Morgunblaðið - 02.12.2001, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HINN landskunni útvarpsmaður og
þulur, Pétur Pétursson, sendir frá
sér sínu fyrstu bók fyrir þessi jól.
Bókin heitir Úr fórum þular, Pétur
Pétursson gægist í handraðann. Í
bókinni eru greinar margvíslegs
efnis sem allar hafa áður birst í
Morgunblaðinu. Pétur hefur lifandi
áhuga á sagnfræðinni og verður
blaðamaður þess strax áskynja þeg-
ar innskotssetningar verða að sjálf-
stæðum frásögnum. Hugsunin er
skýr og sögumaður kemur jafnan
aftur að meginþræðinum og heldur
utan um hann þar til allar sögur eru
sagðar. Marga stóra atburði síðustu
aldar lifði hann sjálfur og man eins
og þeir hefðu gerst í gær. Pétur
segir að áhuga sinn á sagnfræði
megi örugglega að stórum hluta
rekja til uppvaxtar síns.
105 ára aldursmunur
„Þú hefur heyrt talað um mis-
eldri, það er að segja kynslóðabil.
Foreldrar mínir voru aldraðir þegar
ég fæddist. Faðir minn var sextug-
ur og móðir mín fertug. Móðir mín
lifði mjög í gamalli tíð. Hún var alin
upp hjá föður sínum, sem var 65 ár-
um eldri en hún, svo þar var allt í
grárri forneskju. Hún var framhjá-
krakki, eins og sagt er. Hann var
hreppstjóri á Hlíðarenda þegar
Tómas Sæmundsson deyr og hann
tekur út bú hans. Það eru því 105 ár
á milli mín og afa míns.
Vegna þess hve móðir mín dáði
föður sinn þá hafði ég hugann
ósjálfrátt mikið í fortíðinni. Hún
varð fyrir dálítilli stríðni frá hálf-
systkinum sínum vegna þess að hún
var framhjákrakki. Hún snerist til
varnar og benti á að langamma sín
hefði verið dóttir Halldórs Hóla-
biskups. Þegar ég heyrði þetta
sagði ég: „En elsku mamma, þetta
var sautjánhundruð og súrkál. Hver
heldurðu að sé að hugsa um slíkt?“
En þegar ég kom svo með dótt-
urdóttur mína að sængurstokk
hennar þá var þar sami skyldleiki
og móðir mín hafði verið að vísa til.“
Vill brenna við að þjóðin gleymi
merkisatburðum sínum
Í bók Péturs eru 35 sjálfstæðar
greinar sem flestar fjalla um nafn-
togaða Íslendinga en einnig útlend-
inga sem hafa komið við sögu hér-
lendis, s.s. tengsl Moltke-ættarinn-
ar við Ísland, Íslandsvininn Paul
Gaimard og fleiri. Hann fjallar einn-
ig í nokkrum greinum um samskipti
Dana og Íslendinga á fyrri tíð og
nafntogaðir íslenskir listamenn eins
og Halldór Kiljan Laxness og Rík-
harður Jónsson fá sitt rúm í bók-
inni.
Pétur kveðst ekki áður hafa sent
frá sér bók en hann gaf út fyrir Jón
Guðnason prófessor málsskjöl Ólafs
Friðrikssonar og ritaði formála. At-
burðirnir sem þessu tengjast eru
Pétri ofarlega í huga. 23. nóvember
síðastliðinn voru einmitt 80 ár liðin
síðan Jóhann Jónsson, skipaður sér-
stakur lögreglustjóri, fór með 500
manna herliði að Ólafi Friðrikssyni
og tók drenginn Natan Friedman. Á
þessum tíma, segir Pétur, sem hef-
ur sökkt sér ofan í þetta mál með
ástríðu sagnfræðingsins, var götum
bæjarins lokað, símtöl hleruð, gerð-
ar húsrannsóknir, bréf skoðuð og
sjúkrastöð sett upp í Gúttó og Iðnó.
Pétur segir að það vilji brenna við
að þjóðin gleymi svona dögum úr
sögu sinni. „Það á að minnast þeirra
og hafa fjölbreytta sagnfræðilega
umræðu um sögu okkar. Við eigum
að muna söguna og draga lærdóm
af henni.“
Leikari og hvíslari í Iðnó
Í bókinni skrifar Pétur meðal
annars um Iðnó út frá hugleiðingum
um gamla mynd sem þar var tekin.
Hann nafngreinir gesti á myndinni.
