Morgunblaðið - 23.05.2001, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 MIÐVIKUDAGUR 23. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
arna er allt til staðar.
Áhugann á knatt-
spyrnunni vantar ekki
og íbúarnir láta sig
velferð knatt-
spyrnuliðsins miklu varða. Þarna
er líka glæsilegur leikvangur,
raunar stórglæsilegur og pláss
fyrir nálega þrjátíu þúsund áhorf-
endur. Stundum er geysivel mætt,
svo jafnast á við það sem mörg lið
í ensku úrvalsdeildinni geta státað
af. Vandinn er bara sá að við erum
ekki í úrvalsdeildinni. Því miður.
Við erum stödd í Staffordskíri á
Englandi, nánar tiltekið í borginni
Stoke on Trent og knatt-
spyrnuliðið er Stoke City. Og –
því miður –
enn í 2. deild.
Já, von-
brigðin eru
mikil bæði á
Íslandi og í
Staffordskíri
yfir því að Stoke City hafi ekki
náð að tryggja sér sæti í deild ofar
á næsta keppnistímabili. Draum-
urinn hefur að mörgu leyti breyst
í martröð; framundan er frekari
hallarekstur, endurskipulagning,
lífróður. Hvort hann verður undir
íslenskri yfirstjórn á enn eftir að
koma í ljós.
Það var í nóvember árið 1999
sem ég fór ásamt fríðum hópi í
ferðalag til Stoke on Trent í tilefni
yfirtöku hóps íslenskra fjárfesta á
stolti bæjarins; knattspyrnuliðinu
Stoke City. Eftir nokkurra vikna
viðræður hafði hópur fjárfesta
fest sér meirihluta í liðinu undir
handleiðslu Kaupþings. Síðar kom
í ljós að kaupin og yfirtakan voru
að undirlagi frægasta knatt-
spyrnuþjálfara þjóðarinnar, Guð-
jóns Þórðarsonar. Þetta var hans
hugmynd frá a til ö; hann valdi lið-
ið. Hann þekkti aðstæðurnar.
Hann vissi að hverju hann gekk.
„Innrás“ Íslendinganna vakti
eðlilega mikla athygli. Stað-
arblaðið The Sentinel sagði þann
anda sem svifi yfir vötnum á Brit-
annia-leikvanginum fagnaðarefni
öllum aðdáendum Stoke City. Var
síðan rakið hvernig á nokkrum
dögum kreppuástand hefði breyst
yfir í úrvalsdeildardrauma.
„Við slík vatnaskil væri al-
gjörlega rangt að bjóða íslensku
fjárfestana ekki hjartanlega vel-
komna. Nýr stjórnarformaður,
Gunnar Þór Gíslason, hefur störf
með snjöllum hætti með öllu því
tali sem fólk vill heyra ... vinna
aftur stuðning áhangenda ... efla
samstöðuna .... upp um deild á
þessari leiktíð ... skapa umhverfi
til að gæfan snúist Stoke í vil og
komi liðinu í úrvalsdeildina...,“
sagði í forystugrein blaðsins.
Ennfremur sagði að fjárfestahóp-
urinn hefði einnig annað gildismat
á árangur. Forstjóri Kaupþings
[Sigurður Einarsson], sem farið
hafi með samningamálin fyrir
kaupendurna, tali um „fjármagn
sem skili sér, áhugaverðan fjár-
festingarkost og þaulhugsaðar
áætlanir.“
Með öðrum orðum, árangur
yrði ekki aðeins metinn eftir gengi
á knattspyrnuvellinum heldur
einnig niðurstöðum ársreikninga.
Kaup upp á 6,5 milljónir punda
séu því fjárfesting en ekki gjöf.
Blaðið sagði að þetta tvennt
geti að sjálfsögðu farið saman.
Velgengni á vellinum sé lykillinn
að sjónvarpsauðæfum úrvals-
deildarinnar. Náist hún ekki verði
fjárfestarnir fyrstir til að við-
urkenna að „hagnaðarvonin“ í
framtíðarmöguleikum Stoke sé
dæmd til að falla um sig sjálfa.
„En eftir áralangt tal um gjald-
fallnar skuldir, milljónatap og
fjárhagserfiðleika er yfirlýsing
dagsins eins og adrenalíns-
skammtur. Það er ljóst að fjár-
festing er hið eina sem getur gefið
Stoke City möguleika á að komast
aftur í gullnámu knattspyrnunnar
og það er einmitt við slíku tali sem
skellt hefur verið skollaeyrum um
árabil. Því er það nú að horfið
verður frá hinni huggulegu feðra-
ímynd sem einkennt hefur félagið
í áratugi og snúið til þess að
vinnusemi og úrslit – innan og ut-
an vallar – séu það eina sem máli
skiptir. Spennið sætisólarnar,
aðdáendur Stoke. Þetta hefur
burði til að verða heljarinnar för!“
sagði aukinheldur í leiðara The
Sentinel.
