Morgunblaðið - 24.06.2001, Blaðsíða 10

Í
BYRJUN nýliðinnar viku birtist
ný þjóðhagsspá, þar sem spáð er
um 9% verðbólgu frá upphafi til
loka ársins, rýrnandi kaupmætti
og dvínandi hagvexti. Forsætis-
ráðherrann er fyrst spurður
hverjar hann telji meginorsakir
þess vanda, sem lýst er í spánni.
Hann segir að sennilega hafi
margir túlkað spána með of nei-
kvæðum hætti:
„Þar er reyndar bæði lýst vanda og ekki
vanda. Tökum fyrst sem dæmi hagvöxtinn.
Menn höfðu búist við því að vöxturinn yrði
2%, en það er lækkað niður í 1,5%. Ef hins
vegar er tekin spá Þjóðhagsstofnunar frá því
í október spáðu þeir hagvexti upp á 1,6%.
Þessar tölur eru engin nýjung og þær eru að
ég myndi segja innan skekkjumarka. Og
hvað segja þær okkur? Væntanlega það að
þegar talað er um harðar eða mjúkar lend-
ingar sé niðurstaðan sú að um verði að ræða
mjúka lendingu. Í Þýskalandi er spáð 1,5%
hagvexti og það telur þýska stjórnin vera
góðan hagvöxt – ekki sýna mikla drift í þjóð-
félaginu, en góðan hagvöxt. Sá 1,5% hag-
vöxtur, sem hér er spáð, kemur í framhaldi
af um 5% hagvexti á ári fimm ár í röð. Fáar
þjóðir í Evrópu hafa búið við það.
Hvað næsta ár varðar er samkvæmt þess-
ari spá gert ráð fyrir að hagvöxtur verði
0,5%. Þá er ekki gert ráð fyrir því að neitt
gerist, hvorki stækkun Norðuráls né virkj-
unar- og álversframkvæmdir fyrir austan.
Hvoru tveggja er sleppt og það er að mínu
viti mjög varfærið miðað við stöðuna eins og
hún er í dag.
Í Morgunblaðinu á föstudag komu fram
vísbendingar um að málefni Norðuráls væru
að þokast í rétta átt og einnig hafa menn
ekki verið bjartsýnni í annan tíma um fram-
kvæmdirnar fyrir austan. Það er því ljóst að
menn eru ekki að tala um neitt hrap í hag-
vexti.
Þetta gerist á sama tíma og við erum tvö
ár í röð að skera niður þorskinn um 30 þús-
und tonn – 60 þúsund tonn í heildina – sem
er 25% samdráttur miðað við það sem við
höfum verið að veiða, sem er nú ekkert lítið.
Þessar tölur segja okkur að minnsta kosti
að menn eru ekki að horfa á harða lendingu.
En auðvitað eru það hinar neikvæðu tölur,
sem stinga í augu og fólki bregður eðlilega
við að sjá – spá um 9% verðbólgu frá janúar
á þessu ári til janúar á því næsta. Þeirri al-
varlegu tölu fylgir þó að verðbólga eigi að
minnka um meira en helming á næsta ári.
Með öðrum orðum erum það ekki bara við,
sem höldum fram að þetta sé verðbólguskot,
heldur telur Þjóðhagsstofnun það einnig. Nú
geta menn deilt um það hvort verðbólgan
verði lægri á þessu ári en 9% og jafnvel
hvort hún muni lækka svona hratt á næsta
ári. Hún gæti jafnvel orðið lægri og lækkað
hægar. Það er ekki aðalefni málsins. Grund-
vallaratriðið er að þetta er ekki verðbólga,
sem ástæða er til að ætla að verði, heldur
fari jafnhratt og hún kom.
Það ætti að vera þýðingarmest fyrir
verkalýðshreyfinguna þegar hún fer að
kanna sína stöðu í janúar eða febrúar að
gangi þessar spár eftir horfi menn framan í
það að lækkun verðbólgunnar er að koma
fram. Ég geri ráð fyrir að hún verði þegar
komin fram að verulegu leyti, en samkvæmt
spánni ætti hún að vera að koma fram.
