Morgunblaðið - 24.06.2001, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 24. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ný vímuefnarannsókn á unglingum
Hættan meiri
en haldið var
Í nýútkomnu Lækna-blaði er getið um greinsem birtist í Nordic
Journal of Psychiathry (vol.
55 no. 1 árið 2001). Grein
þessi er eftir læknana
Helgu Hannesdóttur, Þór-
arin Tyrfingsson og Jorma
Piha og fjallar um rann-
sóknir þeirra á tengslum
geðsjúkdóma og fíkniefna
hjá unglingum.
„Síðustu rannsóknir í
læknisfræði benda til þess
að aðrar geðraskanir komi í
kjölfar áfengis- og fíkni-
efnaneyslu,“ segir Helga
Hannesdóttir. „Með öðrum
orðum áttu flestir þessara
samsjúkdóma sér ekki stað
áður en áfengis- eða fíkni-
efnaneyslan hófst. Vegna
þessara rannsókna hefur
hafist mikil herferð gegn áfengis-
og vímuefnaneyslu unglinga víða
um heim og herferðin hefur m.a.
beinst að því að upplýsa foreldra
um áhættuhegðun unglinga. Er-
lendar rannsóknir hafa sýnt fram á
að unglingur sem notar áfengi í
samfellt sex mánuði eða lengur
þróar með sér áfengissýki sem síð-
ar getur leitt til geðraskana en full-
orðnir sem neyta reglubundið
áfengis eftir tuttugu ára aldur geta
hins vegar neytt áfengis í fimmtán
til tuttugu ár áður en þeir verða
áfengissjúklingar.“
– Það er sem sagt ekki rétt að
fólk fari drekka vegna þunglyndis?
„Stundum drekka unglingar
vegna kvíða og félagsfælni en síður
vegna þunglyndis. Vitað er að
áfengi og fíkniefni hafa sljóvgandi
áhrif á miðtaugakerfi á unglings-
aldri. Þess vegna er mikilvægt að
stoppa neysluna strax og einblína á
meðferðarúrræði til að koma í veg
fyrir frekari samsjúkdóma. Áfeng-
isneysla í óhófi á unglingsaldri
framkallar hömluleysi og stuðlar
að greindarskerðingu.“
– Á hverju byggist þessi rann-
sókn sem þið gerðuð?
„Hún byggist á notkun á sjálf-
svarandi spurningalistum. Þessir
spurningalistar heita á ensku
Youth Self Report og eru mest not-
aðir spurningalista í heiminum í
dag í rannsóknum sem beinast að
unglingum. Fyrst voru þessir
spurningalistar lagðir fyrir úrtak
unglinga hvaðanæva að úr þjóð-
félaginu og síðan voru þeir lagðir
fyrir 103 unglinga sem voru vist-
aðir á sjúkrahúsinu Vogi á aldrin-
um 12 til 18 ára. Þetta var gert í lok
innlagnar eftir tíu daga meðferð á
Vogi. Síðan var gerður samanburð-
ur á heildarvandamálatíðni hjá um-
ræddum hópum. Í ljós kom að
heildarvandamálatíðni var 2,5
sinnum algengari hjá þeim ung-
lingum sem voru vistaðir á sjúkra-
húsinu Vogi en samanburðarhópi.“
– Hvers konar vandamál voru
þetta?
„Hjá 78% innlagðra unglinga
voru samsjúkdómar. Algengustu
vandamálin voru hegðunarröskun,
sem var í 44% tilvika, þunglyndi,
sem var í 28% tilvika og síðan
áfallaröskun í 11% til-
vika og kvíðaröskun í 6%
tilvika, loks aðrar rask-
anir, svo sem nauðganir
og persónuleikaraskanir
í 4% tilvika og ofvirkni í
3% tilvika. Rannsókn
þessi sýnir fram á að tíðni samsjúk-
dóma hjá unglingum er lægri en
hjá fullorðnum áfengissjúkling-
um.“
– Hvernig ríma þessar niður-
stöður við erlendar rannsóknir?
„Við samanburðarrannsóknir í
Bandaríkjunum virðast samsjúk-
dómar vera í 40–70% unglinga sem
koma til meðferðar vegna áfengis-
og fíkniefnaneyslu.“
– Er þetta efnafræðilegt?
„Það eru mjög miklar líkur á því.
Hugsanlega eiga sér stað einhver
efnafræðileg áhrif í heilanum sem
afleiðing af neyslu þessara efna.