Síðan eru ekki mörg ár...
The Sentinel sagði frá því í gær
að fundur fjárfestanna íslensku á
mánudag til að fara yfir stöðuna
hefði engan árangur borið. Var á
blaðinu að skilja að framtíðin sé
með öllu óráðin og ekki bætir
ástandið að stjórnarformaður liðs-
ins, Gunnar Gíslason, er heldur
óræður í yfirlýsingum sínum, ekki
síst um stöðu Guðjóns Þórð-
arsonar: „Hann er samningsbund-
inn félaginu og meðan svo er
gegnir hann stöðu knatt-
spyrnustjóra.“
Allt virðist þetta fremur loðið
og ekki minnkar óvissan þegar
skoðuð eru þessi ummæli stjórn-
arformannsins: „Leikmenn,
knattspyrnustjórar, stjórn-
arformenn og eigendur geta kom-
ið og farið, en Stoke City FC mun
lifa áfram vegna stuðningsmanna
sinna. Ykkar er framtíðin.“
Það var gaman í Stoke fyrir átj-
án mánuðum. Manni fannst gam-
an að vera Íslendingur og maður
hafði tröllatrú á Guðjóni Þórð-
arsyni. Einhvern veginn átti bara
að vera formsatriði að komast upp
úr þessari deild. Fjárfestarnir
sögðu líka að hin liðin væru svo lé-
leg; þetta væri algjör arfi þessi
fótbolti sem þau væru að spila.
Fullur eldmóðs skrifaði ég
þessar línur heim til Íslands fyrir
Morgunblaðið: „Kaup íslenskra
fjárfesta á Stoke City eru miklu
meira en enn eitt dæmið um útrás
íslenskra fjárfesta. Þau eru miklu
fremur fjárfesting til framtíðar í
margbrotnu erlendu samfélagi
sem hefur marga fjöruna sopið og
sér nú fram á bjartari tíma.“
Enn á eftir að koma í ljós hvort
íslenski draumurinn í Stoke hefur
snúist upp í martröð sem fjárfest-
arnir vilja koma sér út úr. Enn á
eftir að koma í ljós hvað verður
um Guðjón Þórðarson.
Enn á eftir að koma í ljós hvort
þeir höfðu rétt fyrir sér sem
heyrðust muldra á sínum tíma að
Stók væri nú eiginlega algjört
djók.
Er Stók
bara djók?
Draumurinn hefur að mörgu
leyti breyst í martröð; framundan
er frekari hallarekstur, endurskipu-
lagning, lífróður. Hvort hann verður
undir íslenskri yfirstjórn á enn
eftir að koma í ljós.
VIÐHORF
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
bingi@mbl.is
RÍKISSTJÓRNIN
sendi þingið heim án
þess að sinna kröfum
smábátaeigenda um
frestun á kvótasetningu
ýsu, ufsa og steinbíts
fram yfir gildistöku
væntanlegra breytinga
á fiskveiðistjórn í kjöl-
far tillagna kvótanefnd-
arinnar, sem allir bíða
eftir. Svo traust voru
tök LÍÚ stórútgerð-
anna á ríkisstjórnar-
flokkunum, að jafnvel
meiri hluti Alþingis
fékk ekki að ráða nið-
urstöðunni, heldur rétt-
lætiskennd LÍÚ, eins
og hún hefur verið útlistuð í fjölmiðl-
um. Treystir sér nokkur til að tala
um lýðræðislega stjórnarhætti, þeg-
ar stórfurstarnir í forystu LÍÚ eru
látnir hafa betur en meiri hluti Al-
þingis?
Fram til þessa hefur yfirburðaað-
staða stórútgerðanna gagnvart hin-
um smærri einyrkjum í útgerð í
framsalskerfi kvótabrasksins ekki
angrað réttlætiskennd LÍÚ. Hins
vegar gengur algerlega fram af til-
finningum LÍÚ forystunnar, þegar
stórum hluta smábátaflotans var gef-
ið svolítið rými og þar með forrétt-
indi gagnvart hinum, sem búa að sín-
um kvótum. Þessi forréttindi verður
að líta á sem tímabundin, meðan svo-
nefndrar sáttar er leitað um fisk-
veiðistjórn. Þau stríða ekki gegn
réttlætiskennd minni gagnvart
stærri útgerðunum. Hins vegar skil
ég mætavel ójöfnuðinn, sem þetta
felur í sér gagnvart öðrum smábát-
um, sem á sínum tíma lentu inni í
stóra braskkerfinu og eru að veiða
fisk innan kvóta við hlið bátanna, sem
nú geta veitt ýsu, ufsa og steinbít án
takmarkana. Að sjálfsögðu felur sá
samanburður í sér óþolandi mismun-
un.
