Morgunblaðið - 24.06.2001, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 24. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
24. júní 1941:
„Vissulega var ekki annað
sjáanlegt en að sambúðin
væri í besta lagi milli einræð-
isherranna í Berlín og
Moskva. Þar virtist hvergi
skuggi vera. Þegar þýska
herveldið var að leggja undir
sig lönd í austurátt, ýmist
með vopnum eða kúgun, fekk
einræðisherrann í Moskva
sinn hlut af herfanginu, Pól-
landi var bróðurlega skift.
Berlín lagði blessun sína yfir
það, að Stalín sölsaði undir
sig smáríkin við Eystrasalt.
Þetta var eðlileg „þróun“
málanna. Ekki bólaði á neinni
misklíð, þegar Rússland fekk
sneiðina af Rúmeníu, eftir að
þetta ríki hafði verið kúgað
undir járnhæl nazista.
Svona hefur þetta gengið –
í fullu bróðerni og vinsemd –
frá því að vináttusamning-
urinn var gerður í Moskva.
Jafnvel á laugardagskvöld,
nokkrum klukkustundum áð-
ur en þýski herinn fekk fyr-
irskipun um, að ráðast inn í
Rússland, heyrðust vinarorð
frá Berlín til samherjanna í
Kreml.
En hvað veldur svo hinum
skyndilegu og snöggu um-
skiftum? Enn er þetta ráð-
gáta, því að gögnin, sem
hljóta að skýra málið til hlít-
ar, hafa ekki verið lögð á
borðið ennþá.
Sennilegasta skýringin er,
að farið sje að þrengja að
Þýskalandi. Hitler sjái fram
á, að stríðið verði langt og
hann komi til að vanta ým-
islegt, svo sem olíu, mat og
ýms hráefni. Honum hafi þótt
ótrygt, að eiga það undir náð
Rússa í framtíðinni, hvort
hann gæti rekið stríðið
áfram. Hafi því verið hyggi-
legast, að ná sem fyrst yf-
irráðum auðæfa Rússlands.“
. . . . . . . . . .
24. júní 1951:
„Kóreustyrjöldin hefur
þjappað hinum frjálsu þjóð-
um saman. Varnarundirbún-
ingur þeirra hefur orðið hrað-
ari með hverjum mánuðinum,
sem leið. Það er ekki aðeins í
Asíu, sem árás af hálfu
kommúnista ógnar öryggi
fólksins. Í Evrópu hafa þjóð-
irnar lagt allt kapp á að sam-
ræma varnir sínar. Þessi
samhugur hinna frjálsu þjóða
hefur treyst öryggi þeirra og
fjarlægt árásarhættuna
nokkuð í bili. En því aðeins
verður henni bægt varanlega
úr vegi, að haldið verði áfram
á sömu braut, unnið verði
áfram að eflingu varnanna og
sem fullkomnustum viðbún-
aði til þess að hrinda ofbeldis
árás.“
Fory s tugre inar Morgunb lað s ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MORGU BLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. JÚNÍ 2001 29
ÍRAR OG ÍSLENDINGAR
GREINARGERÐ
SEÐLABANKANS
Greinargerð bankastjórnarSeðlabankans til ríkisstjórnar-innar um stöðu efnahagsmála,
sem lögð var fram í gær, getur varla
talizt til mikilla tíðinda fyrst og fremst
vegna þess að bankinn tekur enga af-
stöðu til þeirrar grundvallarspurning-
ar hvort hækka eigi vexti eða lækka.
Niðurstaða bankastjórnarinnar er
sú að halda vöxtum óbreyttum en hins
vegar kemur fram að bankinn telur að
aukin verðbólga og væntingar um
verðbólgu gætu réttlætt vaxtahækk-
un. Jafnframt segir að bankinn muni
fylgjast með þróun mála og hækka
vexti ef líkur aukist á víxlverkunum
verðlags, launa og erlendra gjald-
miðla.
Í forystusveit atvinnulífsins hefur
sú skoðun verið sterk um skeið að
Seðlabankinn eigi að lækka vexti.
Rökin fyrir því sjónarmiði eru einfald-
lega þau að enginn atvinnurekstur
geti staðið undir núverandi vaxtastigi.
Lækkun vaxta og skatta sé nauðsyn-
leg til þess að hleypa nýjum krafti í at-
vinnulífið. Vaxtastigið hefur að vísu
lengi verið þannig á Íslandi að óhugs-
andi hefur verið að atvinnulífið gæti
staðið undir því. En það er ánægjulegt
að skilningur á þeirri staðreynd fer
vaxandi.
Varkárni Seðlabankans er skiljan-
leg en það hefði skýrt línurnar í efna-
hagsmálum ef bankinn hefði tekið
ákveðnari afstöðu til þessa álitamáls.
