Morgunblaðið - 17.03.2001, Síða 68

UMRÆÐAN
68 LAUGARDAGUR 17. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÁGÆTUR við-
skipta- og iðnaðarráð-
herra hefur, eins og
einstaka starfsfélagar
hennar, komið sér upp
nýju hjálpartæki á
sviði samskipta,
www.valgerdur.is, og
treður þar upp sem
eigin ritstjóri. ,,Ég á
mig sjálf“ söng þjóð-
skáldið Megas, og slík
markaðssetning skoð-
ana ráðherrans ætti
því ekki að ógna
óháðri fjölmiðlun í
landinu. Í nýlegum
pistli ræðst ráðherra
til varnar gegn einum keppinauti
sínum (DV), sem ku hafa falsað
frétt um sjónarmið hennar í
byggðamálum. Í vörn sinni segir
ráðherra: ,,Ég leyfi mér að halda
því fram að ástandið í atvinnumál-
um sé í aðalatriðum bærilegt í sjáv-
arbyggðum, þó eru staðbundin
vandamál og er unnið að lausn
mála þar.“ Hefur háttvirtu Alþingi,
eða a.m.k. nefndum ráðherra, loks
tekist að leysa vandann sem kynnt-
ur er í SVÓT skýrslu Byggðastofn-
unar, og það á einni nóttu? Eða
skal túlka niðurstöðu skýrslunnar
sem staðlausa stafi? Að orð í fyrstu
málsgrein skýrslunnar eins og
,,fólksflutningar frá landsbyggð-
inni ... alvarlegt vandamál ... íbúum
hefur fækkað víðast hvar á lands-
byggðinni ... störfum hefur einnig
fækkað ... fólk á þrítugsaldri ... um
alvarlegt vandamál að ræða ...
fækkun ársverka“ sé annaðhvort
bærilegt eða heyri sögunni til?
Ráðherra virðist sjóða byggða
(vanda)málin niður á þrjár niður-
suðudósir: aðalatriði, bærileg og
staðbundin. Það rifjast upp fyrir
mér hinn sígildi breski farsi ,,Já,
ráðherra!“.
Aðalatriðin
Ef aðalatriðin, sem jafnan eru
tilgreind sem landbúnaður og sjáv-
arútvegur þegar um landsbyggðina
er rætt, eru í lagi, þá hljóta vanda-
málin fyrst og fremst vera sam-
ansafn aukaatriða. Spurningin er
hins vegar sú, með þá takmörkuðu
atvinnumöguleika sem fyrir hendi
eru úti á landi, hvort það sé yfir
höfuð hægt að skilja á milli aðal- og
aukaatriða í þessu máli. Hver eru
þessi ,,aðalatriði“ sem eru í lagi
(gjöfult svar myndi líta til annarra
landshluta en Eyjafjarðar og ná-
grennis)?
Bærilegt
Orðið „bærilegt“ er ansi teygj-
anlegt. Víða er búið að byggja upp
glæsilega á sviði heilbrigðis- og
menntamála, og leitt að fólk þurfi
nauðugt viljugt að hverfa á brott. Á
hinn bóginn er ekki hægt að ætlast
til þess að ungt fólk,
etv. með mikla skulda-
söfnun hjá LÍN, fjár-
festi í fasteignum úti á
landi til þess að ganga
í misjafnlega launuð
og óviss störf þar,
þegar mikil eftirspurn
er eftir vinnuafli á
höfuðborgarsvæðinu
(sem og í flestum
stærri bæjum í Evr-
ópu!).
