Morgunblaðið - 09.12.2001, Page 32
NATO fimm AWACS-vélar vestur um haf og
eru þær nú í Tinker-flugherstöðinni í Oklahoma
í Kansas. Notkun eftirlitsvéla af gerðinni
AWACS til eftirlits í Bandaríkjunum til þess að
Bandaríkjamenn hafi frjálsari hendur um að
beita eigin herafla annars staðar getur tæplega
talist grundvallarframlag af hálfu Atlantshafs-
bandalagsins. Virðist reyndar sem þarna hafi
verið um það að ræða að Bandaríkjamenn hafi
ekki viljað gera herstjórn í Afganistan of flókna
með því að nota vélar, sem sérstaklega eru undir
stjórn NATO, í Afganistan og því hafi AWACS-
vélar bandalagsins verið látnar leysa vélar
Bandaríkjahers af svo nota mætti þær síðar-
nefnu í Afganistan. Fyrir utan þetta framlag má
nefna að skip undir herstjórn NATO á Miðjarð-
arhafi eru í viðbragðsstöðu og tilbúin að koma til
hjálpar. Ekki hefur reynst þörf fyrir þá hjálp
enn.
„Nú skiptir
NATO meira
máli en nokkru
sinni áður“
Það er því kannski
engin furða að um
þessar mundir sé vart
hægt að þverfóta fyrir
yfirlýsingum um mik-
ilvægi NATO, að
bandalagið skipti enn
máli.
„Heimurinn er breyttur,“ sagði Colin Powell á
utanríkisráðherrafundi Atlantshafsbandalagsins
í Brussel á fimmtudag, „og nú skiptir NATO
meira máli en nokkru sinni áður.“
Powell virtist vera mjög í mun að eyða hug-
myndum um að NATO væri hætt að skipta máli:
„NATO er langt frá því að hafa verið á hliðarlín-
unni og hefur bæði verið miðpunktur og í fram-
línunni frá fyrsta degi. NATO hefur verið til
staðar frá upphafi og boðið að [nýta það sem
bandalagið hefur upp á að bjóða] og þá áttum við
þann kost, þann ánægjulega kost, að geta valið
af þeim matseðli …Það sýnir mikilvægi NATO.“
George Robertson, framkvæmdastjóri NATO,
var í svipuðum stellingum á fundinum og þrá-
stagaðist á orðinu mikilvægi. Sögðu fréttaskýr-
endur að orð hans virtust til þess ætluð að eyða
efasemdum, sem upp hafa komið um nytsemi
bandalagsins fyrst það hefur lítið annað gert en
að vera í aukahlutverki í Afganistan.
„Ógnirnar hafa breyst, en staðfesta okkar og
mikilvægi hafa ekki gert það,“ sagði Robertson
á fundinum. „Vinna okkar hér mun hjálpa til að
tryggja að NATO skipti áfram jafnmiklu máli og
verði jafnmikilvægt öryggi Evrópu og Atlants-
hafsríkjanna og það hefur alltaf verið.“
Heyrir hið
gamla varn-
arbandalag
sögunni til?
Þessi staða banda-
lagsins hefur leitt til
þess að menn velta nú
vöngum yfir framtíð
þess og sagði Ígor Ív-
anov, utanríkisráð-
herra Rússlands, sem
var á fundi utanríkisráðherranna í Brussel til að
ræða eflingu tengsla Rússlands við NATO,
meira að segja í Moskvu að hann teldi bandalag-
ið „úrelt“. Francois Heisbourg, franskur sér-
fræðingur um öryggismál, sem skrifað hefur
bók, Hyperterrorisme: La nouvelle guerre eða
Ofurhryðjuverk: Hið nýja stríð, um þær her-
fræðilegu breytingar, sem árásirnar á Bandarík-
in munu hafa í för með sér, hefur sagt að nið-
urlæging NATO vegna Afganistan boði endalok
bandalagsins, eða í það minnsta andlát þess í
sinni fyrstu holdtekningu. Heisbourg er stuðn-
ingsmaður samvinnu milli Evrópu og Bandaríkj-
anna og viðurkennir að andlátstilkynningin
kunni að vera ýkt. Í International Herald Trib-
une var haft eftir honum að hann teldi að NATO
myndi áfram verða til og jafnvel dafna, en engu
að síður hamrar hann á því að hið gamla varn-
arbandalag hafi endanlega fengið náðarhöggið.
Sumir halda því meira að segja fram að
NATO sé að verða nokkurs konar pólitískt félag,
sem geti líkt og öryggisráð Sameinuðu þjóðanna
veitt Bandaríkjamönnum pólitískan stuðning
þegar þeir þurfa á honum að halda í snatri til að
láta til skarar skríða.
