Morgunblaðið - 17.03.2001, Blaðsíða 66

UMRÆÐAN
66 LAUGARDAGUR 17. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VEGNA athuga-
semda frá Greiningar-
og ráðgjafarstöð rík-
isins (GRÁR) út af
skrifum mínum í
Morgunblaðið vil ég
reyna að koma nokkr-
um hlutum á hreint. Í
fyrsta lagi hafði ég
engar væntingar til
GRÁR í sambandi við
úrræði fyrir son minn
og í öðru lagi dettur
mér ekki í hug að
ræða við starfsmenn
GRÁR undir fjögur
augu. Þau skipti sem
ég hef komið inn á
þessa stofnun og gert athugasemd-
ir við vinnubrögð hafa viðbrögðin
falist í að ranghvolfa augunum og
benda á að ég sé nú ekki útskrif-
aður sálfræðingur og reynt að
gera eins lítið úr minni persónu og
hægt er. Því vel ég þann kost að
hafa þessi skrif opinber fremur en
að láta „fagfólk“ þagga niður í
mér.
Ég veit ekki hversu mikið
starfsfólk GRÁR umgengst for-
eldra og forráðamenn skjólstæð-
inga sinna eftir vinnu, en í minni
vinnu og hjá öðrum sem ég hef
kynnst eru fæstir ánægðir með
vinnubrögð þeirra. Þó svo að fólk
gangi út af stofnuninni með bros á
vör er það sjaldnast ánægt með
meðferð mála. Það byrgir reiðina
inni og heldur sér
saman. Ástæðan er
einföld. Til að fá
umönnunarbætur,
stuðning o.s.frv. er
best að halda sér sam-
an og segja sem
minnst. Í raun er það
sem kemur frá GRÁR
ekki annað en vottorð
fyrir Tryggingastofn-
un, Dagvist barna og
Fræðslumiðstöð til að
fá peninga fyrir for-
eldra og skólakerfið.
Þó svo þeir sendi
þessar skýrslur til
foreldra og sér-
kennsludeilda stendur ekkert í
þeim sem hægt er að byggja sér-
kennslu á, aðeins er reynt að lýsa
veikleikum barnsins svo hægt sé
að kría út aura hjá því opinbera.
Þegar ég var í verknámi í
Rigshospitalet í Kaupmannahöfn á
taugagöngudeild fyrir börn og
unglinga var þrennt sem ég hef
aldrei rekist á að sé gert hér á
landi:
1. Þegar foreldrar fengu tíma
var allt gert skriflega, líka fengið
skriflegt samþykki fyrir þeim
gögnum (myndböndum o.s.frv.)
sem nota átti við greiningu.
2. Eftir að prófun og skoðun
höfðu farið fram var sest með for-
eldrum og farið yfir niðurstöður og
útskýrt hvernig þær tengjast
námsörðugleikum og hegðun eins
vel og hægt var. Allar skýrslur til
skóla og foreldra voru þannig að
hægt var að nýta þær til að skipu-
legga sérkennslu.
3. Ef með þurfti og hægt var að
koma því í kring var farið í skóla
og ráðgjöf veitt. Hér tíðkast að
menn fái að vita eftir dúk og disk
hvenær þeir eiga að mæta og
hvort gögn frá skóla/leikskóla séu
notuð eða ekki, allt munnlega.
Skilafundir felast í að veifað er
einhverjum skjölum framan í fólk
og því sagt að barnið sé svona og
svona. Skýrslurnar sem eru sendar
segja bara að barnið sé þroska-
heft, ofvirkt, einhverft eða hægt sé
að staðsetja það í einhverjum
flokknum. Ég hef aldrei vitað til að
starfsmaður frá GRÁR eða Barna-
og unglingageðdeild (BUGL) komi
reglulega og athugi hvernig skjól-
stæðingum vegnar í skólanum eða
hafi samráð við foreldra/kennara.
Það er ekki að furða að svona
mörg fötluð börn eru eins og jójó
út og inn af þessum stofnunum, því
unnið er út frá snemmtækri íhlut-
un sem felst í að stilla foreldrunum
upp við vegg og skipa þeim að
gera svona og svona af þverfagleg-
um teymum sem samanstanda af
fólki sem fæst hefur unnið í skól-
um eða þurft að sjá um fatlaða ein-
staklinga allan sólarhringinn.
Allar skýrslur sem fólk fær hjá
GRÁR eru kirfilega merktar
„TRÚNAÐARMÁL, ljósritun og
dreifing til annarra aðila óheimil“
– skilaboðin eru skýr: Þú ert með
fatlað barn, enginn má vita. Þetta
endar auðvitað með að fólk fer að
fela þau og svo dúkka þau upp í
kerfinu þegar allt er komið í óefni.
