Morgunblaðið - 17.03.2001, Page 40

40 LAUGARDAGUR 17. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Spurning: Ég skrifa þér í von um
að þú getir hjálpað mér varðandi
vandamál sem tvö af þremur börn-
um mínum eru að vandræðast með
dags daglega. Þannig er að þau
svitna óeðlilega mikið og þurfa þau
ekki að gera annað en að ganga
rösklega um húsið til þess að svit-
inn spretti fram. Þau eru 27 og 19
ára gömul og hafa reynt ýmislegt
til að glíma við þennan vanda. Þau
hafa bæði farið til lækna sem segja
þeim að ekkert sé við þessu að
gera, þau verði bara að lifa með
þessu.
Ég rakst á grein í Morgun-
blaðinu fyrir löngu (1–3 árum) þar
sem kona segir frá sams konar
vandamáli en hafði fundið lausn
sem fólst í inntöku einhverra
tveggja efna sem ég man ekki hver
voru. Þar sem ég var ekki nógu
gáfuleg að geyma blaðið eru þessar
upplýsingar mér horfnar. Er ein-
hver von til þess að þú getir fengið
upplýsingar um þessi skrif kon-
unnar og e.t.v. bætt einhverju við
sem kæmi sér vel að vita fyrir
börnin mín?
Vandamálið er mikið í þeirra
augum þar sem svitinn hamlar
þeim í daglegu lífi.
Svar: Að svitna er eðlilegt og
nauðsynlegt og tekur mikilvægan
þátt í að stjórna líkamshitanum og
halda honum stöðugum. Fólk svitn-
ar mismikið en um einn af hverjum
100 einstaklingum svitnar óeðlilega
mikið, þannig að það veldur við-
komandi óþægindum. Þessi mikla
svitamyndun getur verið takmörk-
uð við viss svæði, eins og lófa, iljar,
handarkrika, andlit eða búk, eða
dreift um allan líkamann. Óeðlilega
mikil svitamyndun (hyperhydrosis)
getur átt sér þekktar orsakir eða
verið af óþekktum uppruna. Þekkt-
ar orsakir fyrir mikilli svitamynd-
un eru oft læknanlegar að ein-
hverju marki og getur þar t.d.
verið um að ræða ofstarfsemi
skjaldkirtils, hormónameðferð við
krabbameini í blöðruhálskirtli, of-
fitu, sykursýki, tíðahvörf og geð-
sjúkdóma. Sumir svitna mikið
vegna kvíða og fælni, t.d. ef þeir
þurfa að koma fram á sviði, í ræðu-
stól eða í sjónvarpi. Þegar ekki
finnst nein sérstök orsök er oft um
að ræða ættgengan kvilla sem
gjarnan byrjar á barns- eða ung-
lingsárum og fylgir viðkomandi
einstaklingi alla ævi. Sumir þess-
ara einstaklinga svitna óeðlilega
mikið allan sólarhringinn en aðrir
við minnstu áreynslu, hækkun á
lofthita, sótthita, kvíða eða mikið
kryddaðan mat. Oft fylgir þessu
roði í húð, einkum í andliti og á
hálsi.
Sum líkamssvæði hafa mikið af
svitakirtlum, önnur minna. Mest af
svitakirtlum er að finna í lófum og
iljum. Í handarkrikum og nára er
mikið af sérstakri gerð svitakirtla
sem framleiða þykkan, fitumikinn
svita. Þessi fitumikli sviti getur
auðveldlega orðið gróðrarstía fyrir
sérstakar tegundir baktería sem
brjóta niður fituna og við það
myndast lyktarsterk efni, þ.e.
svitalykt. Svitalykt getur orðið að
alvarlegu vandamáli sem m.a. leiðir
stundum til félagslegrar einangr-
unar.
Ekki er hægt að lækna þennan
kvilla en ýmiss konar meðferð
kemur til greina sem hjálpar mörg-
um. Tíðir þvottar og svitameðul
geta hjálpað og svitameðul sem
innihalda álklóríð verka venjulega
best. Rafmagnsmeðferð hjálpar
sumum en er erfitt að beita nema á
hendur og fætur. Höndum eða fót-
um er stungið ofan í saltlausn og
vægum rafstraumi hleypt í gegn
(með þar til gerðu tæki).
Þetta þarf að gera daglega í
fyrstu, við það minnkar svitamynd-
un smám saman, og eftir nokkurn
tíma er vikuleg meðferð venjulega
nægjanleg. Tvenns konar lyfja-
inntaka kemur til greina, andkól-
ínvirk lyf og betablokkar. Til eru
ýmis lyf af þessum flokkum og
sumum gagnast að taka annað en
öðrum hjálpar mest að taka lyf af
báðum flokkum. Það nýjasta á
þessu sviði er að sprauta í húðina í
handarkrikunum lyfi sem stöðvar
allan boðflutning til svitakirtlanna
og dregur verulega úr svitamynd-
un í nokkra mánuði eftir hverja
meðferð. Oftast þarf að prófa sig
áfram til að leita uppi þá meðferð
sem hentar hverjum og einum. Ef
annað bregst og ástandið er alvar-
legt er hægt að grípa til skurð-
aðgerða sem eru stórar og ekki
hættulausar. Stundum eru svita-
kirtlar í handarkrikum fjarlægðir,
sem er nokkuð stór aðgerð, og
einnig er stundum gerð stór aðgerð
þar sem farið er inn í brjósthol og
taugar til svitakirtla á stórum hluta
líkamans rofnar. Sumir prófa
hómópatalyf, nálastungulækn-
ingar, nudd, dáleiðslu eða nátt-
úrumeðul en óvíst er um árangur.