Aftarlega í salnum er Halldór Lax-
ness, sem seinna átti eftir að taka
við Nóbelsverðlaununum fyrir bók-
menntir. Út frá þessu minnist hann
þess að á öðrum tíma, 1. maí 1935, í
sama sal, las Halldór á sviðinu upp
sögu sína um Þórð gamla halta. Jón
Axel Pétursson, framkvæmdastjóri
Alþýðusambandsins, og bróðir Pét-
urs, stöðvaði lesturinn sem honum
þótti um of byltingarkenndur. Pétur
segir að seinna hafi Halldór sagt
sér í símtali að löngu væri gróið
milli sín og Jóns Axels. Hann ætti
eiginlega engum manni meira að
þakka en Jóni Axel. Hann hefði
stórgrætt á sögunni, allt fyrir hans
tilverknað.
Pétur tengdist Iðnó sterkum
böndum alla tíð. Hann tók inntöku-
próf í Menntaskólann í Reykjavík
en aðstæður leyfðu ekki að hann
hæfi nám. Hann var þá farinn að
vinna sem sendill í Útvegsbankan-
um. Þar störfuðu margir leikarar,
m.a. Brynjólfur Jóhannesson og
Indriði Waage. „Ég komst inn í
þennan töfraheim Leikfélagsins, þá
ungur sendill hjá Útvegsbankanum.
Það hafði mikil áhrif á mig að fá að
vera á æfingum. Ég lék smávegis,
m.a. Finn í Manni og konu, tók þar
við af Lárusi Pálssyni, og sitthvað
fleira, en endaði svo sem hvíslari.“
Friðsamleg samkeppni
við Morgunblaðið
Pétur stundaði um langt árabil
þáttagerð í Ríkisútvarpinu. Um
undanfara þess að hann, vinstri-
sinnaður maðurinn, fór að skrifa í
Morgunblaðið, segir Pétur: „Ein-
hvern veginn hljóp snurða á þráðinn
milli mín og Ríkisútvarpsins og
stjórnendur þar á bæ voru ekki eins
áhugasamir um að taka þættina
mína. Mér var alltaf brigslað um að
vera of pólitískur í mínu starfi hjá
útvarpinu. Þegar ég fann þessa
tregðu opnaði Morgunblaðið náðar-
faðm sinn fyrir greinum mínum og
þann vettvang hef ég notað vel.“
Pétur kveðst jafnan haft þá til-
hneigingu að leita að einhverju frá-
sagnarverðu og unað sér við sín
hugðarefni. „Ég byrjaði snemma á
því að taka mér mynd í hönd og
pæla í því hverjir væru á myndinni,
hvort þeir tengdust eða hvað hægt
væri að segja um þá. Það er und-
arlegt að hverju hægt er að komast
ef farið er að hyggja að því. Ég
flutti ungur til bæjarins, fimm ára
að aldri, haustið 1923, en kynntist
snemma þeim sem tóku þátt í
verkalýðsmálum og stjórnmálum.
Ég fór víða um völl. Ég starfaði í
bankanum og síðar í Útvarpinu í
miðborginni og þekkti ákaflega
marga í gegnum störf mín. Af þessu
fólki lærði ég margt og kynntist enn
fleirum. Ég fór svo í friðsamlega
samkeppni við Morgunblaðið.
Mogginn sagði eftir fyrstu kröfu-
gönguna 1. maí 1923 að í göngunni
hefði verið Héðinn Valdimarsson og
40–50 fullorðnir og börn. Ég vissi
hins vegar að það voru miklu fleiri í
göngunni. Ég setti mér það mark-
mið að nafngreina yfir 100 manns
og tókst það. Ég komst að mörgu
skemmtilegu í gegnum þessa athug-
un mína og þetta varð nokkurs kon-
ar tómstundagaman hjá mér.“
Tómstundagaman Péturs, að
nafngreina þá sem tóku þátt í
fyrstu kröfugöngunni 1. maí, hefur
nú orðið honum að efni í næstu bók,
sem væntanlega verður gefin út á
Akureyri 1. maí á næsta ári. Fram
að því geta lesendur horfið á vit frá-
sagna Péturs í Úr fórum þular.
„Elsku mamma, þetta var
sautjánhundruð og súrkál“
Pétur Pétursson þulur hefur
sent frá sér sína fyrstu bók,
Úr fórum þular. Guðjón
Guðmundsson ræddi við
Pétur um sagnfræðina, upp-
vöxt og nýju bókina.
Morgunblaðið/Golli
„Við eigum að muna söguna og draga lærdóm af henni,“ segir Pétur Pétursson, en bók hans Úr fórum þular er nýlega komin út.
Pétur Pétursson við hljóðnemann.
Bókin Úr Fórum þular – Pétur Pét-
ursson gægist í handraðann er gefin út
af Bókaútgáfunni Hólum. Bókin er 302
bls. að lengd.