Fram kom í nýlegri rannsókn á
fullorðnum áfengissjúklingum að
77% þeirra sem voru í meðferð
reyndust vera með geðlæknis-
fræðilega samsjúkdóma.“
– Getur þetta gengið til baka?
„Það er ekki vitað til fulls.
Áfengis- og fíkniefnavandi er vax-
andi vandi meðal unglinga á Ís-
landi og tíðnin á þessum vanda-
málum hefur verið talin 5 til 10%
meðal unglinga en er algengari hjá
drengjum en stúlkum og er meiri
en haldið var. Þess vegna eru allar
forvarnir og fyrirbyggjandi að-
gerðir mjög mikilvægar. Meðferð
þarf að beinast bæði að einkennum
unglings og líðan.“
– Er algengt að unglingar fyr-
irfari sér í þunglyndi í kjölfar
áfengis- og vímuefnaneyslu?
„Algengt að þeir unglingar sem
reyna að fyrirfara sér séu undir
áhrifum áfengis eða vímuefna. Það
er afar mikilvægt að foreldrar fái
að vita um slíkar tilraunir og haft
sé þegar í stað samband við þá af
starfsfólki á neyðarþjónustu og
upplýsa síðan unglinginn
um að það verði alltaf
haft samband við for-
eldra eða forráðamenn ef
hann hefur gert eitthvað
sem gæti skaðað heilsu-
far hans eða reynst lífs-
hættulegt.
Auka þarf alla fræðslu um
áhættuhegðun unglinga. Benda má
á vefsíðu landlæknisembættisins,
persona.is, vefsíðu SÁÁ, sem er sa-
a.is og loks vefsíðu fræðslumið-
stöðvar í fíknivörnum, sem er for-
varnir.is. Einnig má fá mikla
fræðslu á bandarísku vefsíðunni
www.nih.nida.gov.“
Helga Hannesdóttir

Helga Hannesdóttir fæddist í
Reykjavík 1942. Hún lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík 1962 og cand.med.-
prófi frá læknadeild Háskóla Ís-
lands 1969. Hún stundaði sér-
fræðinám við Rochester-háskól-
ann í New York á árunum 1971 til
1974. Hún varð sérfræðingur í
barna- og unglingageðlækning-
um 1980 og í fullorðinsgeðlækn-
ingum 1998, hún er nú í doktors-
námi í barna- og unglingageð-
lækningum við háskólann í Turku
í Finnlandi. Helga hefur starfað
við sín sérgrein á barna- og ung-
lingadeild Landspítalans frá 1974
til 1995 og einnig rekið stofu í
Reykjavík. Nú er hún starfandi
sérfræðingur á geðdeild Land-
spítalans í Fossvogi. Helga er gift
Jóni G. Stefánssyni geðlækni og
eiga þau fjögur uppkomin börn.
í kjölfar
áfengis- og
vímuefna-
neyslu
Menn standa og gapa í forundran yfir snilldarlegu kreppu-trixi „holumokaranna“.
BJÖRN Bjarnason mennta-
málaráðherra og Jón Kristjánsson,
heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra, fögnuðu í fyrradag,
ásamt fjölmörgum öðrum gestum,
þeim tímamótum sálfræðiskorar
Háskóla Íslands að 30 ár eru nú lið-
in frá því kennsla hófst til BA-prófs
í sálfræði í skólanum. Fyrstu tólf
nemendurnir með cand.psych.-
gráðu voru brautskráðir í gær frá
Háskólanum.
Flutt voru ávörp við þetta tæki-
færi og sagði deildarforseti félags-
vísindadeilar, Jón Torfi Jónasson
prófessor, það m.a. vera sérstakt
ánægjuefni að taka þátt í hátíð-
arsamkomunni. „Sá fjöldi nemenda
sem hefur sótt námið sýnir svo ekki
verði um villst að það var tímabært
að setja það á laggirnar hér á
landi,“ sagði hann. „Framtíð sál-
fræðinnar á Íslandi er björt. Ungt
fólk sýnir greininni mikinn áhuga
og hátt á annað hundrað nýnemar
ætla að kanna hvort sálfræðin höfði
til þeirra næsta haust auk 14 nýrra
nemenda sem hafa fengið inngöngu
í cand.psych-nám. Sálfræðingar
eru alltaf að hasla sér völl á nýjum
sviðum og störf þeirra eru mikils
metin. Einhverjir gætu óttast að
brátt sé komið nóg en ég veit að
þvert á móti verður spurnin eftir
vinnu sálfræðinga meiri eftir því
sem þeir standa sig betur. Störf-
unum og viðfangsefnunum fjölgar.“
Jörgen Pind prófessor stiklaði á
stóru í sögu sálfræðikennslu á Ís-
landi og sagði m.a. athyglisvert að
ekki hafi verið ætlunin á sínum
tíma að fullmennta sálfræðinga
hérlendis. Nú sé öldin hins vegar
önnur með tilkomu kandídatsgráð-
unnar og þar með mikilvægum
áfanga náð. Kennslan í sálfræði fór
í fyrstu fram á vegum heim-
spekideildar en fluttist árið 1976 í
hina nýstofnuðu félagsvísindadeild
en alls hafa 596 stúdentar lokið BA-
prófi með sálfræði sem aðalgrein.
