Morgunblaðið - 06.04.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
binding sé orðin harla léttvæg ef hún
merkir einungis að niðurstaða kosn-
inganna þjóni sem rök í umræðu um
málið. Það gerir að sjálfsögðu allt
sem kemur málinu við. Spurningin
er einungis hversu mikið niðurstaða
kosninganna kemur ákvörðun um
stæði flugvallarins við. Þar með er
hefur niðurstaða kosninganna ein-
ungis sömu stöðu og hverjar aðrar
röksemdir sem hægt er að færa með
eða á móti flugvelli í Vatnsmýrinni.
Allt tal um sérstaka siðferðilega
bindingu fram yfir önnur gild rök í
málinu er því markleysa.
Borgarstjóri ber saman skoðana-
kannanir og raunverulegar kosning-
ar. Raunverulegar kosningar gefa
miklu raunsannari mynd en skoð-
anakannanir. Örugglega er það rétt
hjá Ingibjörgu. Í meirihluta mála
gefa raunverulegar kosningar
gleggri mynd af vilja kjósenda. En
sá almenni sannleikur gildir ekki í
því tilviki sem hér um ræðir. Eitt af
því sem skoðanakönnun hefur um-
fram raunverulega kosningu er að
þar er um tilviljunarúrtak að ræða.
Þeir sem mættu á kjörstað í Vatns-
mýrarkosningunni eru hugsanlega
þýði sem má skilgreina og hægt væri
að sýna fram á að það gæti engan
veginn talist eins áreiðanleg dreifing
atkvæða og svör í skoðanakönnun.
Málið er því þannig vaxið að trúlega
gefur skoðanakönnun að miklum
mun raunsannari mynd af vilja allra
Reykvíkinga.
Ég bæti því við hér að mér finnst
að flestar mótbárur borgarfulltrúa
sjálfstæðismanna hafi misst marks.
Vaðallinn um að kostirnir í kosning-
unni væru ekki nægilega skýrir var
algjörlega út í hött og kom málinu
ekki hið minnsta við. Stóra spurn-
ingin átti að vera: Hvers vegna í
ósköpunum var ekki hægt að bíða
með að semja við ríkið um flugvall-
arstæði til 2016? Ég þori að fullyrða
að mun fleiri Reykvíkingar hefðu
mætt á kjörstað ef kosningin hefði
snúist um framtíð sem ekki er eins
fjarlæg og 2016 óneitanlega er.
INGIBJÖRG Sólrún Gísladóttir á
grein í Morgunblaðinu þriðjudaginn
20. mars. Þar fer hún fögrum orðum
um hina merku tímamótakosningu
um flugvöllinn í Vatnsmýrinni. Ég
geri nokkrar athugasemdir við mál-
flutning hennar. Aðað-
allega tvær. Í fyrsta
lagi þá hugmynd að úr-
slit kosninganna feli í
sér siðferðilega bind-
ingu. Í öðru lagi að þeir
sem létu hjá líða að nota
atkvæðisrétt sinn hafi
með því nauðsynlega af-
salað sér rétti til að hafa
áhrif á niðurstöðu máls-
ins á lýðræðislegan
hátt. Með öðrum orðum
hafi þeir framselt rétt
sinn til stjórmála-
manna. Enginn ágrein-
ingur er um að lagalega
stenst niðurstaða kosn-
inganna ekki. Til þess
var þátttaka ekki nægi-
leg. Annað sem hafa ber í huga er að
talsvert mjótt var munum.
Ég er ekki alveg viss um að ég
skilji hvað borgarstjóri á við með sið-
ferðilegri bindingu. Hún segir nefni-
lega líka að hver borgarfulltrúi verði
að gera upp við samvisku sína hvern-
ig þeir ætli að láta niðurstöðu kosn-
inganna hafa áhrif á afstöðu sína í
flugvallarmálinu. Hvað ætli það
merki almennt að staðreynd bindi
mann siðferðilega? Trúlega merkir
það að ekki sé siðferðilega leyfilegt
að líta fram hjá henni. Það mætti
orða svo að ef borgarfulltrúi tekur
afstöðu sem gengur gegn niðurstöðu
kosninganna verði hann að rökstyðja
það sérstaklega. Hér væri þá um að
ræða einhverskonar víkjandi skyldu.
