Morgunblaðið - 24.06.2001, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 24. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
K
OM, KOM,“ segir
Guðmundur um leið
og hann gengur
niður í flæðarmálið,
með kassa sneisa-
fullan af rækju og
smásíld. Orðunum
er ekki beint til mannfólksins heldur
til æðarfuglanna, sem lóna þar
skammt úti fyrir. Svo er góðgætinu
mokað á haf út.
Það eru samt ekki æðarfuglarnir
sem fyrstir komast að máltíðinni,
þótt hún sé fyrst og síðast ætluð
þeim, heldur eru það kríurnar sem
flykkjast að víkinni um leið og Guð-
mundur leggur af stað hrópandi í átt
til sjávar með plastkassann. En þær
ná ekki nema örlitlu broti af fiskmet-
inu, því hann gætir þess að koma því
út á flóðinu. Mestur hlutinn sekkur
til botns og þar getur æðarfuglinn
athafnað sig að vild og fengið nægju
sína.
„Við notuðum þetta alltaf á ung-
ana þegar var matartími, þá kom öll
strollan,“ segir Guðmundur til út-
skýringar, þegar hann sér undrun-
arsvipinn á blaðamanninum. „Að
vísu notuðum við „gogg, gogg“
fyrsta vorið, til að kalla þá til okkar,
en fannt það svo óþjált að við tókum
upp „kom, kom“.
Þessir „við“, sem Guðmundur
nefnir, eru hann og Konráð Eggerts-
son, sem eru að þessu í sameiningu,
að reyna að koma upp æðarvarpi í
Þernuvík, en þeir hafa verið félagar
og vinir frá 10 ára aldri. Þeir byrjuðu
á ræktuninni árið 1988, fengu þá
jörðina leigða af Ögurhreppi, en
keyptu hana nokkrum árum síðar.
Þúfnanes er aðalvarpsvæðið og þar
næst Felguhólmi og Ytrihólmi.
Sjómaðurinn
Guðmundur er fæddur í Reykjar-
firði á Ströndum. Foreldrar hans
voru Matthildur Benediktsdóttir og
Jakob Kristjánsson, sem eignuðust
14 börn. Af þeim komust 13 upp, og
eru sex þeirra á lífi; Guðmundur er
yngstur.
„Ég gekk í skóla í Bolungarvík og
fermdist þar, en svo var ég nú heima
að mestu leyti unglingsárin, til 18
ára aldurs. Þetta var nú aðallega bú-
skapur og hlunnindanýting sem
maður fékkst við, s.s. vinnsla reka-
viðar og eggja- og fuglataka í björg-
um, og svo var líka róið til fiskjar til
mataröflunar.“
Guðmundur flutti úr Reykjarfirði
til Bolungarvíkur árið 1959 og hefur
búið þar síðan.
„Ég byrjaði að róa 1960. Þá tók ég
minna skipstjórnarprófið, eða
pungaprófið svokallað. Síðan er ég
búinn að hafa sjómennsku að aðal-
starfi, en hef verið í ígripavinnu milli
vertíða, eins og gengur. Fyrst var ég
á bát, sem við Ragnar bróðir minn
smíðuðum. Árið 1970 kaupum við
Neista, og ég er búinn að vera á hon-
um síðan, alltaf á rækju á veturna,
en á snurvoð, færi, grásleppu og því-
umlíku á sumrin, allt eftir því hvað
þótti henta hverju sinni.“
Sjómannadagsráð Bolungarvíkur
heiðraði Guðmund 10. júní síðastlið-
inn, fyrir vel unnin og farsæl störf á
hafsins vegum. Þá má nefna, að hann
var einn af frumkvöðlum að stofnun
Náttúrugripasafns Bolungarvíkur,
var formaður þess í 4 ár og er enn í
stjórn.
Hann er nýorðinn sextugur. Eig-
inkona hans er Guðfinna Magnús-
dóttir kennari og eiga þau tvö börn
saman. „Hún átti tvö áður og ég eitt,
svo þau eru fimm alls,“ segir hann.
Æðarbóndinn
Í Þernuvík hefur ýmislegt breyst
á einum áratug eða svo.
„Það var engin æðarkolla hérna
þegar við komum fyrst,“ segir Guð-
mundur, „og reyndar engin kría
heldur, þrátt fyrir að víkin beri nafn
hennar.“ Það sem hann á við, er að
til forna nefndist sá litli og knái fugl,
þerna. Sú nafngift gleymdist þó með
tímanum og upp var tekið núverandi
heiti, kría, sem vafalaust er hljóð-
nefni, dregið af gargi fuglsins. En
þernuheitið varðveittist áfram í
ýmsum þjóðtungum, s.s. færeysku
(terna), dönsku (havterne), sænsku
(silvertärna), norsku (rødnebbterne)
og ensku (arctic tern), og í nokkrum
örnefnum á Íslandi, s.s. Þerney.
„Við fengum rúmlega 80 unga
undan kollum í æðarvarpinu í Æðey
og Vigur í Ísafjarðardjúpi árið 1989
og ólum þá upp. Og sama gerðum við
næstu tvö ár á eftir, 1990 og 1991.