Hins vegar ber að fagna því að bæði
Seðlabanki og ríkisstjórn hafa gert
ráðstafanir til þess að styrkja stöðu
Seðlabankans mjög við nýjar og
breyttar aðstæður. Þær ráðstafanir
eru líklegar til að skapa meiri festu á
gjaldeyrismarkaðnum og í efnahags-
málum almennt.
Forsætisráðherra Írlands, BertieAhern, kemur í opinbera heim-
sókn til Íslands í dag. Þótt samskipti
þjóðanna hafi ekki verið mikil er
ljóst að sterk tilfinningatengsl
tengja Íra og Íslendinga saman.
Það hefur lengi verið útbreidd
skoðun, sem byggzt hefur á þeim
sögulegu upplýsingum, sem til eru
um upphaf Íslands byggðar, að við
Íslendingar eigum að hluta til rætur
á Írlandi. Nýjar rannsóknir stað-
festa að svo sé.
Örlög írsku þjóðarinnar eru
óvenjuleg og að mörgu leyti átakan-
leg. Fátækt var lengi mikil á Írlandi,
afskipti Breta ekki til farsældar og
klofningur þjóðarinnar, m.a. af
trúarlegum ástæðum, sorglegur.
Á seinni árum hefur birt til í írska
lýðveldinu. Efnahagslegur uppgang-
ur Íra hefur verið ótrúlegur á nokkr-
um undanförnum árum. Þar hefur
gerzt nánast efnahagslegt krafta-
verk. Írum fjölgar á ný eftir að hafa
fækkað um langt skeið. Þeir sem
höfðu flutt á brott koma aftur.
Þótt ekki hafi verið friðsamlegt
um að litast á Norður-Írlandi síðustu
daga er þó ljóst að verulegur árang-
ur hefur náðst í að koma þar á friði.
Ætla verður að sú þróun haldi áfram,
þrátt fyrir bakslag stöku sinnum.
Írar eru ekki bjartsýnir á samein-
ingu Írlands í fyrirsjáanlegri fram-
tíð. Það er skiljanlegt, en hver hefði
trúað því fyrir einum og hálfum ára-
tug að nokkrum árum seinna hefðu
þýzku ríkin sameinazt?
Samskipti okkar og Íra hafa aukizt
á undanförnum árum. Íslendingar
ferðast nú töluvert til Írlands og
æskilegt að fleiri Írar kynnist Ís-
landi. Írland er í hópi þeirra ná-
grannaríkja okkar sem við eigum að
rækta samskipti við. Heimsókn írska
forsætisráðherrans mun áreiðanlega
stuðla að því.
Þ
að virðast margir ráðamenn
og embættismenn innan Evr-
ópusambandsins hafa hrokk-
ið illilega við þegar þeir sáu
viðtal við Romano Prodi, for-
seta framkvæmdastjórnar-
innar, í írska dagblaðinu The
Irish Times á fimmtudag.
Þar var haft eftir Prodi að staðfesting Nice-sátt-
málans, sem Írar höfnuðu nýlega í atkvæða-
greiðslu, væri ekki endilega forsenda þess að
hægt væri að stækka sambandið.
Írar eru eina ríki Evrópusambandsins sem
leggur sáttmálann undir atkvæði þjóðarinnar
enda gerir írska stjórnarskráin kröfu til þess. Sú
ákvörðun Íra að fella sáttmálann kom flestum á
óvart enda hafa Írar til þessa verið í hópi þeirra
ríkja er haft hafa mestan hag af ESB-aðild og
jafnframt stutt hvað dyggilegast allar tilraunir til
að efla frekari samruna sambandsins eða „dýpk-
un“ þess eins og það er stundum kallað.
Niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslunnar hefur
valdið töluverðri óvissu um samningaviðræður
sambandsins við ríki í Mið- og Austur-Evrópu en
á leiðtogafundi ESB í Gautaborg um síðustu helgi
var engu að síður ákveðið að stefna að því að ný
ríki yrðu tekin inn árið 2004.
„Lagalega er staðfesting Nice-sáttmálans ekki
nauðsynleg fyrir stækkun,“ hafði The Irish Times
eftir Prodi, í viðtali sem birtist daginn sem hann
kom í fjögurra daga heimsókn til Írlands til að
reyna að mýkja afstöðu Íra í garð Nice-sáttmál-
ans. Hann bætti við að Evrópusambandið gæti
„án nokkurra vandamála“ veitt allt að fimm ríkj-
um aðild að sambandinu þótt Nice-sáttmálinn
tæki ekki gildi. Prodi sagði þó að til að öll umsókn-
arríkin tólf gætu fengið inngöngu þyrfti að stað-
festa Nice-sáttmálann. „Stækkun er möguleg án
Nice-sáttmálans,“ var engu að síður niðurstaða
hans.