En það var ekki þetta réttlæti, sem
réði ferðinni, heldur hitt hvernig
smábátarnir með frjálsan aðgang að
ýsu, ufsa og steinbít
voru að hafa heilmikinn
kvóta af þessum stóru.
Það var ekki kristileg
umhyggja fyrir hag
náungans, sem er að
reyna að bjarga sér og
sínum, heldur einber og
kjálkagul græðgin, sem
ræður för. Einræða út-
gerðarmannsins í leik-
ritinu gæti verið svona:
„Ég fer nú ekki að láta
þessa trillukarlaand-
skota hafa af mér 100
tonn af ýsukvóta. Ég
mun að sjálfsögðu aldr-
ei veiða hann, en ég
gæti leigt þeim hann til
baka fyrir fjórar eða fimm milljónir á
ári. Hafi þeir ekki efni á því, er það
þeirra höfuðverkur, en ekki minn“. Í
leikritinu fer útgerðarmaðurinn með
þetta fyrir munni sér á leið sinni til
kirkju á sunnudegi, þar sem hann lof-
syngur Jesú Krist og kærleikann til
náungans. Formaður vélstjóra hefur
opinberlega lýst stuðningi við þetta
viðhorf.
Ríkisstjórnarmeirihlutinn brást
algerlega því að finna viðunandi
lausn á vandanum, sem að þessu leyti
er uppi meðan þess er beðið, að
kvótanefndin ljúki störfum og Al-
þingi komist að niðurstöðu um fram-
haldið. Greining mín á þessum vanda
hefur leitt mig til niðurstöðu, sem ég
vil benda á, svo að það hafi opinber-
lega verið gert. Eins og yfirskrift
þessarar greinar ber með sér, tel ég
þetta einu færu lendinguna, sem völ
er á úr því sem komið er. Þar á ofan á
hún að geta gert alla, sem í hlut eiga
jafnsetta. Leiðin er fær án nýrrar
lagasetningar.
Lausnin felst í því, að sjávarút-
vegsráðherra nýti lagaheimildir, sem
hann hefur til að fella ýsu, ufsa og
steinbít algerlega út úr kvótasetn-
ingu um sinn eða þar til ný heildarlög
um fiskveiðistjórn verða sett. Með
þessum hætti yrðu allir sjósóknarar
jafnsettir gagnvart veiði á þessum
tegundum. Einhver lítilsháttar
möguleiki yrði á fullmikilli veiði á
þessum tegundum meðan á þessu
stæði, en telja verður, að sú áhætta
sé takandi fyrir góða lausn á erfiðum
vanda.
Sjávarútvegsráðherra hefur þann-
ig í hendi sér að forða þeim byggðum,
sem mest hafa reitt sig á afla þorsk-
aflahámarksbáta frá þeim hremm-
ingum, sem við þeim blasa að
óbreyttu. Í leiðinni gæti hann sinnt
hinni sáru réttlætiskennd, sem hefur
hrjáð þá LÍÚ menn að undanförnu.
Nú þarf allur almenningur í land-
inu og þá ekki síst íbúar sjávar-
byggðanna víðs vegar um landið, sem
mál þetta varðar allra mest, að fylgj-
ast grannt með hvort og hvernig
sjávarútvegsráðherra nýtir þær
lagaheimildir, sem hann klárlega hef-
ur til að leysa þennan vanda.
Að sjálfsögðu fær sjávarútvegs-
ráðherrann ekki leyfi til að gera
þetta. LÍÚ forystan veit ekkert
skelfilegra en frjálsar veiðar, sem
koma í veg fyrir, að stórútgerðirnar
geti leigt út kvótann, sem þær þurfa
ekki á að halda. Réttlæti hennar felst
ekki í því að mega veiða, heldur í því
að geta neytt aðra til að leigja til sín
þess háttar heimildir.
Nú er aðeins ein vör
fær til lendingar
Jón
Sigurðsson
Fiskveiðistjórnun
LÍÚ forystan veit ekk-
ert skelfilegra en frjáls-
ar veiðar, segir Jón
Sigurðsson, sem koma í
veg fyrir, að stórútgerð-
irnar geti leigt út kvót-
ann, sem þær þurfa
ekki á að halda.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjóri.
ÞEGAR sala á ríkis-
bönkunum og Lands-
síma kom fyrst til tals
voru meginforsendur
fyrir einkavæðingunni
að sala þeirra yrði
dreifð og leitað yrði
hæsta verðs fyrir þess-
ar dýrmætu eignir þjóð-
arinnar. Vegna bank-
anna var einnig lögð
áherzla á náið samráð
og samvinnu við starfs-
fólk þeirra.