Nauðsyn þess að NATO lagi sig að breyttum
tímum kom ekki síst í ljós í því að á fundi utan-
ríkisráðherranna var samþykkt að færa barátt-
una gegn hryðjuverkum efst á verkefnaskrá
bandalagsins. Í yfirlýsingu ráðherrafundarins
segir að gerð verði áætlun um sameiginleg við-
brögð við hryðjuverkaógninni og verði hún lögð
fyrir leiðtogafund NATO í Prag á seinni hluta
næsta árs, en þar verður einnig tekin ákvörðun
um það hvaða ríki fái inngöngu í bandalagið í
annarri umferð stækkunar. Tiltók Robertson
lávarður sérstaklega að hryðjuverkastarfsemi
yrði á engan hátt liðin.
Segja má að þessi yfirlýsing um að setja
Þ
að er ekki laust við að það
læðist að þeim, sem heim-
sækir höfuðstöðvar Atlants-
hafsbandalagsins í Brussel,
grunur um að bandalagið sé
utangátta um þessar mund-
ir. Bandaríkjamenn hafa
sýnt fram á það með ótví-
ræðum hætti í Afganistan að hernaðarlega eru
þeir sjálfum sér nógir. Þeir hafa í krafti tækni-
legra yfirburða, þar sem geislar eru notaðir til
að merkja skotmörk fyrir tölvustýrðar sprengj-
ur og sprengiflaugar grafa sig niður í jörðina og
springa ekki fyrr en þær koma í opið rými, ger-
breytt stöðunni í Afganistan á skemmri tíma en
flesta fréttaskýrendur grunaði að væri hægt. Í
þessum átökum hefur Atlantshafsbandalagið
nánast eingöngu virst hafa diplómatísku hlut-
verki að gegna. Virkjun fimmtu greinar stofn-
sáttmála bandalagsins um að árás á eina banda-
lagsþjóð væri árás á allar bar því vitni. Það litla,
sem NATO hefur lagt af mörkum hernaðarlega,
var að losa um hergögn fyrir Bandaríkjaher til
að senda til Afganistans.
Við fáum að
vita það sem
CNN ákveður
að segja okkur
„Við fáum að vita það,
sem CNN ákveður að
segja okkur,“ sagði
ónefndur embættis-
maður hjá NATO ný-
lega þegar hann var
spurður hversu náið
bandalagið fylgdist með aðgerðum í Afganistan.
Fyrir nokkru var forsíðufrétt í dagblaðinu Int-
ernational Herald Tribune þar sem greint var
frá óánægju í Evrópu með það að vera aðeins í
aukahlutverki í Afganistan. Haft var eftir evr-
ópskum embættismanni að Bandaríkjamennirn-
ir sæju um að elda matinn og bera hann fram, en
Evrópuríkin fengju aðeins að sjá um uppvaskið.
Yves Brodeur, talsmaður NATO, gerði lítið úr
þessum röddum. Hann sagði að það væri alltaf
tilhneiging til að reka fleyg milli Evrópu og
Bandaríkjanna.
„Fjölmiðlar finna alltaf einhvern til að vitna í,
en það má deila um hve mikið er að marka það,“
sagði hann. „Þegar utanríkisráðherrar NATO
hittust í Búdapest sagði í fyrirsögnum að Colin
Powell [utanríkisráðherra Bandaríkjanna] hefði
mistekist að sannfæra bandamenn um ágæti
eldflaugavarna. Þetta mál var ekki einu sinni
rætt á fundinum og fólk les oft meira úr því, sem
ekki er til staðar, en því, sem er til staðar. Þetta
stendur kannski í blaðinu og sumir vilja kannski
taka meiri þátt í aðgerðum, en hér sé ég engar
vísbendingar um að stuðningurinn sé að minnka
innan bandalagsins.“
Tilvistar-
kreppa eða
fjölmiðlahasar
Hvað sem tilhneig-
ingu fjölmiðla til að
blása upp ágreining á
kostnað einingar líður
leikur enginn vafi á
því að NATO er í
ákveðinni tilvistarkreppu. Rök Brodeurs fyrir
því að bandalagið sé að leggja sitt af mörkum í
baráttunni við hryðjuverk eru ekki sannfærandi
þegar litið er á umfang framlags öflugasta varn-
arbandalags okkar tíma.
Brodeur sagði að þótt NATO skipulegði ekki
hernaðaraðgerðirnar í Afganistan og legði ekki
til herafla sem bandalag hefðu aðildarríki
bandalagsins lagt til herafla í anda fimmtu
greinar stofnsáttmála þess, sem var virkjuð í
kjölfar hryðjuverkanna í Bandaríkjunum 11.
september.