Í þriðja lagi er sá þáttur, sem ýmsir telja
að hafi verið undirrót veikingar krónunnar,
sem flestum hagfræðingum kemur saman
um að sé ekki alveg hægt að gera grein fyrir
því að mönnum finnst hún vera meiri en
efnahagsleg rök standa til. Sá þáttur, sem
menn nefna helst til sögunnar, er viðskipta-
hallinn. Í skýrslu Þjóðhagsstofnunar og sér-
staklega eftiráskýringum forstjóra Þjóð-
hagsstofnunar kemur fram að það magn,
sem liggur til grundvallar viðskiptahallanum
fer minnkandi. Sú breyting á gjaldmiðlinum,
sem þegar er komin fram, hækkar tölulega
viðskiptahallann, sem því nemur. Eins og
hann bætir við í sínum eftiráskýringum er í
raun um lækkun á viðskiptahallanum að
ræða á þessu ári og enn meira á næsta ári.“
Vextir seigbítandi vopn í báðar áttir
„Þetta samandregið – ekki meira hagvaxt-
artap en þetta, verðbólga, sem hjaðnar
skjótt og viðskiptahalli, sem fer minnkandi –
ætti að leiða til þess að hvort tveggja gæti
gerst í náinni framtíð: að gengið verði stöð-
ugt og styrkist og númer tvö að vextir fari
lækkandi. Það er engin forsenda til að halda
uppi jafnháum vöxtum ef þessi verðbólga
gengur aftur niður. Enda má færa rök fyrir
því að vextir hafi engin megináhrif á þennan
þátt verðbólgunnar, sem leiðir af gengis-
breytingu. Þessum háu vöxtum var fyrst og
fremst beint gegn þenslunni og þegar menn
sjá svo mikil merki þess að hún sé að hverfa
verður kannski fyrr en síðar að huga að
vaxtabreytingu vegna þess að vextir eru
seigbítandi vopn í báðar áttir. Það er þekkt
alls staðar í heiminum að vaxtahækkanir
skila sér tiltölulega seint inn í efnahagslífið
og vaxtalækkanir myndu gera það með sama
hætti.
Þess vegna fannst mér þessi skýrsla, þeg-
ar ég fór að rýna í hana, ekki eins vond og
ljósvakamiðlunum, sem verða að fjalla um
þessa hluti mjög hratt – hálftíma eða klukku-
tíma eftir að þeir sjá þá – og töluðu um vá-
legustu tíðindi, myrkustu spá og allt þetta.
Ég held að menn hafi aðeins hlaupið á sig í
þeirri túlkun.“
Stórar fjárfestingar aldrei nær
–Meðal annars vegna þessarar umfjöllun-
ar og hvernig þessi spá var túlkuð hefur sú
gagnrýni komið fram að forystumenn rík-
isstjórnarinnar hafi ekki tekið þessi hættu-
merki nógu alvarlega og málað hlutina bjart-
ari litum en ástæða er til. Þú sagðir í ávarpi
á þjóðhátíð að verðbólgukúfurinn myndi
hjaðna á næstu mánuðum, erlendar fjárfest-
ingar aukast og gjaldmiðillinn styrkjast og
ítrekar það hér. En er hægt að fullyrða að
þetta muni gerast án þess að stjórnvöld grípi
til aðgerða?
„Þannig er reyndar að þetta segi ég áður
en spá Þjóðhagsstofnunar kemur. Hún undir-
strikar allt þetta og segir án þess að vitna í
mín orð að það sé rétt að þetta sé verðbólgu-
kúfur, sem muni hjaðna hratt, viðskiptahall-
inn muni fara minnkandi tiltölulega hratt og
það leiði til stöðugleika í gengi. Það eina, sem
hún segir ekki en ég segi, er að það eru já-
kvæðar fréttir framundan um fjárfestingu.
En ég geri ekki athugasemd þótt Þjóðhags-
stofnun segi það ekki vegna þess að hún á að
fjalla um það, sem hún hefur í hendi. En það
er ekki bara rétt heldur er okkur stjórn-
málamönnum skylt að leggja mat á þá hluti,
sem við þykjumst sjá. Við fylgjumst náið með
þeim viðræðum, sem fara fram um þessa
stóru fjárfestingarmöguleika. Ég hef sjálfur
átt viðræður við aðila án þess að frá því hafi
verið skýrt og auðvitað á það sama við um
fleiri ráðherra, einkum þá, sem málið snertir
beint, og við leggjum öll það mat á stöðuna að
fjárfestingar hafi aldrei verið nær okkur hvað
þetta varðar heldur en nú.“
–Í þeim viðræðum hefur sem sagt eitthvað
komið komið fram, sem veldur þessari bjart-
sýni þinni?
„Já, það er nákvæmlega þannig.
Að auki – og það tel ég þýðingarmikið – er
efnahagslífið það öflugt núna að það getur
tekið á sig váleg tíðindi eins og til dæmis af
þorskinum nú á dögunum.
Það er bæði vegna þess að við höfum búið í
haginn og stöndum betur. Ríkið skuldar
minna. Það er þýðingarmikið. Þess vegna
getur ríkið tekið stórt lán þegar það hentar
til að styrkja gjaldeyrisstöðuna. Þessa dag-
ana er verið að efla viðbúnað Seðlabankans.
