Morgunblaðið - 24.06.2001, Blaðsíða 29

breytingum á síðastliðnum áratug og þeirri þróun
er langt frá því að vera lokið. Þróunin hefur verið í
anda hinnar svokölluðu Evrópuhugsjónar sem
rekja má til þess er Evrópusambandið var stofnað
í kjölfar heimsstyrjaldarinnar síðari til að koma í
veg fyrir að aftur kæmi til átaka milli Þýskalands
og Frakklands. Sú leið var farin að tengja þjóðir
Evrópu allt að því órjúfanlegum böndum þannig
að hagsmunir þeirra, efnahagslegir jafnt sem
pólitískir, yrðu það samtvinnaðir að vopnuð átök
væru ekki lengur fýsilegur kostur til að ná fram
markmiðum einstakra ríkja. Enginn dregur í efa
að Evrópusamstarfið hefur tryggt frið og velmeg-
un í Evrópu með undraverðum hætti. Hins vegar
verður sífellt erfiðara að samræma hinn flókna
hagsmunavef stöðugt fleiri og fjölbreyttari aðild-
arríkja við markmiðið um æ nánara samstarf.
Það er kannski engin furða að íbúum Evrópu-
sambandsins finnist stundum sem að sambandið
sé fjarlægt og framandi fyrirbæri. Alvarlegast er
þó að þegar íbúum er gefinn kostur á að tjá sig um
þróun ESB er eins og skoðanir þeirra skipti engu
máli. Samkvæmt lagabókstafnum ætti Nice-sátt-
málinn að vera dauður fyrst eitt aðildarríkjanna
hefur fellt hann. Það sama hefði mátt segja um
Maastricht-sáttmálann á sínum tíma. Nú bregður
hins vegar svo við að þjóðaratkvæði Íra virðist
engu skipta. Þróunin heldur áfram rétt eins og
ekkert hafi gerst og einungis er reynt að finna leið
til að hægt sé að kjósa aftur og fá „rétta“ nið-
urstöðu.
Bent er á að kosningaþátttaka hafi verið lítil og
líklega hafi írsku stjórninni ekki tekist að koma
sjónarmiðum sínum almennilega á framfæri. Hún
hafi ekki rekið nógu sannfærandi kosningabar-
áttu og því fór sem fór.
Þegar rök sem þessi eru skoðuð fela þau í sér
ótrúlegan hroka. Leikreglur lýðræðisins eru
skýrar. Þegar menn og málefni eru borin undir
atkvæði þá gildir niðurstaða kosninga. Skiptir þá
engu hversu naumur meirihlutinn er, líkt og kom í
ljós með eftirminnilegum hætti í bandarísku for-
setakosningunum síðastliðinn vetur. Það skiptir
heldur engu máli hvort kosningaþátttakan er 35%
eða 75%. Ef litið er á tölur um kosningaþátttöku í
Evrópuþingskosningum í einstaka ríkjum ESB
kemur í ljós að áhuginn er oftar en ekki hverfandi
lítill. Hvert er þá umboð Evrópuþingsins? Sú
spurning hlýtur að vera gild ef menn ætla að beita
þeim rökum gegn írskum kjósendum að þeir voru
of latir við að mæta á kjörstað til að hægt sé að
taka mark á skoðunum þeirra.
Þá er það ávallt í meira lagi varasamt að ætla að
lesa það út úr niðurstöðum kosninga að stjórn-
völdum hafi ekki tekist að koma sjónarmiðum sín-
um á framfæri með nægilega skilmerkilegum
hætti. Í slíkri röksemdafærslu felst nefnilega að
ekki sé verið að kjósa um málið heldur að stimpla
hina réttu niðurstöðu. Kosningar snúast um að
velja og hafna. Ef kjósendur velja þann kost að
hafna stjórnmálamanni, flokki eða í þessu tilviki
alþjóðlegum sáttmála þá hlýtur sú niðurstaða að
standa. Hver hefði niðurstaðan orðið ef þátttakan
hefði verið jafnlítil en sáttmálinn verið naumlega
samþykktur? Hefði þá einhver komið fram og
dregið niðurstöðu þjóðaratkvæðagreiðslunnar í
efa? Varla.