Ef við skilgreinum
ástandið út frá þáttum
eins og fasteignaverði,
atvinnumálum, styrk
atvinnugreina til
lengri tíma, og fólksflutningum
(-flótta!), þá er það kaldhæðnislegt
að kalla það „bærilegt“. Ef ekki er
verið að tala niður til landsbyggð-
arfólks með þessum orðum, þá af-
hjúpa þau gegnheilan skort á skiln-
ingi á því um hverskonar vandamál
sé að ræða. Fasteignaverð er jú
lágt, um helmingur af brunabóta-
mati, og oft hvíla talsverð lán á
eignunum. Sé einhver svo heppinn
að geta selt hús sitt, þá dugir and-
virðið varla upp í útborgun á með-
alstórri íbúð á höfuðborgarsvæð-
inu. Fábreytt og ótryggt atvinnulíf
er varla hægt að kalla bærilegt.
Reynt er að krafsa í bakkann með
því að flytja opinberar stofnanir út
á land, en þeim fáu virðist vera
dreift á fluglínuna milli Akureyrar
og Reykjavíkur. Það að flytja sím-
svörun eða skráningarvinnu ýmiss
konar út á land skapar sjálfsagt
einhver störf, en aukin sjálfvirkni í
tölvutækni kippir fótunum undan
þessu á örfáum mánuðum. Það má
líka spyrja sjálfan sig að því hversu
,,umhverfisvænt“ það er að stað-
setja nýtt álver og fiskeldi í sama
landshlutanum. Hvað er ,,bæri-
legt“?
Staðbundin vandamál
Flestir byggðakjarnar á landinu
standa við sjó. Mætti því telja að
hin jákvæða sýn ráðherra ætti við
flesta þá byggðakjarna sem stað-
settir eru fyrir utan kantsteina höf-
uðborgarsvæðisins. Það er erfitt að
líta á hetjusögur úr Grýtubakka-
hreppi sem lausn vandans, þar sem
Ú.A. er lýst í pistli ráðherra sem
bjargvætti og framtíðarvonum
hreppsins, þrátt fyrir mikinn halla-
rekstur síðustu mánuði. Þetta er
þjóðhagslega hagkvæmt og ekki
síst byggðavænt fyrir hreppinn! Þó
svo að fyrirtæki taki á sig félags-
lega ábyrgð er ekki hægt að ætlast
til að þau taki að sér forystuhlut-
verk í byggðastefnu. Slíkt gerir
þeim afar erfitt fyrir í samkeppni,
ekki síst á alþjóðamarkaði.
Víðs vegar um landið berjast
heimamenn af dáð við uppbygg-
ingu þróunarverkefna og umhverf-
is sem ber slíka hvata. En miklum
kröftum virðist eytt í baráttu við
illa samhæfðar stofnanir og ráðu-
neyti, sem vinna aðskilið að af-
mörkuðum málum s.s. ferðamanna-
þjónustu, landbúnaði, sjávarútvegi,
fiskeldi, nýsköpun, atvinnumálum
kvenna o.s.frv. Þegar í óefni er
komið er erfitt að skilgreina
ábyrgð, stofnanir og ráðuneyti vísa
hvert á annað. Og lítið ber á ráð-
herraábyrgð í umræðunni. Heild-
arsýn er lykilatriði, en auðvitað á
ráðherra að kaupa sér dýra skýrslu
um stjórnskipulag opinberra stofn-
anna áður en slík hugsun verður
tekin í sátt!
Já, ráðherra
Orð ráðherra eru vafasöm við-
urkenning á þeirri baráttu sem er
háð á sviði byggðamála. Séð er-
lendis frá er vandamálið bundið við
Ísland í heild. Stjórnhættir sem
þessir fá marga námsmenn erlend-
is til þess að spyrja sjálfa sig hvaða
leikur sé í gangi þarna heima,
hverskonar bananalýðveldi þetta
sé, og hvort rétt sé að flytja heim
að námi loknu. Það er mikilvægt að
hugsa heilsteypt svo landið endi
ekki á heimasíðu draugabæja,
www.ghosttowns.com. Á landakorti
Evrópu er Ísland ekkert annað en
lítil eyja langt norður í hafi. Vel
menntaðir frændur okkar Danir
tala jafnvel um „litlu eyjuna“ og
spyrja brosandi hvað ferjan sigli
oft ,,þarna uppeftir“, eða hversu
langan tíma það taki að bregða sér
í hjólreiðatúr hringinn í kringum
eyjuna. Eitt af fyrstu skrefunum í
rétta átt er að beintengja háskóla
landsins og þá aðila sem stunda at-
vinnuþróun, og þar með að sneiða
fram hjá skrifræði yfirvalda og
hagsmunahyggju stjórnmála. Stúd-
entar háskólanna lifa og hrærast í
pælingum sem liggur beint við að
virkja út í atvinnulífið.