Ummæli Prodis virtust koma öðrum embætt-
ismönnum ESB algjörlega í opna skjöldu. Tals-
maður ESB, Jean-Christophe Filori, vék sér und-
an því að ræða ummælin á daglegum
blaðamannafundi sínum í Brussel á fimmtudag
þrátt fyrir að hann væri ítrekað spurður um þessi
ummæli forseta framkvæmdastjórnarinnar. Þau
þóttu sæta töluverðum tíðindum enda hafði verið
lögð ofuráhersla á það af hálfu framkvæmda-
stjórnarinnar sem annarra að staðfesting Nice-
sáttmálans væri skilyrðislaus forsenda þess að
hægt væri að fjölga aðildarríkjum sambandsins.
Ekki síst var írsku ríkisstjórninni brugðið og
fór hún þess á leit við framkvæmdastjórn Evr-
ópusambandsins að hún kannaði hvort rétt hefði
verið haft eftir forseta hennar í blaðaviðtalinu.
Staðfestu embættismenn framkvæmdastjórnar-
innar að sú væri raunin.
Írskir fjölmiðlar hafa eftir heimildum innan
framkvæmdastjórnarinnar að Prodi hafi spurt
lagasérfræðinga ESB hvort hægt væri að fjölga
aðildarríkjum á grundvelli Amsterdam-sáttmál-
ans (síðustu uppfærslu stofnsáttmálans). Honum
hefði verið tjáð að það væri hægt með því að bæta
sérstökum viðauka í aðildarsamning hvers ríkis
fyrir sig er gengi í sambandið.
Á föstudag hafði svo Prodi snúið við blaðinu. Þá
mátti í Irish Times lesa að Nice-sáttmálinn væri
„pólitísk“ forsenda stækkunar. „Lögfróðir menn
segja að hægt sé að stækka sambandið án þess að
staðfesta samninginn. Á þessu er hins vegar einn-
ig pólitísk hlið og það er skoðun allra ríkisstjórn-
anna að við verðum að staðfesta Nice áður en
kemur til stækkunar,“ sagði Prodi.
Eftir að hann átti fund með Bertie Ahern, for-
sætisráðherra Írlands, á fimmtudag ítrekaði
Prodi að ekki kæmi til greina að semja upp á nýtt
um Nice-sáttmálann. „Nice-sáttmálinn er Nice-
sáttmálinn, það er ekki hægt að breyta sáttmála
sem hefur verið samþykktur af öllum aðildarríkj-
unum.“
Nú var ESB-talsmaðurinn Filori reiðubúinn að
tjá sig um mál og sagði framkvæmdastjórnina
vera sannfærða um að írska stjórnin myndi finna
leið til að tryggja staðfestingu Nice-sáttmálans.
„Hin pólitísku skilaboð dagsins eru þau að við
gerum áfram ráð fyrir staðfestingu. Ef raunin
verður sú að við verðum að líta á aðrar leiðir þá
munum við líta á aðrar leiðir.“
Leiðtogar írsku stjórnarinnar hafa jafnframt
lýst því yfir að stuðningur við ESB og fulla þátt-
töku Íra sé hornsteinn stjórnarstefnunnar.
Prodi virtist einnig vera reiðubúinn að koma til
móts við Íra að einhverju leyti og í ræðu er hann
flutti í Cork-háskóla á föstudag hét hann því að
starfsaðferðum innan ESB yrði breytt í framtíð-
inni. Hann sagði vel hugsanlegt að Írar hefðu í
þjóðaratkvæðagreiðslunni verið að gefa í skyn að
þeir áttuðu sig ekki á því hvert Evrópusambandið
væri að halda í þróun sinni og lýsa óánægju með
hvernig ákvarðanir væru teknar innan þess.
„Ef sú er raunin hefur ákvörðun Íra ... sent leið-
togum Evrópu skýr skilaboð um að óbreyttir
borgarar telji sig ekki taka nægilegan þátt í mál-
efnum Evrópu.“
Prodi sagðist hafa fullan skilning á því að kjós-
endur væru ekki reiðubúnir að stimpla ákvarð-
anir er teknar hefðu verið á bak við luktar dyr og
því væri þörf á breyttum starfsaðferðum.
Hann reyndi einnig að sefa ótta Íra vegna sátt-
málans og sagði að hann myndi ekki hafa í för með
sér minna vægi smærri aðildarríkja á borð við Ír-
land. „Smærri aðildarríki munu áfram verða fyr-
irferðarmeiri en íbúafjöldi þeirra réttlætir ... Ég
vil ekki síst taka það fram að Írland mun sitja við
sama borð og öll önnur aðildarríki þegar kemur
að því að skipa í framkvæmdastjórn Evrópusam-
bandsins.“
Umdeildur
sáttmáli
Nice-sáttmálinn svo-
kallaði er enn ein upp-
færslan á stofnsátt-
mála
Evrópusambandsins, Rómarsáttmálanum, og
náðist samkomulag um hann eftir langan og
strangan fund leiðtoga ESB-ríkjanna, raunar
þann lengsta í sögu sambandsins, í Nice í Frakk-
landi á síðasta ári. Hart var deilt á fundinum og
lengi vel var tvísýnt hvort nokkur niðurstaða
myndi nást á fundinum.