Loks er það mjög ódýr röksemdafærsla sem
stundum hefur heyrst á síðustu dögum að Írar
séu einfaldlega vanþakklátir. Þeir hafi notið góðs
af evrópskum styrkjum á undanförnum árum og
óttist nú að þeir muni missa þá vegna þess að fá-
tæk ríki frá austurhluta Evrópu muni bætast í
hóp aðildarríkja. Um alla Evrópu óttast hags-
munaaðilar breytingar á stöðu sinni. Spánverjar
berjast fyrir því að halda styrkjum sínum og jafn-
vel Þýskaland hefur knúið fram sjö ára aðlög-
unartímabil áður en frjálst flæði vinnuafls frá
nýju aðildarríkjunum nær fram að ganga. Óttast
Þjóðverjar, ekki síst þeir í austurhluta landsins,
opnun landamæranna gagnvart Póllandi. Írar eru
því ekki einir á báti.
Auðvitað stendur Evrópusambandið frammi
fyrir ákveðnum vanda. Eftir flóknar samninga-
viðræður náðist loks málamiðlun sem ríkisstjórn-
ir allra aðildarríkjanna féllust á. Þessi samningur
er kannski ekki lagaleg forsenda stækkunar en
óneitanlega pólitísk forsenda, eins og málið hefur
þróast. Hvernig á þá að bregðast við þegar eitt af
minnstu aðildarríkjunum fellir sáttmálann? Við
því er ekki neitt einfalt svar en ljóst er að það er
vart til að bæta ímynd ESB í hugum íbúa þess að
virða sjónarmið kjósenda að vettugi.
Írska stjórnin
ekki einhuga
Það var ekki síður
áfall fyrir írsku ríkis-
stjórnina en ESB sem
heild að sáttmálinn
skyldi falla enda hafði hún lagt ofuráherslu á að
knýja hann í gegn. Eftir á kom þó í ljós að ekki
voru allir á eitt sáttir innan stjórnarinnar og m.a.
hefur landbúnaðarráðherrann Éamon Ó Cuív lýst
því yfir að hann hafi greitt atkvæði gegn Nice-
sáttmálanum þó svo að hann hafi barist fyrir því
að hann yrði samþykktur. Ráðherrann ritar grein
í Irish Times á föstudag þar sem hann skýrir
þessa ákvörðun sína og hvernig hún samrýmist
stöðu hans sem ráðherra. Sjónarmið hans eru um
margt forvitnileg:
„Það hafa margir komið að máli við mig og
spurt hvers vegna ég hafi greitt atkvæði gegn
skýrri stefnu stjórnarinnar. Það er grundvallarat-
riði í lýðræðisríki að einstakir borgarar tjá sig
sem einstaklingar í kjörklefanum og að eigin
frumkvæði án þess að vera bundnir af skoðunum
annarra eða ákvörðunum einhverra stofnana.
Þetta á við um alla borgara, þar á meðal einstaka
ráðherra.
Þetta er ástæðan fyrir því að kosningaleynd er
órjúfanlegur þáttur allra raunverulegra lýðræð-
isríkja.
Margir hafa sakað mig um hræsni vegna þess
að ég hef sem ráðherra hvatt fólk til að samþykkja
sáttmálann en síðan greitt atkvæði sjálfur með
öðrum hætti. Auðvitað er ég í þeirri stöðu sem
ráðherra ríkisstjórnar að verða að berjast fyrir
málstað stjórnarinnar þegar ég kem fram fyrir
hennar hönd. Ella yrði ég að segja af mér, ekki
einungis sem ráðherra heldur einnig úr þingflokki
Finna Fáil.“
Ráðherrann segir, þegar hann skýrir ástæðuna
fyrir þeirri ákvörðun sinni að greiða atkvæði gegn
sáttmálanum, að hann hafi áhyggjur af langtíma-
markmiðum margra leiðtoga Evrópusambands-
ins og einnig írskra stjórnmálamanna þegar
framtíð Evrópusambandsins er annars vegar.