Þá er rokið upp til handa og fóta
og reynt að bjarga barninu. Svo
hrista menn hausinn yfir því hvað
foreldrarnir eru vitlausir, málið er
sent í þverfaglega nefnd og ein-
hver skyndilausn fundin, sérskól-
ar, lyf eða annað.
Þetta mál er í raun tengt grein
eftir Karen L. Kinchin sem nefnd-
ist Misnotkun lyfja fyrir börn og
hefur verið afgreidd sem samsær-
iskenning af BUGL-urum en Jó-
hann Ág. Sigurðsson benti rétti-
lega á að hægt væri að líta á þessa
meðferð mála sem anga af „sjúk-
dómavæðingu“. Þegar ég vann á
BUGL-inu voru foreldrar yfirleitt
leystir út með lyfjum, atferlis-
prógrammi og umönnunarbótum.
Síðan hittir maður þessa foreldra
ári seinna á förnum vegi: Pró-
grammið fyrir löngu komið á haug-
ana, umönnunarbæturnar farnar í
utanlandsferð eða eitthvað annað
og lyfin í verstu tilfellunum komin
ofan í foreldrana. Þetta er nú vit-
að, svo er æpt að það þurfi að sam-
ræma vinnubrögðin og þverfagleg
nefnd sett í málið; ætli þeir setji
ekki upp samræmingarsvið næst?
En á hverjum vanda er einhver
lausn. Til dæmis væri ein góð að
topparnir og starfsfólk hjá GRÁR,
BUGL og Féló færu og viðruðu
slyddujeppana, töluðu við börnin,
kennarana og foreldrana einu sinni
í mánuði og settu sér þar markmið
og fylgdu þeim svo eftir. Ég held
að þetta myndi skila mun betri ár-
angri en að reyna að leysa vand-
ann inni á stofnun þar sem tengsl
við raunveruleikann eru oft og tíð-
um engin og vitneskja „fagaðila“
um hvað amar að finnst ekki í
flokkunarkerfunum ICD-10 eða
DSM-V.
Um greiningu og ráðgjöf III
Brjánn Franzson
Fötlun
Unnið er út frá snemm-
tækri íhlutun, segir
Brjánn Franzson, sem
felst í að stilla foreldr-
unum upp við vegg.
Höfundur er með BA í sálfræði og
þriggja barna faðir.
NÚ UM skeið hafa
nokkrir menn öslað
fram á ritvöllinn, aðal-
lega hér á síðum Mbl.,
og lýst því yfir blákalt
að veiðiálag á lax sé allt
of hátt og laxastofnar í
íslenskum ám séu of-
veiddir. Þetta hefur
jafnvel þvælst inn í fisk-
eldisumræðuna sem
einhvers konar réttlæt-
ing á óæskilegum áhrif-
um þess á náttúrulega
laxastofna. Lítið sem
ekkert hafa þessir
menn lagt með sér af
líkindum eða rökum
þessu til stuðnings, hvað þá heldur
beinhörðum óhrekjandi gögnum.
Það virðist vera í tísku að leggja að
jöfnu það sem menn hafa á tilfinn-
ingunni eða skálda út úr höfði sér
og hinu sem rannsóknir og stað-
reyndir liggja að baki, jafnvel í
raunvísindum sem þó hafa verið
hvað kröfuharðastar um sönnunar-
byrði. Skal nú reynt að draga það
fram sem helst er vitað um veiðiálag
í íslenskum ám, með þeim takmörk-
unum sem blaðagrein setur.
Til þess að fá vitneskjum um
hvort of mikið er veitt úr laxastofni
þarf að hafa upplýsingar um fjölda í
göngum laxa, hve mikill hluti er
veiddur (veiðiálag), kynhlutfall,
stærð og gæði uppeldissvæða og
hve mikil burðargeta uppeldissvæð-
anna er af seiðum sem sterklega
tengist fæðuframboði. Jafnframt
þarf upplýsingar um þessa þætti yf-
ir langt tímabil sem ná bæði lággild-
um og hágildum í stofnstærð. Um-
hverfisþættir hafa síðan áhrif á
líffræðilegu þættina ýmist til aukn-
ingar eða minnkunar. Málið er því
ekki svo einfalt að ef laxgengd
dregst saman, að þá sé um ofveiði
að ræða.
