Morgunblaðið - 23.05.2001, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. MAÍ 2001 37
Acidophilus
FRÁ
Apótekin
Fyrir meltinguna og maga
með GMP gæðastimpli
100% nýting/frásog
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
SÚ hugmynd Björns Bjarnason-
ar menntamálaráðherra að skil-
greina stefnumörkun á sviði vís-
inda og tækni sem heildarvið-
fangsefni á verksviði ríkisstjórnar
er áhugaverð. Með því fengi þessi
málaflokkur þá athygli sem hann
verðskuldar og vettvangur skap-
aðist til að takast á við margvísleg
viðfangsefni og framfaramál sem
ganga þvert á skil og skipan ráðu-
neyta og stofnana. Að gera það
með breytingu á skipan og verk-
sviði Rannsóknarráðs Íslands er
hins vegar álitamál, því eftir sem
áður þarf að sinna núverandi verk-
efnum ráðsins, RANNÍS, einhvers
staðar. Þess í stað mætti íhuga að
stofna sérstakt vísinda- og tækni-
stefnuráð er fari með stefnu-
ákvarðandi hlutverk ríkisstjórnar-
innar á því sviði og fjalli um
heildarsamræmingu vísinda, tækni
og nýsköpunar í landinu. Hugtakið
vísinda- og tæknistefnuráð er hér
notað til að undirstrika betur
stefnuákvarðandi hlutverk ráðsins.
Framkvæmd stefnunnar gæti
áfram verið í höndum Rannsókn-
arráðs Íslands og Nýsköpunar-
sjóðs, hugsanlega með breyttri
skipan ráðs og stjórna þessara
stofnana er tryggi tengsl við vís-
inda- og tæknistefnuráðið. Tillaga
í þessa átt kom einmitt frá úttekt-
armönnum OECD á vísinda-,
tækni- og nýsköpunarstefnu Ís-
lendinga árið 1992.
Ráðherrann vitnar til fyrir-
myndar í skipulagi Finna á mál-
efnum vísinda og tækni. Skipurit
þess kerfis er sýnt á mynd 1. Þar
er vísinda- og tæknistefnuráð
(Science and Technology Policy
Council) sýnt sem ráðgefandi
stofnun við ríkisstjórnina. Í því
sitja auk fulltrúa vísindastofnana
og atvinnulífs 8 ráðherrar undir
formennsku forsætisráðherrans.
Undir menntamálaráðuneytinu
starfar svo finnska vísindaráðið
(Academy of Finland) og undir
viðskipta- og iðnaðarráðuneytinu
starfar finnska tækniráðið
(TEKES). Í dag gegnir Rannsókn-
arráð Íslands hlutverki beggja
þessara stofnana samkvæmt því
lögskipaða hlutverki „að treysta
stoðir menningar og atvinnulífs
með því að stuðla að markvissu
vísindastarfi, tækniþróun og ný-
sköpun“.
Spurningin er: Hvernig verður
því hlutverki sinnt eftir skipulags-
breytingu og er ætlunin að skilja
stuðning við grunnrannsóknir frá
stuðningi við hagnýtar rannsóknir
og nýsköpun?
Við hliðina á TEKES á mynd 1
eru sýndir sjóðir sem styðja at-
vinnuþróun og nýsköpun. Hér á
landi gegna Nýsköpunarsjóður og
aðrir framtaksfjárfestar þessu
hlutverki. SITRA (Lýðveldishátíð-
arsjóður Finnlands) heyrir þar
undir Finnska þingið og Finn-
landsbanka og gegnir lykilhlut-
verki í frumfjárfestingu í nýsköp-
un auk þess að stuðla með faglegri
ráðgjöf og framtíðarrannsóknum
að samræmdri stefnumótun og
setningu markmiða fyrir finnskt
þjóðfélag í heild. Þetta síðarnefnda
hlutverk er afar athyglisvert og
skýrir að hluta þá miklu samfellu
og heildarsýn sem einkennir
finnsk stjórnmál og
samskipti opinbera-
geirans og einkageir-
ans. Afar mikilvægur
þáttur finnska kerfis-
ins er sú sátt og ein-
drægni byggð á sam-
komulagi (consensus)
um meginmarkmið og
stjórnsýsluaðferðir
sem einkennir stefnu-
mótun og stjórnarfar
þar í landi. Þetta er að
þeirra eigin mati e.k.
menningarlegt fyrir-
bæri sem varla verður
sagt að einkenni ís-
lenskan þjóðfélags-
veruleika enn sem
komið er. En á þessu byggist
„finnska módelið“!