Frá þessari stefnu-
mótun hurfu stjórnvöld
með öllu við afgreiðslu
söluheimildanna sér til
handa með samþykkt
málanna á Alþingi á dögunum. Þessi
ótrúlegu brigð sýna í sjónhendingu
hvaða öfl hafa náð öllum undirtökum í
íslenzku fjármála- og efnahagslífi.
Það er enn á ný horfið frá eðlilegri og
heiðarlegri einkavæðingu til hinnar
kunnu einkavinavæðingar auðvalds-
ins, sem skærast hefir skinið hingað
til í ráðstöfun ríkisvaldsins á þjóð-
arauðlind sjávarins til örfárra út-
valdra.
Á sínum tíma var hamrað á því af
hálfu stjórnvalda að svo stór og um-
svifamikil fyrirtæki mættu ekki kom-
ast undir yfirráð fárra, sem gætu
makað krókinn sökum fákeppni á
starfssviði þeirra. Var forsætisráð-
herra þar fremstur í fylkingu og tal-
aði um 2–3% hámarkseignarhlut
hvers eignaraðila. Undir þetta tóku
fjölmiðlar hans og ríkisstjórnarinnar
heilshugar.
Nú er komið annað hljóð í strokk-
inn. Nú er leitað eftir fáum stórum
fjárfestum og helzt erlendum, þar
sem við blasir að veikburða verð-
bréfamarkaði landsins
nú um stundir verður
með öllu ofboðið með
markaðssetningu þess-
ara risafyrirtækja, á ís-
lenzkan mælikvarða, á
sama tíma. Enda sagði
einn augnaþjónn auð-
valdsins í Háskóla Ís-
lands á dögunum að nú
þyrfti markaðurinn á
góðum fréttum að halda
eins og þeim að erlendir
auðhringir kæmu til
skjalanna og keyptu
ríkisbankana og Lands-
símann. Slíka menn
varðar ekkert um efna-
legt sjálfstæði þjóðar-
innar. Peningavöldin eiga ein að fá að
njóta sín. Enda þarf engum blöðum
um það að fletta að þarnæsta stór-
virki ríkisstjórnar auðvaldsins verður
að selja Unilevar og fleiri auðhringj-
um erlendum aðgang að fiskimiðun-
um. Hefir formaður Framsóknar-
flokksins raunar kveðið upp úr með
það. Nú, þegar lénsherrarnir eru
búnir að mergsjúga sjávarútveginn
og skuldir hans nema á þriðja hundr-
að þúsund milljónum króna, er auð-
sætt að grípa verður til nýrra úrræða,
ella fellur arfahluturinn í Hornafirði í
verði.
Látum vera þótt svikið hafi verið að
hafa samráð við starfsfólk fyrirtækj-
anna sem mun koma þeim í koll og
veikja stöðu þeirra. Engum þarf held-
ur að koma á óvart þótt dreifða eign-
araðildin sé látin lönd og leið því
einkavinirnir ganga fyrir. Hinu er
ótrúlegt að standa frammi fyrir að
ekki stendur til að leita hæsta verðs
fyrir þessar þjóðareignir.
Í framsögu fyrir sölu Landssímans
mælti samgönguráðherra svo og upp-
lýsti í berum orðum stefnu stjórn-
valda í málinu:
,,Ríkisvaldið getur ekki komið fram
eins og hver annar spákaupmaður
sem reynir að koma eignum sínum út
á sem hæstu verði á kostnað almenn-
ings, sem kaupir þær í góðri trú.“
Þessi orð verða ekki misskilin. Það
hefir sjálfsagt ekki verið ætlunin að
saklaus Stykkishólmari upplýsti með
svo skýrum hætti hið raunverulega
innihald í áformum kaupahéðnanna í
ríkisstjórn.
Umbúðalaust segir samgönguráð-
herra að núverandi eigendur fyrir-
tækjanna gangi ekki fyrir við sölu
þessara eigna hans, heldur væntan-
legir kaupendur.
Sem sagt: Hagur einkavinanna
sem við seljum bankana og Lands-
símann gengur fyrir!
Þetta undrar að vísu engan sem
þekkir orðið til vinnubragða þjóna
auðvaldsins sem ráða ríkjum í lands-
stjórninni.
Brigð
Sverrir
Hermannsson
Ríkiseignasala
Umbúðalaust segir sam-
gönguráðherra að nú-
verandi eigendur fyr-
irtækjanna, segir
Sverrir Hermannsson,
gangi ekki fyrir við sölu
þessara eigna hans,
heldur væntanlegir
kaupendur.
Höfundur er formaður Frjálslynda
flokksins.