Eru til þjóðhagslega hagkvæm
og byggðavæn svör?
Staða byggðamála á
www.valgerdur.is
Árni Halldórsson
Byggðarjafnvægi
Það má líka spyrja sjálf-
an sig að því, segir Árni
Halldórsson, hversu
,,umhverfisvænt“ það er
að staðsetja nýtt álver
og fiskeldi í sama lands-
hlutanum. Hvað er
,,bærilegt“?
Höfundur stundar doktorsnám
við Viðskiptaháskólann í Kaup-
mannahöfn.
HRINGT var dyra-
bjöllu á heimili mínu
eitt kvöld í síðustu
viku og var þar stödd
kona í merkjasölu fyr-
ir Sjálfsbjörg, félag
fatlaðra.
Vildi hún selja mér
merki á 300 krónur.
Rétti hún mér rautt
merki sem við nánari
athugun reyndist vera
áróðursmerki fyrir
brottflutningi flugvall-
ar úr Vatnsmýri. Fyr-
ir tilviljun sá ég að
hún hafði meðferðis
einnig blátt merki.
Hélt hún því frekar til baka og ætl-
aðist í raun ekki til að ég sæi það, á
því voru meðmæli með flugvelli
áfram í Vatnsmýri.
Þykja mér þetta hin
ólíklegustu vinnu-
brögð og ekki við hæfi
að þessi félagsskapur
blandi sér á þennan
hátt í pólitískt hita-
mál.
Við nánari athugun
virtist mér sem sjón-
varpsstöðin Skjár 1
stæði á bak við þenn-
an gjörning. Fór ég
þangað til að fá skýr-
ingu á þessu athæfi en
var illa tekið og nán-
ast vísað á dyr er
menn heyrðu erindið.
Framkoma þáttastjóra þeirra, Eg-
ils Helgasonar, var sjónvarpsfyr-
irtækinu til lítils sóma.
Sú spurning vaknar með manni
fyrir hvern Reykjavíkurborg er
svo mikið í mun að rýma þarna fyr-
ir nýjum byggingalóðum. Ekki
munu þær ætlaðar fátækum eða
hugsaðar fyrir félagslegt húsnæði.
Hverjum á að fara að hygla?
Sjálfsbjörg gengur í hús
Helgi Jasonarson
Flugvöllur
Áróðursmerki til sölu,
segir Helgi Jasonarson.
Honum hugnaðist
ekki tilboðið.
Höfundur er pípulagningarmeistari.
ÞAÐ er komið
fimmtudagskvöld og ég
er á leiðinni á sinfóníu-
tónleika. Fyrir utan að-
aldyr Háskólabíós er
gangstéttin þakin
tyggjóklessum. Þegar
ég fer inn blasa plaköt
með bíóauglýsingum
við. Lyktin, sem kemur
á móti mér og fyllir
anddyrið, er eins konar
blanda af poppkorni,
gosi og súkkulaði. Mér
bregður ennþá við þótt
ég komi hingað næst-
um því hvern einasta
fimmtudag. Ég geng
upp tröppurnar í sal eitt. Þó að ég
hafi farið reglulega á tónleika Sin-
fóníuhljómsveitar Íslands í þrjú ár
trúi ég varla enn þann dag í dag að
ég sé á leiðinni á sinfóníutónleika og
ekki á bíósýningu fyrr en ég sé
nótnapúlt og hljóðfæraleikara á svið-
inu. Tónleikarnir byrja. Hljómburð-
urinn er lélegur, salurinn of lítill fyr-
ir stór verk og ekki nægilega vel
hljóðeinangraður. Þegar hljómsveit-
in spilar mjög veikt eða þagnir eru –
þær eru oft það besta í tónlist! –
heyrist skothríð og tónlist úr öðrum
bíósölum. Það má heyra skvaldur í
fólki fyrir utan dyrnar og einnig
heyrist í loftræstikerfi.