Í stórum dráttum var samið um það í Nice að
atkvæðavægi gamalla og nýrra aðildarríkja eftir
stækkun sambandsins skyldi stokkað þannig upp
að stærstu ríkin (Þýskaland, Frakkland, Bretland
og Ítalía) fengju aukið vægi miðað við núverandi
valdajafnvægi. Stóru ríkin gáfu hins vegar eftir
annan af tveimur fulltrúum sínum í framkvæmda-
stjórn ESB þar sem smærri ríkin náðu því í gegn
að hvert aðildarríki hefði þar áfram einn jafn-
réttháan fulltrúa. Tekur það fyrirkomulag gildi er
skipunartími núverandi framkvæmdastjórnar
rennur út árið 2005 en verður jafnframt endur-
skoðað á nýjan leik þegar aðildarríkin verða orðin
27. Þá var málefnasviðum fjölgað um 29 þar sem
ákvarðanir skyldu framvegis teknar með vegnum
meirihluta í stað þess að hvert ríki hafi þar neit-
unarvald.
Jafnframt var ákveðið í Nice að þak yrði sett á
fjölda fulltrúa á Evrópuþinginu. Þeir skyldu ekki
verða fleiri en 738 en eru 626 nú. Af þessum 738
verða 99 frá Þýskalandi. Loks var önnur mikilvæg
ákvörðun tekin með því að opna frekari mögu-
leika á svokölluðum sveigjanlegum samruna.
Þessi ákvæði eiga að gera einstaka aðildarríkjum
auðveldara um vik að taka ekki þátt í nýrri sam-
vinnu, ef þau kjósa svo, og öðrum að taka sig sam-
an um að ganga lengra í samrunaátt. Þetta getur
átt við t.d. í varnarmálum eða peningamálum og
hefur lengi verið krafa þeirra þjóða er lengst vilja
ganga í átt að samruna og telja að þau ríki, er
skemmst vilja ganga, eigi ekki að ráða ferðinni.
Þegar upp var staðið voru hins vegar fáir sáttir
við Nice-sáttmálann. Smærri aðildarríki óttuðust
að gengið yrði á þeirra hlut og þau stærri vildu
auka vægi sitt enn frekar. Þá mátti heyra á jafnt
Romano Prodi sem fulltrúum Evrópuþingsins, í
kjölfar Nice-fundarins, að menn væru ekki alfarið
sáttir við niðurstöðuna.
Hún var hins vegar engu að síður veruleiki og
staðfestingarferlið hófst. Til að breytingar á
stofnsáttmála nái fram að ganga verða sáttmál-
arnir að hljóta staðfestingu allra aðildarríkjanna,
sem nú eru fimmtán talsins, auk Evrópuþingsins.
Yfirleitt hefur staðfesting sáttmála gengið
snurðulaust fyrir sig, en dæmi eru þó um annað.
Ber þar hæst þá ákvörðun Dana að fella Maast-
richt-sáttmálann í atkvæðagreiðslu í byrjun síð-
asta áratugar. Það olli gífurlegu uppnámi innan
Evrópusambandsins og í tilraun til að styrkja
stöðu þeirra er vildu staðfesta sáttmálann ákvað
Francois Mitterrand Frakklandsforseti að boða
til þjóðaratkvæðagreiðslu í Frakklandi. Sú
ákvörðun var harðlega gagnrýnd af mörgum enda
kom í ljós að andstaðan var gífurleg í Frakklandi
og litlu munaði að Maastricht hlyti sömu örlög þar
og í Danmörku. Niðurstaðan varð þó sú að lokum
að komið var til móts við Dani að einhverju leyti
og samningurinn var samþykktur í nýrri þjóð-
aratkvæðagreiðslu. Flestir ganga út frá því sem
vísu að tekið verði á málefnum Íra á svipaðan
hátt.
Lýðræðisleg
vinnubrögð?
Þegar mál sem þessi
koma upp sést hve illa
Evrópusambandið er í
raun búið til að taka á
þeim. Í þau fáu skipti, sem íbúar sambandsins
hafa fengið tækifæri til að tjá hug sinn til þeirra
stórbrotnu áforma er leiðtogarnir hafa mótað
varðandi framtíð álfunnar, kemur í ljós að alls
ekki er víst að þau njóti meirihlutafylgis.
Evrópusambandið hefur tekið gífurlegum