er stöð- ugt hamrað á kvenlíkamanum sem söluvöru og kynlífi sem skiptimynt í samskiptum fólks. Flestir sem komnir eru á full- orðinsár gera að sjálfsögðu eðli- legan greinarmun á raunveru- leika og tilbúningi í þessu efni en hinir smáu, börnin, læra það sem fyrir þeim er haft og haga sér samkvæmt því. Er ekki kominn tími til að beita heil- brigðri dómgreind og snúa þess- ari þróun við? Frelsi til að klæmast „Það er lukka okkar sem á Íslandi bú- um hversu gagnsætt samfélag okkar er. Hér þrífast engir undirheimar svo heit- ið geti, allt er sjáanlegt ofan frá og nið- ur í botn og jafnvel sori mannlegs sam- félags sem annars staðar þrífst í leynum er hér strax kominn upp á yfirborðið.“ VIÐHORF Eftir Hávar Sigurjónsson havar@mbl.is Í DAG, 15. mars, er alþjóðadagur neyt- endaréttar. Furðu lítil umræða hefur átt sér stað hér á landi um stöðu neytenda á þeim miklu umbrotatímum í íslensku þjóðfélagi sem nú eiga sér stað. Þjóð- félagsuppbygging verður sífellt flóknari og valið sem neytendur standa frammi fyrir á öllum sviðum verður stöðugt fjölbreyttara. Brátt verður raforku- sala gefin frjáls, fjar- skiptafyrirtæki kepp- ast um hylli neytenda og banka- og tryggingastarfsemi verður stöðugt umfangsmeiri. Aukin milliríkjaviðskipti færa neytendum meira vöruúrval og lægra verð, en á sama tíma verður ríkari þörf til að- gæslu í neytendamálum. Sú spurn- ing hlýtur að vakna hver eigi að standa vörð um hagsmuni neytenda á nýrri öld? Í öllum öðrum löndum Evrópska efnahagssvæðisins starfa opinberar neytendaverndarstofnanir sem vinna að hagsmunamálum á sviði op- inberrar neytendaverndar. Þær fjalla að verulegu leyti um málefni sem tengjast EES-samningnum, en með undirritun hans hafa stjórnvöld tekið á sig margs konar skuldbind- ingar sem lúta að verndun heilsu, ör- yggis og umhverfis neytenda. Hlut- verk þessara stofnana er að framfylgja lögum og stjórnvaldsfyr- irmælum á sviði neytendaréttar, vera stjórnvöldum til ráðgjafar við stefnumótun á sviði neytendamála og miðla upplýsingum til neytenda um réttindi þeirra og skyldur ef því er að skipta. Það hlýtur að koma mjög til skoðunar að koma á fót slíkri stofnun hér á landi til hagsbóta fyrir neytendur. Ekki er hægt að ætlast til þess að Neytendasamtökin beri ein ábyrgð á hagsmunamálum neytenda enda er hér um flóknari mál að ræða en svo að hægt sé að leggja alla ábyrgð á frjáls félagasamtök. Starfsemi sam- takanna er að mestum hluta kostuð af félagsgjöldum þeirra sem eru þar skráðir og leggja þau því eðli máls samkvæmt mesta áherslu á þjónustu við þá. Hlutverk Neytendasamtak- anna er engu að síður afar mikil- vægt, ekki síst á sviði kvörtunar- þjónustu og þess að veita stjórn- völdum aðhald um framkvæmd skuldbindinga samkvæmt alþjóða- samningum sem varða réttindi neyt- enda. Innan Evrópusambandsins (ESB) er sú stefna uppi að leitast við að virkja neytendur til að vera meðvitaðir um rétt sinn, þannig muni lífsgæði og velferð þegnanna aukast. Í til- efni alþjóðadags neyt- endaréttar í dag, 15. mars, verður formlega opnuð á vegum fram- kvæmdastjórnar ESB upplýsingamiðstöð neytenda í Stokkhólmi. Stjórnvöld í Bret- landi leggja mikla áherslu á neytendamál og hafa gengið svo langt að fullyrða að for- senda fyrir samkeppn- ishæfni bresks iðnaðar sé að neytendur geri ýtrustu kröfur um öryggi vöru og þjónustu. Í því skyni hefur mikil vinna verið lögð í að koma upplýsingum til neytenda á netið og hvert þeir geti leitað til að fá lausn mála sinna. Til að ná til þess hluta almennings í Bretlandi sem ekki hefur aðgang að vefnum var far- in sú leið að koma upp nettengdum tölvum á almenningsbókasöfnum og á öðrum opinberum stöðum. Æskilegt er að sama leið verði far- in hér á landi og að komið verði upp virkri upplýsingamiðstöð fyrir neyt- endur á netinu. Slíkar upplýsingar hefðu e.t.v. getað sparað manninum óþarfa fyrirhöfn sem keypti hættu- legt kerti í verslun hér fyrir s.l. jól og hafði valdið brunatjóni. Sem ábyrgur borgari ákvað hann að láta vita af þessu öðrum til varnaðar. Að lokum kom hann tilkynningunni til Lög- gildingarstofu, sem ber ábyrgð á eft- irlit með öryggi almennrar vöru. En áður en hann komst að því hafði hann hringt í Eldvarnareftirlitið, Vinnueftirlit ríkisins og Brunamála- stofnun. Í síðastliðnum mánuði var lögð fram á Alþingi þingsályktunartillaga um stofnun embættis umboðsmanns neytenda. Fyrsti flutningsmaður til- lögunnar var Drífa Sigfúsdóttir, varaþingmaður Framsóknarflokks- ins. Hér