Við erum með mjög sterka stöðu hvað það
varðar að standa við bakið á genginu eftir því
sem þarf, en ég tel að þess muni ekki þurfa
mjög á næstunni og gengið muni hækka. Um
leið og menn sjái fram á það muni þeir hætta
að halda í sínar tekjur erlendis og skammta
þær naumlega heim þar sem þeir búast við að
gengið lækki frekar og þeir muni hafa eitt-
hvað upp úr því. Menn munu tapa á því að
geyma fé erlendis og gengið mun styrkjast.“
Seðlabankinn mun ekki reyna
að halda uppi fölsku gengi
–Í viðtölum við forystumenn í atvinnulífinu
í Morgunblaðinu á fimmtudag auglýstu þeir
eftir bæði afstöðu og aðgerðum stjórnvalda
og spurðu menn hvort gengið yrði varið, vöxt-
um breytt og skattar lækkaðir fljótlega.
Hvaða svör eru við þessum spurningum?
„Í fyrsta lagi höfum við breytt þeirri af-
stöðu Seðlabankans að gengið væri aðalmark-
mið ríkisstjórnar eða Seðlabankans. Það
gerði ríkisstjórnin og síðan Alþingi með sér-
stökum lögum og um þau var ekki ágrein-
ingur. Um leið var líka nefnt að hentaði það
aðalmarkmiði Seðlabankans að stuðla að
verðstöðugleika væri Seðlabankinn ekki að
afsala sér rétti og skyldu til þess að standa
við bakið á genginu. En Seðlabankinn mun
ekki reyna að halda uppi fölsku gengi hér.
Hann verður hins vegar að vera algjörlega
sannfærður um það að gengið sé rangt skráð
vegna einhverrar taugaveiklunar eða rang-
færslna á markaðnum áður en hann grípur
inn í. Ef Seðlabankinn er bara að grípa inn í
til að halda einhverri stöðu sem ríkisstjórn
eða Seðlabanka – núorðið bara Seðlabanka –
þykir hentug í ljósi verðbólgumarkmiða eru
það aðgerðir, sem ekki duga. Þá er bara verið
að kasta peningum á glæ. Gengismarkmið
voru sett til hliðar með ákvörðun ríkisstjórn-
ar og síðan Alþingis um Seðlabankann. Þess
vegna hefur Seðlabankinn látið kyrrt liggja
um langa hríð varðandi gengið, en síðan var
bersýnilega komin upp illskiljanleg tauga-
veiklun og því þurfti að rétta þann hlut af.
Það virkaði ágætlega á gengið og betur held-
ur en þessu inngripi bankans nam og menn
gátu búist við í sjálfu sér. Á fimmtudaginn,
þegar bankinn greip inn í, voru gengisvið-
skipti um 30 milljarðar, en inngrip bankans
var 2,5 milljarðar. Það var því rétt merki. Það
er hins vegar engin yfirlýsing um það að
bankinn verði með gengisafskipti á hverjum
degi þótt Seðlabankinn hafi tryggt sér yfir
hundrað milljarða í bakstuðning og ríkið hafi
tekið lán upp á 25 milljarða til þess að styrkja
stöðu bankans. En það sýnir að bankinn hef-
ur fulla burði til að gera það sem honum
kann að detta í hug ef ástæða þykir til.
Á hinn bóginn hefur komið fram núna að
þótt einhverjir kostir kunni að vera við lítinn
gjaldeyrismarkað geta einnig verið á honum
alvarlegir ókostir. Þar sem aðeins þrír eða
fjórir aðilar eru virkir á markaði eins og hér
geta viðbrögð markaðarins verið stækkunar-
glersviðbrögð, það er að segja að hver
minnsta hreyfing eða tiltölulega litlar hreyf-
ingar magnist upp. Það sáum við þegar var
verið að borga lán Fiskveiðasjóðs í maí, sem
hefur ekkert með getu ríkisins eða Seðla-
bankans til að útvega gjaldeyri að gera. Þá
kom högg inn að morgni dags og allur þessi
litli gjaldeyrismarkaður fór að hristast og
gengið féll. Það var ekki vegna þess að fyrir
því væru efnahagslegar ástæður, heldur brá
markaðnum við að fá fyrirmæli um það að
útvega marga milljarða til að borga af lánum
Fiskveiðasjóðs. Því hefur nú verið starfandi
samráðshópur milli viðskiptabankanna og
Engar patað
Efnahagsástandið er helsta umræðuefnið á mannamótum
þessa dagana. Boðaður samdráttur í þorskafla, gengissveiflur
síðustu vikna og spá Þjóðhagsstofnunar um 9% verðbólgu
hafa m.a. leitt til þess að fólk spyr hvort stöðugleikinn sé á
enda og sæki í gamalt far gengislækkana og víxlhækkana
launa og verðlags. Davíð Oddsson forsætisráðherra hefur
verið gagnrýndur fyrir að mála kringumstæðurnar of björtum
litum í stað þess að grípa til aðgerða. Í viðtali við Karl Blöndal
og Ólaf Þ. Stephensen líkir Davíð ástandinu nú við tíma-
bundna ókyrrð í flugi. Skilaboð flugstjórans eru þau að
farkosturinn sé traustur og þoli mun meira. Ekki verði
gripið til neinna „pataðgerða“, það sé liðin tíð.
10 SUNNUDAGUR 24. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