Skyldu sem aðeins er hægt að víkja
sér undan ef sérstök rök sýna fram á
að hún eigi ekki við í tilteknum að-
stæðum. Ég get ekki séð að hér sé
um samviskuspursmál að ræða.
Heldur aðeins gild eða ógild rök. Það
kann að vera að borgarstjóri sé svo
röklega þenkjandi að samviskan sé
einmitt nákvæmlega, gildar rök-
semdir. Ef svo er geri ég engan
ágreining. Úrslit kosninga sem ein-
ungis 30% þýðis taka þátt í segir
ekkert fyrirframgefið um afstöðu
þeirra sem ekki tóku þátt í henni.
Þetta tekur Ingbjörg skýrt fram í
grein sinni. En hún segir líka að með
því hafi þeir sem ekki
greiddu atkvæði fram-
selt atkvæðisrétt sinn
til stjórnmálamanna.
Það kynni vel að vera
rétt ef niðurstaðan
væri lagalega bind-
andi. Það er hún ekki.
Frekar en að ætlun
þeirra sem ekki tóku
þátt hafi verið að fram-
selja atkvæðisrétt sinn
til stjórnmálamanna
tel ég alveg eins líklegt
að þeir hafi giskað á að
kosningaþátttaka yrði
lítil og niðurstaðan
ekki bindandi. Þar
með gæti þátttökuleysi
þeirra t.d verið rökleg
afleiðing þeirrar skoðunar á undir-
búningi málsins að honum væri í
mörgu áfátt. Í því ljósi felur fjarver-
an í sér yfirlýsingu, hugsanlega van-
þóknun á öllum undirbúningi máls-
ins, alls ekki afstöðuleysi eins og
borgarstjóri viðist gefa sér. Ég get
reyndar ekki betur séð en að borg-
arstjóri lendi í mótsögn við sjálfan
sig þegar hún heldur því fram að
ekkert verði sagt um vilja þeirra sem
ekki kusu og á sama tíma heldur hún
því fram að þátttökuleysið verði ekki
túlkað öðruvísi en að þeir hafi afhent
stjórnmálamönnum atkvæði sitt. Ég
geri mér grein fyrir því að mótsögn-
in er ekki alger og það má auðveld-
lega snúa sig út úr henni. En að
minnsta kosti er hún að gefa sér for-
sendur sem gætu allt eins verið aðr-
ar eins og ég tók dæmi um hér að of-
an. Hér dugar ekki að benda á að
ekki skipti máli hver ætlun þeirra
sem ekki kusu hafi verið. Að stað-
reyndin um þátttökuleysi feli nauð-
synlega í sér framsal. Slík gagnrýni
snertir ekki kjarna þess sem ég hef
sagt hér á undan. Í framhaldi má
kannski segja að hin siðferðilega
Allt í nafni
lýðræðis og ...
Sigurður
Björnsson
Flugvöllur
Fjarveran, segir Sig-
urður Björnsson, felur í
sér yfirlýsingu.
Höfundur er lektor við KHÍ.
SKÖMMU eftir
aldamótin 1900 skrifaði
danski læknirinn
Christian Schierbeck
tvö bréf til íslenskra yf-
irvalda og mæltist til
þess að geðsjúkrahús
yrði byggt á Íslandi. Á
þeim tíma áttu geð-
sjúklingar engan sama-
stað í heilbrigðiskerf-
inu og bjuggu hjá
ættingjum eða vanda-
lausum gegn smánar-
legum sveitarstyrk
sem greiðslu. Schier-
beck læknir fór mörg-
um orðum um aðbúnað
þessara sjúklinga sem
hann sagði skelfilegan. Með þá væri
farið eins og dýr í búri, réttindi
þeirra engin og fáfræði alls almenn-
ings og lækna væri himinhrópandi.