Mikla kátínu viðstaddra vakti
glæra sem byggð var á tölulegum
upplýsingum úr gulu síðunum í
símaskránni sem sýndi fjölda sál-
fræðinga hér á landi síðastliðinn
aldarfjórðung. Þar kom fram að
lengi vel voru sálfræðingar ein-
ungis tveir, þá fækkaði þeim í einn
um tíma en upp úr 1983 fjölgaði
þeim og í nýjustu símaskránni eru
þeir samtals 91 að tölu. „Starfandi
sálfræðingar eru hins vegar tvöfalt
fleiri og ljóst er að greinin hefur
vaxið mjög á undanförnum áratug-
um og hefur menntun sálfræðinga
við Háskóla Íslands hér skipt sköp-
um.“
Sjö af hverjum 10 sem
útskrifast eru konur
Formaður sálfræðiskorar, Sig-
urður J. Grétarsson prófessor,
sagði í samtali við Morgunblaðið að
þegar kennsla til BA-prófs í sál-
fræði hófst árið 1971 hafi verið fullt
út að dyrum, áhuginn hafi verið það
mikill. „Mjög margir útskrifuðust
fyrstu árin en svo fækkaði þeim
upp úr 1980 en fór aftur að fjölga
upp úr 1990,“ segir hann. Að-
spurður hvað megi þakka aukinni
vinsæld sálfræðinnar segir Sig-
urður að svona sé þetta um allan
heim. „Fólk er að átta sig á því að
sálfræði gefst vel við harla margt.
BA-námið er blanda af raunvís-
indum og húmanískri þjálfun og
það standa ótal leiðir opnar að
loknu námi. Margir sálfræðinemar
fara í stjórnun sem og fjölmiðlun,
einnig er nokkuð um að þeir fari í
tónlistarnám eða verði talkenn-
arar.“
Inntur eftir þeirri breytingu sem
átt hefur sér stað á þessum þrjátíu
árum segir Sigurður að þeim sem
skipulögðu námið í upphafi hafi
tekist mjög vel til þannig að í meg-
inatriðum sé skipulag BA-námsins
furðulíkt því sem var. „Reyndar
voru kennarar of fáir í byrjun og
má segja að þeir hafi lyft grett-
istaki. Þess má geta að Sigurjón
Björnsson prófessor var fyrsti fast-
ráðni kennarinn í sálfræði hér á
landi en kennsla hófst þann 1. októ-
ber árið 1971. Sjö fastráðnir kenn-
arar eru nú í sálfræði,“ segir Sig-
urður en bætir við að svo breytist
auðvitað tímarnir og inn komi ný
námskeið, þá sé minna val í dag en
var. Þá komi auðvitað nýjar kröfur
með nýjum tímum.
Hvað varðar framtíðina segir
Sigurður að engar stórbreytingar
séu fram undan nema það séu auð-
vitað merk tímamót að útskrifa
fyrstu kandídatana sem hafa lært
til starfsréttinda og það sé allmikil
breyting og framfaraspor fyrir sál-
fræði hér á landi.
Aðspurður um kynjaskiptingu
sálfræðinema segir hann að hún sé
konum mjög í hag sem eru 7 af
hverjum 10 sem útskrifast.
Hátt í 600 manns hafa
lokið BA-prófi í sálfræði
sem aðalgrein
Morgunblaðið/Billi
Formaður sálfræðiskorar, Sig-
urður J. Grétarsson prófessor,
sagði það merk tímamót að út-
skrifa fyrstu kandidata sem lært
hafa sálfræði til starfsréttinda.
Þrjátíu ár frá því kennsla til BA-prófs
í sálfræði hófst við Háskóla Íslands