Erfitt er að leita uppi gamalt
efni í dagblöðum en vonandi hefur
spurningum bréfritara verið svar-
að. Þeir sem þjást af mikilli svita-
myndun ættu að leita til heim-
ilislæknis. Meira efni (á ensku) má
finna á Netinu, t.d.
www.excessivesweating.org/
Óeðlilega mikil svitamyndun
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Ýmsar
orsakir
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sínar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.
Fyndni
Hvers konar ljós notaði
Nói í Örkinni?
Offitulyf
Megrunarlyf verði nið-
urgreidd í Bretlandi?
Reykingar
Námskeið á Netinu til að
hætta að reykja
Verkjalyf
Úðinn linaði sársauka
hraðar en sprautanHEILSA
ÞAÐ er allur munur á litlum og
kurteislegum brandara sem maður
segir aldraðri frænku sinni og
flóknari og jafnvel vafasömum
brandara sem maður segir skóla-
bróður sínum. Samkvæmt niður-
stöðum nýrrar rannsóknar eiga
mismunandi viðbrögð við þessum
tegundum brandara rætur að rekja
til mismunandi stöðva í heilanum.
Vísindamenn frá Kanada og
Bretlandi notuðu ómmyndatæki til
að skanna heilann í 14 konum og
körlum á meðan þátttakendurnir
hlustuðu á brandara. Voru þetta
sjálfboðaliðar og urðu þeir að gæta
þess að hlæja ekki því það hefði
truflað tækið.
Meðal brandaranna voru 30 sem
lýst er sem „merkingarlegum“, það
er að segja, áheyrandinn varð að
taka með í reikninginn meira en
bara bókstaflega merkingu orð-
anna. Til dæmis var einn þessara
brandara svohljóðandi: Hvers
vegna bíta hákarlar ekki lögfræð-
inga? Vegna faglegrar kurteisi.
Aðrir 30 voru orðaleikir, eins og
til dæmis þessi: Hvers konar ljós
notaði Nói í Örkinni? Flóðljós. (Tíu
ára gamall sonur aðalhöfundar
rannsóknarinnar, Vinods Goels,
lagði til flesta orðaleikina.)
Goel er aðstoðarprófessor í sál-
fræði við York-háskóla í Toronto í
Kanada. Hann segir að þegar þátt-
takendurnir heyrðu brandara hafi
það komið af stað hreyfingu í þeim
hluta heilans er tengist veitingu
umbunar. Þegar þeir heyrðu veru-
lega lélegan orðaleik sýndi óm-
myndatækið hreyfingu í þeim
stöðvum heilans sem vitað er að
vinna úr raddhljóðum. Segir Goel
að þessar stöðvar þurfti til að mað-
ur skilji brandara sem byggist á
hljómi raddarinnar.
En þegar þátttakendurnir
heyrðu merkingarbrandara kom
það af stað hreyfingu í öðrum
stöðvum í heilanum, sem gera okk-
ur kleift að vinna úr mismunandi
líklegri merkingu orða, segir Goel.
Eftir að þátttakendurnir voru
komnir úr ómmyndatækinu báðu
vísindamennirnir þá að meta
hversu fyndnir brandararnir hefðu
verið. Samanburður á heilavið-
brögðum og tilteknum bröndurum
leiddi í ljós að því fyndnari sem
brandarinn var, því meiri hreyfing
greindist í þeim hluta heilans sem
tengist veitingu umbunar, það er
að segja, því sem maður sækist eft-
ir.
Greint er frá niðurstöðum rann-
sóknarinnar í marshefti Nature
Neuroscience. Prabitha Shammi,
taugasálfræðingur sem hefur rann-
sakað hvernig heilaskemmdir hafa
áhrif á það hvernig fólk skynjar
húmor, hrósar rannsókninni. „Ég
held að það sé ekki til neitt sem
mætti kalla „húmorsmiðstöð“,“
segir Shammi, sem starfar við Sun-
nybrook and Womeńs heilbrigðis-
rannsóknarstöðina í Toronto.
En hvað með dónalega og óvið-
eigandi brandara? Goel segir að
slíkir brandarar kalli á aðra þætti,
þ.e. dóma okkar um það hversu
mikið megi slaka á félagslegum
hömlum við tilteknar aðstæður.
„Þegar um er að ræða húmor fyrir
fullorðna, kynferðislegan húmor
eða dónalega brandara verður að
víkja samfélagsviðmiðum til hlið-
ar,“ segir hann. „Áheyrendur verða
einnig að víkja þeim til hliðar. Ann-
ars myndi engum finnast brand-
arinn fyndinn.“
Hvar er
húmorinn í
heilanum?
Reuters Jerry Seinfeld og Earvin „Magic“ Johnson í vænni hláturgusu.
The New York Times Syndicate.
TENGLAR
.....................................................
Nature Neuroscience:
www.nature.com/neuro
Viðbrögð heilans við fyndni
mæld með ómtækni