Hann bauðst til að byggja sjúkrahús
fyrir eigin reikning en því boði var
hafnað og Kleppur reistur fyrir al-
mannafé. Þessi „rödd hrópandans“
hrökklaðist síðan af landinu og kom
aldrei aftur. Bréfin standa eftir sem
þungur áfellisdómur um þjóðfélag
sem kom fram við stóran sjúklinga-
hóp af mikilli vanþekkingu og mann-
vonsku.
Með byggingu Klepps batnaði
mjög allur aðbúnaður þessara sjúk-
linga en því miður fylgdu í kjölfarið
fordómar og eingrun geðsjúkra í
samfélaginu. Tungan hafði um langt
skeið að geyma ýmiss konar neikvæð
og niðrandi nafnorð og lýsingarorð
sem tengdust Kleppi. Menn voru
sagðir Klepptækir, kallaðir Kleppar-
ar og óvenju tilgangs-
laus og heimskuleg
vinna var nefnd
Kleppsvinna. Menn
óskuðu fjandmönnum
sínum ævilangrar inni-
lokunar á Kleppi í hita
einhverrar tilgangs-
lausrar umræðu. Þoka
fordóma og illkvittni
sveipaði staðinn og
gerði sjúklingum oft
erfitt um vik að fóta sig
í samfélaginu.
Ég bjó á árunum
kringum 1960 í blokk
við Kleppsveginn og
minnist þess orðspors
sem fór af nágrönnum
mínum „inn við Sundin blá“. Sjúk-
lingar af Kleppi voru litnir hornauga
af þeim samborgurum sínum sem
töldu eigið geðheilbrigði svo ótvírætt
að engin geðveila gæti nokkru sinni
grandað þeim. Þegar sjúklingar
stigu uppí leið 13, Kleppur hraðferð,
litu margir undan en aðrir störðu á
þá í forundran eins og sýningargripi.
Klepparar voru handan einhverrar
ósýnilegrar línu sem dregin var á
milli heilbrigðis og vanheilsu, hins
eðlilega og þess óeðlilega. Þetta
stuðlaði að enn frekari einangrun
þessara einstaklinga sem oftsinnis
áttu erfitt með að komast yfir þessi
mörk og inní skilgreinda veröld geð-
heilbrigðis.
Sem betur fer hefur þetta ástand
breyst til mikilla muna. Mörkin milli
geðsjúkra og hinna hafa með tíman-
um orðið æ óljósari enda er vitað að
22-24% íslensku þjóðarinnar þjást af
geðheilsuvanda af einhverjum toga –
eða nær einn af hverjum fjórum
landsmönnum. Geðsjúkdómar eru
því ekki lengur einangrað fyrirbæri
á geðdeildum heldur óaðskiljanlegur
hluti af samfélaginu.
Hinn 7. apríl nk. mun Alþjóðaheil-
brigðisstofnunin hvetja stjórnvöld
og almenning um heim allan til að
vinna heilshugar að eflingu geðheil-
brigðis. Einkunnarorð dagsins eru:
„Ekki líta undan – láttu þér annt um
andlega heilsu.“ Þau leiða hugann
aftur til bernskunnar þegar flestir
litu undan á ákveðnum stoppistöðum
strætisvagnanna í Laugarneshverfi.
Megi þessi dagur verða okkur til
áminningar að við erum öllum far-
þegar með Kleppi hraðferð, misveik,
misþunglynd, misör, misspennt, mis-
döpur, misvonlaus og miskvíðin.
Umgöngumst samfarþegana af virð-
ingu; þá komast allir heilli og sælli á
leiðarenda.
Í tilefni geðheilbrigðisdags
Óttar
Guðmundsson
Geðsjúkdómar
Geðsjúkdómar eru því
ekki lengur einangrað
fyrirbæri á geðdeildum,
segir Óttar Guðmunds-
son, heldur óaðskilj-
anlegur hluti af
samfélaginu.
Höfundur er læknir.