Fjöldi veiddra laxa hefur verið
skráður nákvæmlega í flestum ám
landsins yfir 30-40 ára tímabil. Lax
hefur verið talinn upp í nokkrar ár
síðustu árin en lengstu raðir eru í
Elliðaám. Þar er stofnstærð, veiði-
álag og þar með hrygningarstofn
þekktur yfir ríflega 60 ára tímabil. Í
Blöndu eru til tölur um þetta frá
1982 en styttra í nokkrum ám til
viðbótar. Mat á þéttleika seiða á
flatareiningu er til í allmörgum ám
frá því upp úr 1980. Þá hafa uppeld-
isskilyrði verið metin og flötur upp-
eldissvæða verið mældur í allmörg-
um ám. Loks er fylgst enn betur
með fleiri þáttum í þremur sk. lyk-
ilám, s.s. fæðufram-
boði fyrir seiðin,
fjölda gönguseiða og
endurheimtun þeirra
úr hafi.
Niðurstöður úr
talningu lax upp í
Elliðaár eru þær að
stofnstærðin hefur
sveiflast á bilinu 750
til 7.180 laxar og
veiðiálag frá 24-57%,
að jafnaði hærra þeg-
ar stofn er lítill en
lægra þegar stofn er
stór. Í Blöndu hefur
veiðiálag verið 57% á
smálax en 67% á stór-
lax að meðaltali frá 1982. Eftir
virkjun Blöndu lækkaði veiðiálag og
var það rakið til þess að lax gekk
greiðar upp stigann við Ennisflúðir
og dreifði sér meir um vatnakerfið
en áður var. Í Vesturdalsá í Vopna-
firði hefur veiðiálag verið að með-
altali síðustu 5 ár 61% á smálax en
75% á stórlax. Mismunur á smálaxi
og stórlaxi felst í því að stórlaxinn
gengur fyrr og er því lengur inni í
veiði en smálaxinn. Til þess að at-
huga hvort þetta sé of mikið veiði-
álag hafa verið notaðar viðurkennd-
ar aðferðir sem meta nýliðun út frá
tiltekinni stærð af hrygningarstofni.
Skemmst er frá því að segja að þeg-
ar nýliðun er skilgreind sem sá lax
sem er að koma úr hafi og tengsla
leitað við foreldrastofn ákveðnum
árum áður, hefur ekki fundist mark-
tækt samband þar á milli. Með öðr-
um orðum ekki er hægt að ætla að
gengið hafi verið of nálægt hrygn-
ingarstofninum að jafnaði. Það segir
hins vegar ekki til um hvort það hafi
getað gerst í einstaka tilvikum.
Veiðiálag sem getur verið allt upp í
75% finnst mörgum hátt, eins og
nefnt var í blaðagrein um daginn, að
enginn fiskifræðingur mælti með
slíku. Lykilatriði er hins vegar hve
mikið verður eftir til hrygningar og
hvort sá hrygningarstofn tryggir
eðlilega nýliðun. Ef loðna, sem er af
laxfiskaætt, er tekin sem dæmi hef-
ur veiðiálag síðustu ára verið að
meðaltali nálægt 70% en miðað hef-
ur verið við að 400 þús. tonn séu eft-
ir til hrygningar.
Til þess að nálgast lágmarks-
hrygningarstofn lax frá annarri hlið,
hefur verið lagt kapp á það að meta
stærð og gæði uppeldissvæða í ám
og tengja það við seiðabúskapinn í
ánum sem og hrygningarstofn.
Þetta er gert í samvinnu við aðrar
Evrópuþjóðir frá löndum þar sem
lax þrífst. Þá er skoðað hve seiða-
þéttleikinn getur verið breytilegur í
ánum og hve stór hrygningarstofn
gefur þann seiðaþéttleika sem nýtir
öll búsvæði árinnar til uppeldis. Út
frá því er síðan ætlunin að setja
neðri mörk (verndunarmörk) á
stærð hrygningarstofns í hverri á.
Þessi vinna stendur nú yfir. Þá er í
gangi sérstakt verkefni sem er að
skoða vatnslitlar ár sem eru auð-
veiddar og með fáliðuðum laxa-
stofni, og hvort stofni þeirra geti
fremur verið hætta búin af of mikilli
veiði heldur en laxastofni í stærri
ám.
Það sem einnig hefur komið út úr
fyrrnefndum rannsóknum er að í ís-
lenskum laxveiðiám, og þá sérstak-
lega á norðanverðu landinu, hafa
sviptingar í umhverfisskilyrðum
verið það snarpar að áhrif þeirra
hafa yfirskyggt áhrif mismunandi
stærðar hrygningarstofns. Þessi
umhverfisáhrif geta komið fram á
öllum stigum í lífsferlinum, bæði í
ánum og í sjó.