Klarínettukonsert eftir Jón Nor-
dal, sem var frumfluttur af Einari
Jóhannessyni og Sinfóníuhljómsveit
Íslands undir stjórn Petri Sakari í
nóvember í fyrra, byrjar og endar
mjög veikt. Það er aðeins einleiks-
klarínettan sem spilar þá. Einar er
alveg snillingur í því að byrja tóninn
úr engu og láta hann hverfa aftur út í
ekkert en það er ekki hægt að njóta
þess í Háskólabíói!
Það er komið hlé. Ég sé vini mína
einhvers staðar og ætla að tala við
þá. Það er löng biðröð á snyrtingu og
enn lengri við kaffisölu. Hléið er
næstum því búið þegar ég fæ kaffi í
plastbolla og loksins finn ég vini
mína. Við erum sammála um að
verkið fyrir hlé hafi verið vel leikið af
Sinfóníuhljómsveit Íslands og nú
hlökkum við til píanókonsertsins.
Einleikarinn spilar glæsilega og
áheyrendur klappa honum lengi lof í
lófa að tónleikum loknum. Ég vor-
kenni honum svolítið, hversu betur
hefði hann ekki notið sín og við hans í
betra og boðlegra húsnæði? Þetta er
sjónarhorn áhorfanda. En hvernig
snýr þetta að hljóðfæraleikaranum?
Hann þarf að mæta í sparifötunum
því Háskólabíó býður ekki upp á
búningaaðstöðu. Niðri í kjallaranum
er gangur, geymsla, kaffistofa, lítil
herbergi fyrir hljómsveitarstjóra,
einleikara og konsertmeistara auk
snyrtingar. Þar sem ekki eru til upp-
hitunarherbergi í húsinu verður
sviðið að nægja til slíks. Á sviðinu
heyra hljóðfæraleikararnir ekki
nógu vel í sjálfum sér og heldur ekki
hver í öðrum. Það er að vissu leyti
undravert hversu vel hljómsveitin
spilar við þessar aðstæður. Ef okkur
finnst Sinfóníuhljómsveitin góð þá er
hún þó miklu betri en við höldum, en
því miður höfum við enn ekki haft
tækifæri til að heyra í þessari „betri“
sinfóníuhljómsveit á Íslandi. Það
liggur í augum uppi að hér vantar
tónlistarhús. Tónlistarhús er ekki
bara staður til tónleikahalds heldur
miðpunktur alls tónlist-
arlífs. Hvar æfa ein-
leikarar, hljóðfæraleik-
arar og kammerhópar?
Og hvar er pláss til að
hitta hljóðfæraleikara
eftir tónleika þegar
einhvern langar að
heilsa upp á og óska til
hamingju? Kaffistofan
er of lítil fyrir hljóð-
færaleikarana sjálfa,
hvað þá þegar aðstand-
endur og vinir bætast í
hópinn. Háskólabíó er
óhentugt húsnæði fyrir
sinfóníutónleika. Það
er 40 ára bráðabirgða-
lausn! Ekkert fyrirtæki fengi leyfi til
að bjóða starfsmönnum sínum upp á
jafn lélegan vinnustað og Háskólabíó
er fyrir tónlistarfólkið!