TIL hvers hefur fram á síðustu ár
þótt sjálfsagt að viðhafa vegabréfa-
eftirlit á landamærum ríkja? Það var
gert í sjálfsvarnarskyni gagnvart
einstaklingum, sem áttu í erfiðleik-
um með að fara að lögum. Æskilegt
þótti að hafa eftirlit með því hverjir
kæmu, væru og færu. Síðustu ára-
tugi síðustu aldar var ríkisstjórnum í
Vestur-Evrópu æ ljósara, að
landamæravarzla í þessum tilgangi
væri með öllu gagnslaus, hversu
miklu fé, sem til hennar var varið.
Heiðarlegir ferðalangar
fóru löglega um landa-
mæri, hinir fóru ólög-
lega að vild.
Árið 1985 komu
fulltrúar Þýzkalands,
Frakklands, Hollands,
Belgíu og Lúxemborgar
saman í borginni Schen-
gen í Luxemborg og
slógu margar flugur í
einu höggi. Ákveðið var
að leggja niður allt
vegabréfaeftirlit á
landamærunum og
spara sér þannig þann
kostnað, er eftirlitinu
fylgdi. Í þess stað komu
ríkin sér upp gagna-
grunni um illa innrættar persónur.
Smám saman og af sömu ástæðum
fetuðu flest önnur ríki Vestur-Evr-
ópu sama veg, þó voru til undantekn-
ingar.
Ríkisstjórn Sviss, sem sjaldan fer
troðnar slóðir á Evrópumælikvarða,
hyggst verja sín landamæri hvað
sem raular og tautar. Einnig töldu
Englendingar og Írar sér bezt borg-
ið utan Schengen-samkomulagsins,
enda landamæri þeirra með öðru
sniði en á meginlandinu. Hafið, sem
hafði bjargað þessum þjóðum frá
flotanum ósigrandi svo og innrás
Hitlers, skyldi vera þeirra vörn
áfram gegn óheftum flóðbylgjum
flóttafólks og glæpalýðs utan úr
heimi, hafa trúlega talið sig hafa nóg
með sitt.
Nú víkur sögunni til þriðja ey-
landsins í Vestur-Evrópu, nefnilega
Íslands og stjórnenda þeirrar þjóð-
ar, er þar hefur búið um aldir, fátæk,
afskipt og einangruð. Nú hefur þjóð-
in fyrir sakir dugnaðar og náttúru-
auðlinda rétt úr kútnum og telst
meðal auðugustu þjóða, en er jafn-
framt meðal hinna barnalegustu í
hugsun og hegðun.
Slík þjóð er ákjósanleg bráð al-
þjóðlegra glæpamanna og þarf ekki
nema að lesa blöð síðustu daga til að
sannfærast. Ísland er svo sannar-
lega komið á kortið hjá þeim. Lög-
reglu er hér haldið í fjársvelti meðan
löggjafi og dómstólar stunda ræfla-
dýrkun að skandinavískri fyrir-
mynd.
Rauði Kross Íslands býður illþýð-
inu upp á mat og húsnæði meðan
gullforði landsins er nær tæmdur og
aðrir tæma milljónavirði úr verzlun-
um af þeirri fagmennsku, að lögregl-
an sá á stundinni, að hér voru út-
lendingar á ferð.
Hér að framan hefur verið tíundað
að vegabréfaeftirlitið var lagt niður
á landamærum Schengen-ríkjanna
og á diplomatamáli heitir sá gern-
ingur „að tryggja öllum frjálsa för
um aðildarlöndin og leggja bann við
því, að haft sé eftirlit með einstak-
lingum af þeirri ástæðu einni, að við-
komandi þarf að fara yfir landa-
mæri“.
Svo mörg voru þau orð og þyngri
en tárum taki. Með því að færa sér í
nyt þau náttúrulegu landamæri, sem
Atlantshafið er okkur, væri hægt
með hertu vegabréfaeftirliti að hafa
dágott eftirlit með því hverjir koma,
hverjir eru og hverjir fara. Á þess-
um síðustu og verstu tímum virðist
full ástæða til slíks. Við höfum hér
ekkert við erlenda stórkrimma að
gera meðan við ekki komum neinum
lögum yfir smákrimmana íslenzku.