Halda verður því svo til haga að
það eru landslög sem ákveða há-
marksdagafjölda sem veiða má á ári
í laxveiðiám. Veiðimálanefnd ákveð-
ur stangarfjölda (sókn) í hverri á og
síðan félög veiðiréttarhafa sem
ákveða hve mikið er veitt í þeirra á
innan þess ramma sem lögin setja.
Stangveiðimenn eru einnig frjálsir
af því að sleppa veiði sinni sýnist
þeim svo. Veiðimálastofnun hefur
því ekki með þau mál að gera, þó
gera verði ráð fyrir því að verulegt
tillit yrði tekið til niðurstaðna rann-
sókna ef sýnt þætti að veiðiálag
væri of mikið. Hvernig menn hafa
getað tengt þetta fiskeldisumræð-
unni miklu er mér á hinn bóginn
hulin ráðgáta.
Er ofveiði í laxveiðiám?
Þórólfur Antonsson
Lax
Halda verður því svo til
haga, segir Þórólfur
Antonsson, að það séu
landslög sem ákveða há-
marksdagafjölda sem
veiða má á ári í lax-
veiðiám.
Höfundur starfar á Veiði-
málastofnun við rannsóknir
á laxfiskum.
TILLÖGUR hafa
komið fram um bygg-
ingu íbúðarhverfis í
Arnarnesvogi sem að
hluta til yrði á landfyll-
ingu í voginum. Fyrir-
myndin er sótt til þess
skipulags sem byggt
hefur verið eftir í Graf-
arvogi og hliðstæðra
íbúðahverfa mjög víða
erlendis, t.d. á Norður-
löndunum. Hugmyndin
er að mínum dómi at-
hyglisverð og hefur
vakið hrifningu mína.
Kostir slíks hverfis,
sem er svo nálægt þjónustukjarna
bæjarins, eru ótvíræðir, má þar
nefna hagkvæmni í rekstri skóla og
dagheimila, verslunarkjarnar
styrkjast ásamt ýmsum þjónustu-
þáttum og að sjálfsögðu mun þekk-
ing byggðar á þessum
stað efla innviði bæjar-
félagsins.
Sumir spyrja sig
hvers vegna skuli ráð-
ist í gerð bryggju-
hverfis á landfyllingu?
Er ekki nóg land í
Garðabæ? Auðvitað á
Garðabær byggingar-
lönd en hér hafa sjálf-
stæðir og framsýnir
verktakar komið auga
á glæsilegt byggingar-
svæði tiltölulega stutt
frá miðbæ Garðabæjar,
sem samkvæmt aðal-
skipulagi er skipulagt
sem iðnaðarhverfi. Hugmyndin er
sem sagt sú, að í stað iðnaðarhverfis
verði þessum hluta Arnarnesvogs
breytt í blómlega íbúðarbyggð og
munu m.a. íbúar í hinu nýja Ása-
hverfi og á sunnanverðu Arnarnesi
líta yfir glæsilegt íbúðarhverfi í stað
iðnaðar- og atvinnusvæðis.
Smábátahöfnin myndi setja afar
skemmtilegan svip á hverfið og
auðga mjög mannlífið. Jafnvel gæti
Siglingaklúbbur Garðabæjar vaknað
af dvala sínum og á hans vegum
gætu seglum þandar skútur, smáar
og stórar, liðið um voginn án há-
vaðamengunar og fært skemmtilegt
líf í umhverfið. Samkvæmt nýjustu
skipulagstillögum hefur landfyllingu
verið breytt til hins betra og einnig
komið þar til móts við óskir nokk-
urra íbúa á Arnarnesi, sem hafa lýst
áhyggjum af tillögunum og ótta við
auknar bátasiglingar með tilheyr-
andi hávaðamengun. Þetta held ég
að séu óþarfar áhyggjur og stað-
reyndin er sú, að samkvæmt gild-
andi aðalskipulagi er þar leyfi fyrir
starfsemi skipasmíðastöðvar með
tilheyrandi hávaða og bátasigling-
um.
Garðbæingar! Sameinumst um
skemmtilega nýtingu vogsins
byggða á nýjum hugmyndum sem
stuðla að fegrun bæjarfélagsins.
Eflum blómlega
íbúðabyggð við
Arnarnesvoginn
Reynald Jónsson
Höfundur er byggingatæknifræð-
ingur, búsettur í Garðabæ.
Arnarnesvogur
Sameinumst um
skemmtilega nýtingu
vogarins, segir Reynald
Jónsson, byggða á nýj-
um hugmyndum.
Buxur
Neðst á Skólavörðustíg