„Í fimmtu greininni segir að árás á einn sé
árás á alla og því muni bandamenn veita stuðn-
ing eða skuldbinda sig til að veita hann, en þeir
muni ákveða hvernig best sé að gera það,“ sagði
hann. „Að auki þurfa ríkið eða ríkin, sem ráðist
er á, að fara fram á það. Slík ósk barst ekki,
Bandaríkin báðu NATO ekki um að grípa til
sameiginlegra aðgerða.“
Brodeur bætti því við að Bandaríkjamenn
hefðu nú fyrsta sinni beðið NATO um að senda
AWACS-leitarvélar til eftirlitsflugs við strendur
Bandaríkjanna og það væri ekki lítið atriði.
Einnig gerðu fáir sér grein fyrir því að það
hernaðarsamstarf, sem nú ætti sér stað í Afgan-
istan, væri ekki gerlegt án þeirrar markvissu
samhæfingar, sem átt hefði sér stað innan
NATO og áherslunnar á að herir bandalagsríkj-
anna gætu starfað saman: „Þarna sést stefna
NATO í verki og hefði ekki gengið svona vel ef
reynslan hefði ekki fengist innan NATO. Þá er
þetta ekki búið enn og NATO gæti fengið önnur
hlutverk.“
Það er vissulega rétt að virkjun fimmtu grein-
arinnar var stórt skref, en sú aðgerð var hins
vegar fyrst og fremst táknræn. Alls sendi
32 SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
UMMÆLI LANDBÚNAÐARRÁÐHERRA
SJÓSLYSIN
Við Íslendingar erum alltafminntir á það við og við hvaðstarf sjómanna á hafi úti er
hættulegt. Lítið fiskiskip rak upp að
strönd í ofsaveðri á föstudagskvöld.
Þriggja sjómanna er saknað en ein-
um var bjargað um borð í þyrlu varn-
arliðsins.
Þótt miklar framfarir hafi orðið í
smíði fiskiskipa og reyndar allra
skipa, veðurspár séu fullkomnari en
áður og sömuleiðis björgunartækni,
getur veðrið við Ísland að vetri til
orðið svo ofsalegt að við ekkert verð-
ur ráðið.
Sjóslysið við Snæfellsnes er líka til
marks um mikilvægi þess að við ráð-
um yfir góðum tækjum til björgunar.
Þyrla Landhelgisgæzlunnar var send
á slysstað en varð frá að hverfa vegna
bilunar í sjálfstýringu. Þá komu þyrl-
ur varnarliðsins til sögunnar. Við er-
um því enn háð björgunarsveit varn-
arliðsins við aðstæður sem þessar.
Störf sjómanna við Íslands strend-
ur hafa alltaf verið lífshættuleg og
eru enn. Sama kvöldið og báturinn
strandaði við Snæfellsnes lenti Brú-
arfoss í vandræðum á milli Íslands og
Færeyja en þar fór betur en á horfð-
ist.
Í umræðum um störf sjómanna
megum við aldrei gleyma þessum
þætti í starfi þeirra, þótt öryggi sé
meira nú en áður. Við eigum að
leggja áherzlu á að eiga eins fullkom-
inn björgunarbúnað og nokkur kost-
ur er á. Og við eigum að leggja
áherzlu á að tryggingar sjómanna
séu svo góðar að fjölskyldur þeirra
standi ekki uppi bjargarlausar, ef illa
fer.
Guðni Ágústsson, landbúnaðar-ráðherra og varaformaður
Framsóknarflokksins, talar mjög
skýrt um afstöðu Íslands til Evrópu í
samtali við Morgunblaðið í gær.
Varaformaður Framsóknarflokks-
ins segir: „Ég tel, að aðild að Evr-
ópusambandinu verði ekki á dagskrá
hér á næstu árum. Það eru einfald-
lega svo stórir hagsmunir, sem
stöðva þá umræðu. Það er þess vegna
líka óþarfi að ræða evruna eins og
einhverja lausn eftir morgundaginn.