Hvað gera nú íslenzk
stjórnvöld í stöðunni?
Ekki eins og frændur okkar Bret-
ar og Írar. Aldeilis ekki. Meiri hluti
Alþingis samþykkti
fyrir ári að ganga í
„Schengen“ og þar
með fella niður vega-
bréfaeftirlit mót Evr-
ópu, það er opna allar
gáttir í nafni frelsisins
og í þeirri barnalegu
trú, að maðurinn sé í
eðli sínu góður, enda
þótt allir, sem vilja,
viti að hann er grimm-
asta og ófyrirleitnasta
dýr jarðar.
Rússneska mafían,
sem kvað ekkert lamb
að leika sér við, er svo
sem að ofan greinir,
farin að taka hér for-
skot á sæluna í formi vændis og ann-
arrar glæpastarfsemi. Tímaspurs-
mál er hvenær athafnamönnum
íslenzkum og fyrirtækjum verður
eftir gamalkunnum mafíureglum,
boðið að greiða verndargjöld svo að
ekkert óvænt komi fyrir. Ein klíkan
gæti t.d. verndað Kringluna og önn-
ur Smárann.
Undanfari inngöngu Evrópuþjóða
í „Schengen“ hefur einkennzt af
vönduðum, upplýsandi umræðum.
Hér hefur vart heyrzt orð né sézt
fyrr en í Mogga 18/3 sl., en þar var
Schengen-fyrirtækið kynnt á fimm
síðum og síðan daglega, enda ekki
seinna vænna, því viku síðar eða þ.
25/3 erum við fastir í gildrunni. Al-
þjóð hefur þannig ekki fyrr en nú
verið upplýst um innviði gerningsins
og allt bendir til þess, að sama megi
segja um alþingismanninn 41, er
samþykkti.
Hvers vegna var þá skriðið
undir Schengen-sængina?
Var það til þess að fá að vera með
hinum krökkunum eða var það til
þess að landsmenn þyrftu ekki að
sýna vegabréf á ferð sinni um Evr-
ópu? Var það ef til þess að komast í
Schengen-gagnagrunninn, sem
skammstafast SÍS, traustvekjandi
nafn.
Í þessu sambandi má enn og aftur
benda á að vegabréf hafa aldrei
þvælzt fyrir þeim, sem hafa hreint
mjöl í pokanum, en öðru máli gegnir
um hina og nú skulu þeim allir vegir
færir hingað og hér. Varðandi
gagnabanka SÍS kemur í Mogga
fram, að bæði Bretar og Írar hafa
haft fullan aðgang að upplýsingum
þaðan og það án þess að vera í
„Schengen“.
Sama hefur gilt og myndi gilda um
Íslendinga áfram. Við höfum með
inngöngu okkar í „Schengen“ tekið
að okkur að gerast landamæraverðir
móti vestri og hefur þegar kostað
okkur hundruð milljóna. Summan af
því, sem lesa má úr Mogga er þá, að
Alþingi hefur í barnaskap sínum og
með fyrirsjáanlegum óhugnanlegum
afleiðingum fórnað öllu fyrir ekkert.
Hvað má þá til varnar
verða vorum sóma?
Margt má gera og þarf að gera, en
fyrst og fremst hætta öllum barna-
skap og klífa upp úr sýndarveruleik-
anum. Ganga þarf úr Schengen og
það snarlega áður en Kalasnikof fer
að gelta hér um nætur. Efla vega-
bréfaeftirlit. Aukafjárveitingar til
lögreglumála. Endurskoða lög og
dómskerfi. Hætta ræfladýrkun. Ef
við björgum okkur ekki sjálfir, gera
það engir aðrir heldur.
Allt fyrir
ekkert
Leifur Jónsson
Höfundur er læknir.
Schengen
Rússneska mafían, segir
Leifur Jónsson, er farin
að taka hér forskot á
sæluna.