Mörg tónlistarhús hafa verið
hönnuð síðustu áratugi en engin
skóflustunga tekin ennþá. Vantar
peninga? Ég get varla ímyndað mér
það, efnahagsástand landsins hlýtur
að vera betra en nokkurn tíma áður
og íþróttahúsin rísa hvert á fætur
öðru. Íþróttir eru mjög mikilvægar,
en ég fæ oft þá tilfinningu að þær séu
alltaf látnar sitja í fyrirrúmi. Fyrir
nokkrum árum lofuðu bæjaryfirvöld
að byrja á byggingu tónlistarhúss
árið 2000, en árið 2001 er gengið í
garð og húsið virðist fjær en nokk-
urn tíma áður.
Svo langar mig að segja nokkur
orð um kjör tónlistarfólksins. Hljóð-
færaleikarar hafa langt, strangt og
dýrt nám að baki. Prufuspil og eins
árs prufutími eru strangar kröfur
sem finnast varla í öðrum störfum. Í
hæsta launaþrepi Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands fær almennur hljóð-
færaleikari u.þ.b. 140.000 ísl. kr. á
mánuði. Ég sem verkfræðingur
byrja að háskólanámi loknu á laun-
um sem hljóðfæraleikari nær aldrei,
ekki eftir mörg ár í þessu starfi.
Þetta eru léleg laun fyrir mikla vinnu
og aukavinna, jafnvel ekki tengd
hljóðfæraleik, er algeng meðal hljóð-
færaleikara Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands. Ef mér telst rétt til þá heldur
Sinfóníuhljómsveit Íslands u.þ.b. 30
mismunandi áskriftar- og aukatón-
leika á hverju ári. Sumir tónleikar
eru haldnir tvö til þrjú kvöld í röð og
auk þess heldur hún skólatónleika og
tónleika úti á landi. Til samanburðar
heldur Fílharmóníusveit Berlínar 40
mismunandi áskriftar- og aukatón-
leika á hverju ári sem eru yfirleitt
endurteknir tvö eða þrjú kvöld í röð.
En í henni eru fleiri fastráðnir hljóð-
færaleikarar og æfingar eru færri og
styttri. Klarínettuleikarar eru t.d.
fimm og þar af tveir í fyrsta sæti.
Auk þess er hljómsveitin með eins
konar skóla og nemendur þess skóla
taka þátt í tónleikum, jafnvel t.d. í
sæti fyrsta klarínettuleikara. Þetta
leiðir til þess að fyrsti klarínettuleik-
ari Fílharmóníusveitar Berlínar þarf
aðeins að spila á öðrum eða þriðju
hverjum tónleikum, hins vegar sé ég
Einar Jóhannesson spila næstum því
á hverjum einustu tónleikum hér. Ég
held að það komi ekki á óvart að laun
hljóðfæraleikara Fílharmóníusveitar
Berlínar séu einnig hærri en laun
hljóðfæraleikara Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands en fyrir þá sem vilja
vitan það nánar er talan sem þarf að
margfalda með u.þ.b. 4,5!
Ég vona að sá tími komi fljótlega
að tónlistarhús rísi yfir Sinfóníu-
hljómsveit Íslands og betri kjör fyrir
hljóðfæraleikara verði að veruleika.
Þetta er öllum til góðs, þeim sem þá
geta einbeitt sér betur að sínu starfi í
virðulegra umhverfi, og hinum sem
þangað fara til að njóta tónlistarinn-
ar. Góð sinfóníuhljómsveit er frábær
auglýsing og landinu til sóma, jafnt
hérlendis sem erlendis!
Tónlistarhús
og kjör hljóð-
færaleikara
Súsanne Ernst
Höfundur er efnaverkfræðingur.
Tónlist
Ég vona að sá tími komi
fljótlega, segir Súsanne
Ernst, að tónlistarhús
rísi yfir Sinfóníuhljóm-
sveit Íslands.