er um afar brýnt hagsmuna- mál fyrir neytendur að ræða, en á öllum hinum Norðurlöndunum starfa umboðsmenn neytenda á vett- vangi neytendaverndarstofnana og sinna mikilvægu hlutverki við að að- stoða neytendur við að leita réttar síns. Reynslan af þessu fyrirkomu- lagi hefur skilað miklum og góðum árangri hjá nágrannaþjóðum okkar. Fyrir stjórnvöld er mjög jákvætt að hafa opinberan aðila til ráðgjafar um neytendamálefni, ekki síst þar sem virk neytendavernd eykur sam- keppnishæfni íslensks iðanaðar. Þjóðhagslegur ávinningur af slíkri tilhögun hlýtur að vega upp á móti þeim kostnaði sem fylgir slíkri starf- semi og vera öllum til hagsbóta, bæði neytendum og atvinnulífinu þegar til lengri tíma er litið. Hér á landi hefur mikið og gott starf verið unnið í málefnum neyt- enda á lagasviðinu, en málaflokkur- inn heyrir undir viðskiptaráðherra. Næstu skref hljóta að felast í að ein- falda – að samræma – og að upplýsa. Fyrirgreiðsla við neytendur verður einfaldari og „notendavænni“ ef þeir geta leitað til eins aðila. Samræma þarf stefnu á þessu sviði meðal hinna opinberra aðila sem að þessum mál- um koma. Loks þarf að upplýsa um þessi mál bæði innan stjórnkerfisins og meðal almennings. Til þess að ná þessum markmiðum hlýtur þrennt að koma til álita, opinber neytenda- verndarstofnun, umboðsmaður neyt- enda og vandað upplýsingaefni á netinu. Þeim sem vilja kynna sér athygl- isverð vefsetur með upplýsingum um neytendamál er bent á dönsku neyt- endaverndarstofnunina, Forbrug- erstyrelsen, www.fs.dk, sænsku neytendaverndarstofnunina, Konsumentverket, www.konsum- entverket.se og norska vöruöryggis- og rafmagnseftirlitið, Produkt og Elektrisitetstilsynet, www.prodel.- no. Í Bandaríkjunum fjallar banda- ríska vöruöryggisstofnunin um allt sem lýtur að öryggi vöru, www.- cpsc.gov. Einna eftirtektarverðasta vefsetrið er þó hjá breska iðnaðar- og viðskiptaráðuneytinu, www.- dti.gov.uk (consumers), en þar er að finna svo til tæmandi talningu á öll- um þeim leiðum sem neytendum standa til boða til að leita réttar síns ásamt ítarlegum upplýsingum um neytendamál. Loks ber að nefna vef- setur Evrópusambandsins, www.- europa.eu.int (consumers), en þar er mikinn fróðleik að finna um það sem er að gerast í Evrópu á sviði neyt- endamála. Ný viðhorf í neytendamálum Birna Hreiðarsdóttir Neytendaréttur Í síðastliðnum mánuði var lögð fram á Alþingi, segir Birna Hreið- arsdóttir, þingsálykt- unartillaga um stofnun embættis umboðs- manns neytenda. Höfundur er deildarstjóri markaðs- gæsludeildar Löggildingarstofu. Atkvæðagreiðslan um framtíð Vatnsmýr- arinnar markar tíma- mót í margvíslegum skilningi. Í fyrsta sinn í íslenskri stjórnmála- sögu afsala stjórnvald og stjórnmálamenn stefnumótun í dóm kjósenda í jafn mikil- vægu máli og hér um ræðir. Hér er ekki um einhvers konar við- horfskönnun að ræða, heldur afgerandi at- kvæðagreiðslu í sam- ræmi við samþykktir borgarstjórnar þar um. Atkvæðagreiðslunni er ætlað að leiða til lykta eitt lífseigasta deilu- mál íslenskrar skipulagssögu – stað- setningu flugvallar í miðborg Reykjavíkur. Niðurstaða atkvæðagreiðslunnar hefur afgerandi áhrif á þróun Reykjavíkur og gæti að mínu mati ráðið úrslitum um samkeppnishæfni höf- uðborgarinnar og landsins alls, um fólk, fyrirtæki og það fjöl- breytta mannlíf sem hér þarf að dafna. Ég er þeirrar skoðunar að með því að greiða því atkvæði að flugvöllur- inn fari burt úr Vatns- mýrinni opnist stór- kostlegir möguleikar fyrir höfuðborgar- svæðið. Það er vel við hæfi að í slíkri grund- vallarákvörðun um framtíð borgarinnar sé brotið blað í lýðræð- isþróun landsins og kallað eftir beinni ákvörðun Reykvíkinga. Sú mikla og frjóa umræða sem fram hefur farið og sá mikli áhugi sem borgarbúar hafa sýnt benda einnig eindregið til þess að Reykvíkingar fagni þessu mikilvæga skrefi í lýð- ræðisátt. Endanleg þátttaka mun þó ráða úrslitum um mikilvægi at- kvæðagreiðslunnar og með því að fjölmenna á kjörstað munu borg- arbúar taka þátt í að móta söguna með afgerandi hætti. Það er lýðræð- islegur réttur sem allir sem geta ættu að notfæra sér. Mætum því öll á kjörstað og greiðum framtíðinni atkvæði. Greiðum framtíðinni atkvæði Hrannar Björn Arnarsson Flugvöllur Með því að fjölmenna á kjörstað, segir Hrannar Björn Arnarsson, munu borgarbúar taka þátt í að móta söguna með afgerandi hætti. Höfundur er borgarfulltrúi Reykjavíkurlistans.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.