Ég er þeirrar skoðunar, að ef við
færum í Evrópusambandið, værum
við að fara inn í mjög flókið kerfi,
sem hentar ekki íslenzkum mögu-
leikum til framtíðar og það hefði af-
dráttarlausar afleiðingar, sem ég er
ekkert viss um að yrðu Íslandi til far-
sældar. Mér finnst að Framsóknar-
flokkurinn hafi komizt að mjög góðri
niðurstöðu á flokksþingi, en hann
hefur einn flokka komizt að þeirri
niðurstöðu að við eigum ekki að vera
að rífast um Evrópusambandið, held-
ur ganga í það verk að reyna að
styrkja EES-samninginn. Þá leið
eigum við að ganga.“
Og síðar í samtalinu segir Guðni
Ágústsson: „Það er nú ekki einu sinni
víst að við fengjum að taka upp evr-
una, þótt við færum inn í Evrópu-
sambandið. Ég held, að formaður
Framsóknarflokksins sé nú frekar að
vara við þeirri umræðu, sem getur
orðið framundan þegar evran verður
tekin upp. Ég tel að okkar atvinnulíf
kæmist í mikla klemmu ef við tækj-
um upp evruna. Við þurfum miklu
frekar á því að halda að hafa geng-
iskörfu, því sjávarútvegurinn er enn
grundvallaratvinnugrein Íslendinga
og við yrðum þröngt settir með
evru.“
Þessi ummæli varaformanns
Framsóknarflokksins eru óneitan-
lega mjög athyglisverð í ljósi þeirra
umræðna, sem fram hafa farið að
undanförnu um Evrópumál.
10. desember 1991: „Þor-
steinn Pálsson sjávarútvegs-
ráðherra lagði fram tillögu á
fundi ríkisstjórnarinnar í síð-
ustu viku, um úrsögn úr Al-
þjóða hvalveiðiráðinu. Má
gera ráð fyrir, að ríkisstjórnin
taki afstöðu til tillögu ráð-
herrans í þessum mánuði, þar
sem úrsögnin þarf að koma til
um áramót eigi af henni að
verða að þessu sinni.
Sjávarútvegsráðherra
byggir tillögu sína á nið-
urstöðu nefndar, sem skipuð
var snemma sumars til þess
að fjalla um málið. Í álitsgerð
nefndarinnar kemur fram, að
hún hefur haft samráð við
ýmsa aðila, sem eiga hags-
muna að gæta á erlendum
mörkuðum og sýnist sitt
hverjum. Þannig varar Sölu-
miðstöð hraðfrystihúsanna
við úrsögn á þessu stigi, en
útflutningsfyrirtæki Sam-
bandsins mælir með úrsögn.
Framkvæmdastjóri dótt-
urfyrirtækis Íslenzkra sjáv-
arafurða hf. í Bandaríkjunum
hefur hins vegar lýst áhyggj-
um yfir afleiðingum slíkrar
úrsagnar fyrir markaðsstöðu
okkar.
Í álitsgerð nefndar þeirrar,
sem sjávarútvegsráðherra
byggir tillögu sína á, segir
m.a.: „Ár eftir ár hefur Al-
þjóða hvalveiðiráðið hafnað
tillögum hvalveiðiríkja um
endurupptöku veiða. Rann-
sóknir hvalveiðiríkjanna, þ.á
m. Íslands, til að meta ástand
hvalastofnanna með beinni
sýnatöku hafa einnig verið
ómaklega gagnrýndar. Álykt-
anir ráðsins gegn löglegum
veiðum Íslendinga í vís-
indaskyni á árunum 1986–
1989 voru þess efnis, að
fulltrúar Íslands töldu þær
ganga í berhögg við stofnsátt-
mála ráðsins. Dræmur áhugi
flestra aðildarríkja á því að
varpa ljósi á raunverulegt
ástand hvalastofnanna sést
einnig vel á takmörkuðu
framlagi þeirra til alvarlegra
hvalarannsókna, enda þau
viðhorf oft ríkjandi, að hvali
beri að friða án tillits til
ástands stofnanna. Allt bend-
ir því til, að ráðið muni ekki í
framtíðinni frekar en hingað
til skirrast við að virða að
vettugi vísindalegar rann-
sóknaniðurstöður um ástand
og veiðiþol hvalastofnanna, ef
því sýnist svo.“
9. desember 1981: „Hin
grimmilega árás á fimmtán
ára stúlku í Þverholtinu í
Reykjavík á föstudagskvöldið
vekur óhug og fyrirlitningu.
Hér á þessum stað verður
hvorki verknaði illvirkjans né
áverkum fórnarlambsins lýst.
Hins vegar er ástæða til að
geta tveggja þátta í málinu,
því að báðir segja sína sögu. Í
fyrsta lagi hafði illvirkjanum
verið sleppt úr fangelsi aðeins
sólarhring áður en hann réðst
á stúlkuna, hafði hann setið
inni vegna ölvunar. En fyrir
skömmu var hann kærður
fyrir að ógna ungri stúlku og
var þá hnífur tekinn af hon-
um. Í öðru lagi hringdi maður
til slökkviliðsins um klukkan
hálfellefu á föstudagskvöldið
og sagði, að ung stúlka lægi
stórslösuð í Þverholti. Sjúkra-
bíll og lögreglubíll fóru á stað-
inn, fundu ekkert og var talið,
að um gabb væri að ræða. Sá,
sem hringdi, sagði ekki til
nafns, og er óvíst, að það hafi
verið illvirkinn.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins