Morgunblaðið - 09.12.2001, Qupperneq 30

LISTIR
30 SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ ER ekki hægt að skrifa um
Harry Potter. Það er ekki hægt að
vera með aðfinnslur, það er ekki
hægt að segja að sögurnar um
Harry Potter séu annað en góðar.
Hver sá sem segir eitthvað slæmt
um Harry Potter er dæmdur nöld-
urseggur, pirraður yfir því að eitt-
hvað gengur of vel, nær of mikilli
athygli. Það þarf reyndar verulega
hæfileika, ímyndunarafl og frá-
sagnargáfu til að halda börnum og
unglingum – að hinum fullorðnu
ótöldum – límdum yfir hverju 500
síðna bindinu af öðru og síðan allt
æðið í kringum kvikmyndina og
rúsínan í pylsuendanum er auðvit-
að öskubuskusagan um höfundinn
sem átti ekki málungi matar og
skrifaði fyrstu bókina á kaffihúsi
og fimm útgefendur höfnuðu henni
áður en einn datt í lukkupottinn.
Þetta er auðvitað frábært. Ís-
lenska öskubuskan í útgáfubrans-
anum, Snæbjörn Arngrímsson,
datt á svipaðan hátt í lukkupottinn
þegar hann fyrir tilviljun festi sér
útgáfuréttinn á Potter-bókunum
og las síðan um það í erlendum
dagblöðum að fyrsta bókin væri að
slá öll sölumet. Aðrir naga sig
væntanlega í handarbökin til ævi-
loka. Og hvorugt er nútímaflökku-
saga, heldur blákaldur sannleik-
urinn.
Harry Potter er kominn á ung-
lingsaldur í 4. bókinni og ýmislegt
sem fylgir þeim aldri gerist þenn-
an vetur í Hogwarts galdraskól-
anum. Sagan hefst á því Harry
Potter fer á Heimsmeistarakeppn-
ina í Quidditch og kemst að því að
heilmikið samsæri er í uppsiglingu
í tengslum við endurkomu hins illa
Voldemorts. Í skólanum um vet-
urinn er Harry valinn til að keppa
fyrir hönd skólans í Þrígaldra-
keppninni en þar eru andstæðing-
arnir öflugri en einn 14 ára strák-
ur ræður við þótt göldróttur sé.
Hann á sér þó öfluga stuðnings-
menn sem fylgjast vel með honum.
Lokauppgjörið er stórfenglegt og
ástæðulaust að rekja söguþráðinn
eða niðurlag sögunnar frekar fyrir
væntanlegum lesendum.
Frásagnargleðin er mikil og
spennan jöfn og stígandi og við
lestur frumtextans kemur í ljós að
Rowling er ágætur stílisti. Höf-
undareinkenni hennar verða óljós
og textinn heldur flatneskjulegur í
þýðingunni.
Sögurnar um Harry Potter
skipa svipaðan sess í bókmenntum
og Stjörnustríðsmyndirnar í kvik-
myndaheiminum. Þó er Harry Pot-
ter frumlegri að mörgu leyti og
meiri nýsköpun í meðhöndlun
gamalla stefja úr ævintýrum og
miðaldasögum ýmiss konar. Á hinn
bóginn kemur Hringadróttinssaga
Tolkiens upp í hugann en þar er
annars ólíku saman að jafna, stíl-
gáfa og ótæmandi þekking Tolk-
iens á uppruna og eðli fornra
sagna er einstök að öllu leyti. En
Harry Potter á allan heiður skilinn
fyrir að vekja áhuga nýrrar kyn-
slóðar á töfrum þess að lifa sig inn
í heim ævintýra og galdra af lestri
einum saman.
Heimur
galdra og
ævintýra
BÆKUR
Börn
Eftir J.K. Rowling. Þýðing: Helga Haralds-
dóttir. Útg. Bjartur 2001. 562 bls.
HARRY POTTER OG ELDBIKARINN
Hávar Sigurjónsson
ReutersJ.K. Rowling
Emanúel er eftir Sören Olsson og
Anders Jacobsson í þýðingu Jóns
Daníelssonar.
Ný söguhetja frá höfundum Bert-
bókanna. Emanúel veitir okkur innsýn
í heim nútímaunglingsins þar sem
spjallrásirnar eru jafnsjálfsagðar og
hin eilífu umhugsunarefni ást, tónlist,
skólinn o.s.frv.
Emanúel er 16 ára og lifir lífinu
gegnum myndavélarlinsuna. Hann
getur ekki gleymt
þessari stelpu. En
hvernig á að nálg-
ast slíka fegurð-
ardís ef maður
hefur ekkert
sjálfstraust? Og
hver hefur áhuga
á að kyssa ljós-
myndafrík?
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
185 bls., prentuð í Lettlandi. Verð:
2.480 kr.
Unglingar
INSJALLAH Jóhönnu Kristjóns-
dóttur veitir innsýn í nokkra heima,
meðal annars heim tungumálsins,
araba og einstaklings-
ins sem glímir við nýj-
ar og óvæntar aðstæð-
ur.
Bók Jóhönnu hefst
formálalaust undir
egypsku tungli og lýk-
ur án eftirmála í sýr-
lenskri sól. Það finnst
mér nokkuð góð
stefna, að vera ekkert
að útskýra hversvegna
þessi ferð var varin eða
hvaða lærdóma megi
draga af henni. Höf-
undur missir nefnilega
aldrei sjónar á höfuð-
markmiði sínu, að læra
arabísku, hvorki á
meðan dvölinni stendur né meðan
bókin er skrifuð.
Jóhanna lagði stund á námið í
Kairó 1995–1996 og í Damaskus
1998–1999, en hefur margoft áður
verið á slóðum araba, og skrifað
fréttir og um ferðir sínar í Morg-
unblaðið.
Textinn INSJALLAH er nokkurs
konar dagbók, þar sem sagt er frá
því markverðasta sem gerist stöku
dag, en lifandi samtök birtast oft á
tíðum í honum.
„Það er stórkostlegt að sjá hvað
dauðinn hefur verið Forn-Egyptum
áleitið umhugsunarefni.
Mohammed leit á mig, dálítið
skrítinn á svip. – Þetta eru grafhýsi.
Þá er nærtækt að hugsa um dauð-
ann, er það ekki? sagði hann og ég
gat ekki annað en hlegið að sjálfri
mér.“ (bls. 112).
Mér finnst textinn vera tilgerð-
arlaus og höfundur upphefur sig
ekki, heldur vill bara
sýna sjálfan sig eins og
hann er. Ég nefni
þetta vegna þess að
þetta er ein af gryjun-
um í minningarbókum.
Höfundur hefur engan
áhuga á að þykjast
vera eitthvað, heldur
birtir hin daglegu
vandamál í harðri
birtu.
Íslendingar hafa
pælt þó nokkuð í
tungumálanámi á
þessu ári vegna þess
að þeir taka þátt í Evr-
ópsku tungumálaári.
INSJALLAH er lóð á
vogarskálar þess, því bókin veitir
góða innsýn í hvernig fullorðinn ein-
staklingur tekst á við það að læra
framandi tungumál. Það er erfitt, en
það er hægt ef áhugi er fyrir hendi.
Höfundur ber saman menningar-
heimanna sem hann þekkir: „Mér
virðast lífshættir kristinna og músl-
ima áþekkir hvað það snertir að fjöl-
skyldan – ekki síst ættmóðirin – er í
fyrirrúmi og samheldni og samstaða
nær langt út fyrir það sem við köll-
um fjölskyldu. Í arabískri fjölskyldu
eru ömmu- og afasystkini og afkom-
endur þeirra óaðskiljanlegur hluti af
innsta hringnum.“ (173).
Það er gott að fá sjónarhorn höf-
undar á araba, lífernið í Egypta-
landi og á Sýrlandi og heyra í einnig
hljóðið í heimamönnum í textanum.
Það er að minnsta kosti góð til-
breyting frá sjónarhorni fjölmiðla,
og stjórnmálaskýrenda. „Ég er
sammála því að málefni sýrlenskra
kvenna eru á betra róli en í mörgum
öðrum löndum araba. Sýrlenskar
konur geta að flestu leyti um frjálst
höfuð strokið, á arabíska vísu, og
best er hvað þær eru örvaðar til
mennta. Stúlkur í háskólanámi eru
nú fleiri en piltar. Á hinn bóginn er
alvarlegt ef þær fá ekkert að gera
að námi loknu og ástandið er ekki
betra hvað pilta varðar.“ (239).
Ég hef verið augnablik í Kairó og
mér fannst það líkt og að stíga inn í
annan heim. Menningin er vissulega
önnur, og sá sem ákveður að búa
þar verður að leggja niður vestræn-
ar kröfur. Jóhanna er engin príma-
donna, hún bara finnur sér ein-
hverja blokkaríbúð í einhverju
hverfi eins og hver önnur hlunn-
indalaus almennileg manneskja.
Þetta er töff. „Ég skil ekki að ég
kynnist Kairó, íbúðin mín er lengst
úti í sandauga. Það tekur mig
klukkutíma hvora leið að fara í bæ-
inn með fornfálegum sporvagni.“
(14)
Markmið Jóhönnu er segja sögu
sína þessi tvö skólaár í tungumála-
námi í Kairó og Damaskus, en óhjá-
kvæmilega getur textinn unnið gegn
fordómum. Hvers vegna eru t.d.
múslimakonur með slæðu? „Konur
bera slæðu vegna þess að þær vilja
gefa ýmislegt til kynna með henni,“
sagði hún [Mona]. – „Með minni
slæðu segi ég umhverfi mínu að ég
sé menntuð og ógift ...“ (62) og síðan
kemur fróðlegur texti um þetta.
Slæðanotkunin er heilmikil stúdía,
og hver tegund hefur sína merk-
ingu.
INSJALLAH er skemmtilegt
sjónarhorn einstaklings sem fer úr
vestrænu velferðarkerfi og stígur
inn í samfélög í harðari lífsbaráttu,
þar sem „allur þorri manna er
elskulegur, hjálpsamur og hjarta-
hlýr“. (245), en býr jafnframt við
grimma fordóma. Lofsvert framtak!
Lærdómsríkt
tungumálanám
BÆKUR
Endurminningar
Eftir Jóhönnu Kristjónsdóttur. Mál og
menning 2001 – 277 bls.
INSJALLAH – Á SLÓÐUM ARABA
Gunnar Hersveinn
Jóhanna
Kristjónsdóttir