Svo liðu tvö eða þrjú ár áður en við
tókum unga aftur, en síðan höfum
við ekkert alið upp. Fyrsta og eina
æðarkollan kom svo til að verpa árið
1991, þá tveggja ára gömul.“ Núna
eru hreiðrin um 90 talsins og tals-
vert kríuvarp hefur auk þess orðið til
í kjölfar vaxandi æðarvarps, svo að
ekki er hægt að segja annað en að
víkin beri aftur nafn með rentu. Að
auki verpa þar ýmsar fuglategundir
aðrar, s.s. gæsir, lómar, tjaldar og
álftir, að ónefndum mófuglum. Og í
sumarhúsi Guðmundar, Ytra-Skjóli,
voru þessa umræddu helgi í maí
skógarþröstur og maríuerla búin að
gera sér hreiður.
Þeir Guðmundur og Konráð fengu
á sínum tíma merki hjá Náttúru-
fræðistofnun Íslands til að setja á
fætur æðarunganna og hafa því get-
að fylgst náið með þeim. Og enn sem
fyrr er allt sem við kemur þessum
fuglum skráð á bók.
„Þegar ungarnir fóru aðeins að
stálpast byrjuðum við að leiða þá
niður í polla í fjörunni, veltum þar
steinum fyrir þá og leyfðum þeim að
éta marfló og gáfum þeim líka korn,
andarungaköggla, og afgangsrækju
og smásíld frá vetrinum. Og þetta
gerum við ennþá, hirðum það sem til
fellur og frystum það og notum
hérna. Við höfum sett út allt að 2-3
tonn á ári,“ segir Guðmundur. Þeir
félagar eru að hugsa um að ná sér í
æðarunga í náinni framtíð til að
reyna að auka varpið, þrátt fyrir að
gífurleg vinna og yfirlega sé fólgin í
ungastússinu.
Gæslan núna er þó ein og sér ærið
verkefni. „Við komum yfirleitt hing-
að í lok apríl eða fyrstu daga í maí.
Þá er kollan farin að byrja að labba
upp bakkana,“ segir Guðmundur.
„Og við erum hér til skiptis viku og
upp í 10 daga, alveg fram á haust.
Þegar við finnum hreiður, merkjum
við það með flaggi og númeri, og at-
hugum hvort kollan er merkt á fæti
og skráum það allt, ef svo er.“
Ungamerkingarnar hafa einnig
gefið af sér aðrar forvitnilegar upp-
lýsingar, því ein æðarkolla úr Þernu-
vík náðist í Klakksvík í Færeyjum,
ein í Vík í Mýrdal, og svo veiddist
æðarbliki á línu fyrir Breiðafirði og
annar kom í grásleppunet norður í
Hornvík, sem bendir til allnokkurrar
yfirferðar þessarar stærstu andar-
tegundar landsins.
Minkabaninn
Ýmsir vargar sækja í æðarvarpið í
Þernuvík, s.s. hrafnar, máfar og rán-
fuglar, en minkurinn er þó skæðast-
ur. Hann er upprunalega kominn inn
í lífríki Íslands frá Norður-Ameríku
um Evrópu á fyrstu árum 20. aldar.
Minkar voru þar aldir vegna skinn-
anna, en margir sluppu út í náttúr-
una og lifa þar nú villtir. Hingað til
lands voru þeir fluttir árið 1931 og
fyrstu greni þeirra í náttúrunni
fundust 1937, við Elliðaárnar í
Reykjavík. Minkurinn var kominn
austur undir Skeiðarársand árið
1958 og dreifðist á næstu árum um
Vesturland, Norðurland og Austur-
land. Undir lok 6. áratugarins var
hann farinn að sjást nyrst á Vest-
fjörðum og um miðjan 8. áratuginn
kominn um næstum allt landið.
„Já, þetta er mikið villidýr,“ segir
Guðmundur. „En sem betur fer er
ég með hund til að leita að minkum;
það er hún Píla mín. Án hennar væri
þetta ógerningur. Það hefur komið
fyrir að við höfum fengið mink inn í
varpið og það er ljótur fjandi. Í fyrra
gerðist það t.d. að hann eyðilagði
nokkur hreiður og það kom ekki eitt
einasta nýtt hreiður í tvo daga á eft-
ir; fuglinn virðist hafa skelkast gjör-
samlega. Hann kemst inn fyrir, með
því að synda út fyrir girðinguna og
allavega. Það verpa stundum kollur
utan girðingarinnar, en það fer oftar
Þrír dagar í Þernuvík
Guðmundur Jakobsson
er alinn upp á Horn-
ströndum, við bjargfugl,
fisk og selspik. Hann
kann best við sig uppi á
fjöllum á tófuveiðum að
vetrarlagi og liggur þá
gjarnan á ullarlagði til
að verjast mesta kuld-
anum frá snævi þakinni
jörðinni. Sigurður Ægisson fór vestur í Þernuvík í
Mjóafirði við Ísafjarðardjúp eina helgi seinnipart-
inn í maí og tók hús á þessu náttúrubarni og tík-
inni Pílu, sem þar vöktu yfir æðarkollum sem voru
að byrja að hreiðra um sig upp af fjörunni.
Guðmundur skoðar merki á fæti kollunnar, sem hann merkti sem unga fyrir
margt löngu, og hún kippir sér ekki upp við truflunina.
„Kom, kom,“ segir æðarbóndinn og fleygir rækjum og smásíld á haf út. Krían
hirðir sumt, en æðarfuglinn nær því sem fer á botninn.
Morgunblaðið/Sigurður Ægisson
Guðmundur og Píla á góðri stund í Búðarnesi sem er rétt utan við Þernuvík sjálfa. Þar langar hann að koma upp æðarvarpi, enda landið þar alveg tilvalið í slíkt.
Píla horfir rannsakandi augum yfir
konungsríkið Þernuvík, eins og til að
athuga hvort allt sé nú ekki örugglega
eins og það á að vera.