Spyrja verður hvort það geti átt
við hér á landi!
Á mynd 2 sést hvernig Finnar
tryggja samfellu í fjárhagslegum
stuðningi við rannsóknir, þróun og
nýsköpun. Á lárétta ásnum er
sýnd í grófum dráttum hefðbund-
in, línuleg samfella frá grunnrann-
sóknum um hagnýtar
rannsóknir til iðnað-
arrannsókna og þró-
unar yfir í nýsköpun í
framleiðslu og á
markaði. Á lóðrétta
ásnum er sýnd verka-
skipting milli opin-
bera geirans og
einkageirans frá há-
skólum (neðst) til fyr-
irtækja (efst). Síðan
er hlutverk helstu
stuðningsstofnana
innan þessa tvívíða
sviðs sýnt ásamt þeim
fjármunum sem hver
um sig hefur til ráð-
stöfunar. Ör sem
dregin væri frá neðra vinstra
horni í átt að efra hægra horni
sýndi því e.k. framvindu nýsköp-
unar frá grunnrannsóknum innan
háskólageirans upp í vöruþróun
hjá fyrirtækjum á markaði. Slík
framvinda er að sjálfsögðu einföld-
un á raunveruleikanum en gagnleg
til umræðu.
Ýmsar stofnanir eins og TEKES
og Finnska iðntæknistofnunin
(VTT) starfa í samskiptafleti op-
inbera geirans og einkageirans.
Eins og sést á mynd 3 ver TEKES
42% af ráðstöfunarfé sínu í styrki
til fyrirtækja og 38% til háskóla og
opinberra rannsóknastofnana. Um
20% af ráðstöfunarfé er varið í
áhættulán og stofnlán til rann-
sókna og þróunar til fyrirtækja,
ekki síst til lítilla sprotafyrirtækja.
Finnska vísindaráðið þjónar hins
vegar fyrst og fremst háskólunum
innan opinbera geirans.
Spurningin er hvernig verður
núverandi starfsemi sjóða RANN-
ÍS afmörkuð í framtíðinni. Verður
hún hliðstæð við finnska vísinda-
ráðið fyrst og fremst fyrir há-
skólageirann og sinni ekki rann-
sóknastofnunum atvinnulífsins og
fyrirtækjageiranum?
Það er samræmingin á mótun og
framkvæmd stefnunnar sem sýnd
er innan myndar 2 sem er aðal-
verkefni á sviði vísinda og tækni
og nýsköpunar. Árangurinn er svo
háður því hvernig til tekst. Á máli
OECD er þetta kallað „nýsköp-
unarkerfi þjóðarinnar“ (The Na-
tional System of Innovation) sem
nær frá grunnrannsóknum og
menntun vísindamanna upp í
vöruþróun og hagnýtingu fyrir-
liggjandi þekkingar innan fyrir-
tækja og opinberra þjónustustofn-
ana. Þróun kerfis sem er skilvirkt
á þessu sviði er mikilvægt lang-
tímaverkefni. Finnum hefur tekist
vel í því efni. Írum hefur einnig
tekist vel að undanförnum.
Varast þarf að breyta skipulagi
nema ljóst sé hvers vegna og hvert
sé hlutverk hvers og eins innan
heildarmyndarinnar. Vísinda- og
tæknistefnuráð með aðild ráðherra
til að marka stefnu er afar gagn-
legt tæki ef vilji er til að móta fag-
lega vel undirbyggða og sam-
ræmda stefnu fyrir vísindi og
nýsköpun á nýrri öld. Gagnsemi
slíks ráðs stendur og fellur með
því að gott samráð sé við vísinda-
samfélagið og samtök atvinnulífs-
ins í landinu, að samfella sé í
stuðningi við nýsköpunarferlið í
heild sinni og að ráðherrar vilji
sinna þeim málum sem koma til
kasta slíks ráðs. Árangursrík
stefna verður ekki mörkuð á
tveimur til þremur fundum á ári
án slíks samráðs.
RANNSÓKNARRÁÐ ÍSLANDS
EÐA „VÍSINDA- OG TÆKNI-
STEFNURÁÐ ÍSLANDS“?
Vilhjálmur
Lúðvíksson
Á finnska fyrirmyndin,
spyr Vilhjálmur Lúð-
víksson, um skipulag
vísinda- og rannsókna-
mála við hér á landi?
Höfundur er framkvæmdastjóri
RANNÍS.
Fyrir okkur Íslendinga liggur
beinast við að hugsa til þess er við
vorum fátæk nýlenda og seldum
börn öreiga í þrældóm hrepps-
ómaga sem afhentir voru lægst-
bjóðanda. Móðir mín, fædd 1910,
var ein af fjórtán systkinum í
torfbæ, fékk fjögurra mánaða
kennslu hjá farandkennara og varð
að bjarga sér sjálf frá fermingar-
aldri. Síðan er ein kynslóð. Í Togo
eru aðeins um fjörutíu ár frá sjálf-
stæði á landsvæði sem var skammt-
að sem þjóðríki án nokkurra eðli-
legra forsendna. Einhvern veginn
finnst manni að ríkjaskipan þurfi
að breytast í Afríku og byggjast á
þarlendum aðstæðum og hefðum,
en ekki á evrópskum stjórnmálum,
ef þar á einhvern tíma að ríkja frið-
ur, hagsæld og velferð. Með öðrum
orðum: Afríkumenn þurfa að losna
undan afleiðingum evrópskrar kúg-
unar og finna sér eigin farveg til
framtíðar. Það mun taka sinn tíma.
Og þangað til það verður, má búast
við átökum, ólgu og erfiðleikum.
Afríkumenn hafa ástæðu til að vera
óánægðir með margt.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla Íslands.
sem hann hefur áður neitað að ekki
væri unnt að ábyrgjast leynd upp-
lýsinga um einstaklinga í gagna-
grunninum enda eru fullyrðingar
um vernd einstaklinganna vegna
dulkóðunar fráleitar og hafa verið
marghraktar. Ekki verður til
lengdar unnt að tryggja vernd upp-
lýsinga um einstaklinga í gagna-
grunninum frekar en unnt sé að
ábyrgjast 100% vernd gulls eða
demanta eins og Kári orðaði það.
Kára finnst eðlilegt að bera saman
persónuupplýsingar gagnagrunns
við verðmæta málma og steina.
Leikurinn sé til þess gerður að
skapa verðmæti sem skipta má fyr-
ir peninga. „I’m trying to turn this
into an audit that can be turned
into monetary value, yes,“ svarar
Kári fréttamanninum sem spyr
hvort úr sjúkraskýrslum verði unn-
ar upplýsingar sem verði seldar
eins og hver önnur verslunarvara.
Í augum Kára eru mannréttindi
og friðhelgi einkalífsins vara sem
snjallir viðskiptajöfrar versla með
og hafa ekki áhyggjur af hallær-
islegum siðferðislegum álitaefnum.
Hann lætur sem sér komi ekki við
sá skaði sem einstaklingur verður
fyrir ef viðkvæmar upplýsingar um
einkahagi hans komast í rangar
hendur.
Bandaríski fréttamaðurinn er
fyrst og fremst að velta fyrir sér
gagnagrunninum og gengur út frá
því að réttar séu upplýsingar de-
CODE um glæsta framtíðarmögu-
leika fyrirtækisins. Hann er ekki
að skipta sér af fjármálavafstrinu
umhverfis stofnun deCODE og
þeim dularfullu fjármagnstil-
færslum sem hafa átt sér stað.
Hann veltir sér ekki upp úr spurn-
ingum um greiðslur deCODE eða
skyldra aðila til stjórnarflokkanna
og spurningum um hvort mútu-
greiðslur hafi tengst ótrúlegri laga-
setningu Alþingis og fyrirgreiðslu
stjórnvalda. Þetta eru hins vegar
spurningar sem Íslendingar verða
að krefjast svara við. Þeir eiga
kröfu til þess að öll spilin séu lögð
á borðið.
Gagnagrunnur
Kári lætur sem sér komi
ekki við sá skaði, segir
Valdimar Jóhannesson,
sem einstaklingur verð-
ur fyrir ef viðkvæmar
upplýsingar um einka-
hagi hans komast í
rangar hendur.
Höfundur er með eigin
atvinnurekstur.
SKOÐUN