Þessi markmið komi oft fram í ræðum en séu ekki
skráð í Nice-sáttmálann. Nefnir hann í þessu
sambandi vilja margra til að mynda einhvers kon-
ar Bandaríki Evrópu, þar sem Írland yrði heima-
stjórnarsvæði. Þá séu uppi hugmyndir um skatta-
samræmingu og að gera ESB að hernaðarveldi.
Þó svo að hann styðji aðild Íra að ESB og stækk-
un sambandsins heilshugar hafi þetta ráðið
ákvörðun hans.
Hvert stefnir
ESB?
Um fátt eru skiptari
skoðanir innan Evr-
ópusambandsins en
það hvert eigi að vera
hið endanlega markmið Evrópusamstarfsins. Á
ESB fyrst og fremst að vera sameiginlegur mark-
aður með víðtæku pólitísku samstarfi eða þá
sambandsríki í anda Bandaríkjanna? Segja má að
þróun síðustu ára hafi verið í báðar áttir. Hinn
sameiginlegi markaður verður stöðugt fullkomn-
ari en jafnframt verður samruninn meiri og víð-
tækari en jafnframt svæðisbundnari. Það má því
færa rök fyrir því að Nice-sáttmálinn sé ekki fyrst
og fremst skref í átt að sambandsríki, líkt og írski
landbúnaðarráðherrann óttast, heldur í átt að
sambandsríkiskjarna innan Evrópusambandsins.
Valery Giscard d’Estaing, fyrrum Frakklandsfor-
seti, hélt einmitt slíkum hugmyndum á lofti í at-
hyglisverðri grein er birtist í Morgunblaðinu í lið-
inni viku. Telur Giscard hugmyndir Gerhard
Schröders, kanslara Þýskalands, um evrópskt
sambandsríki, ekki raunhæfan kost. Miklu frekar
sé ástæða til að mynda kjarna innan ESB. Þetta
eru ekki ný sjónarmið, Frakkar hafa haldið slík-
um hugmyndum á lofti um margra ára skeið.
Þetta telur Andrew Moravcsik, prófessor við
Harvard-háskóla og stjórnandi ESB-miðstöðvar
skólans, einnig vera líklegustu þróunina í grein í
nýjasta hefti tímaritsins Foreign Affairs. Moravc-
sik segir ESB vera fyrstu póst-módernísku stofn-
unina í alþjóðastjórnmálum. Stofnun sem stjórni
samhliða en ekki í stað ríkisstjórna einstakra að-
ildarríkja. Öll þróunin sé að hans mati í átt að
lausbeislaðri milliríkjasamvinnu, t.d. í varnarmál-
um, skattamálum og málefnum innflytjenda.
„Hinn sameiginlegi markaður og gjaldmiðill virð-
ast í æ ríkara mæli ekki vera fyrstu skrefin í átt að
pólitískum samruna heldur síðustu handtökin við
myndun Evrópsks efnahagssvæðis. Ef þetta er
rétt ályktun þá kynnu hinar útbreiddu áhyggjur
af „lýðræðishalla“ ESB að vera óþarfar.“
Eftir stendur þó að ráðamenn ESB virðast hafa
fjarlægst almenna borgara sambandsins. Eða
kannski öllu heldur að íbúar ESB eiga ekki eins
auðvelt með að sætta sig við það og áður að
ákvarðanir og stefnumótun séu í höndum þröngr-
ar pólítískrar elítu. Það gæti reynst sambandinu
skeinuhætt. ESB stendur frammi fyrir stórbrotn-
um og flóknum viðfangsefnum. Nýr gjaldmiðill
fer í almenna umferð um næstu áramót og brátt
munu ríki austurhluta álfunnar eiga aðild að
sambandinu. Það kallar á stórfellda uppstokkun
t.d. á landbúnaðarstefnu sambandsins. Þessi
verkefni geta hins vegar einungis orðið að veru-
leika ef þau njóta almenns og útbreidds stuðnings
þeirra er málið varðar mest, íbúa Evrópusam-
bandsins.
Morgunblaðið/RAX
Í Hafnarfirði.
Um fátt eru skiptari
skoðanir innan Evr-
ópusambandsins en
það hvert eigi að
vera hið endanlega
markmið Evrópu-
samstarfsins.
Laugardagur 23. júní