Morgunblaðið - 09.12.2001, Qupperneq 33

hryðjuverk á oddinn sýni það svart á hvítu að
hlutverk NATO og eðli sé gerbreytt. Atlants-
hafsbandalagið var stofnað sem varnarbandalag
eingöngu gegn ógninni í austri og átti að láta til
skarar skríða ef utanaðkomandi aðili réðist inn
fyrir landamæri einhvers aðildarríkjanna.
Bandaríkjamenn hafa þrýst mjög á um að hlut-
verki NATO yrði breytt í þá veru að það yrði
skilgreint mun víðar, meðal annars með það fyr-
ir augum að geta brugðist við um heim allan.
Lögðu Bandaríkjamenn ríka áherslu á þetta á
árunum 1998 og 1999, en lutu í raun í lægra
haldi fyrir Evrópuríkjunum í NATO. Það var þó
ekki að öllu leyti því að aðgerðir NATO í Kosovo
voru ekki í samræmi við hina upprunalegu skil-
greiningu á varnarhlutverki bandalagsins. Þar
gátu ríki Evrópu þó réttlætt það að bandalaginu
var beitt með þessum nýja hætti með því að um
var að ræða neyðarástand innan Evrópu, sem
gæti raskað jafnvægi í álfunni og ógnað öryggi.
Nú er hins vegar svo komið að NATO er að
þróast í þá átt, sem Bandaríkjamenn hafa viljað
og má því segja eins og málum er nú komið að
ein afleiðing hryðjuverkanna 11. september hafi
verið að draga fram svo ekki yrði um villst yf-
irburðastöðu Bandaríkjanna sem heimsveldis.
Evrópa, hins vegar, er ósamstæð og tilraunir til
að efla samstöðu innan Evrópusambandsins eru
enn ekki farnar að skila raunverulegum árangri.
Þrýstingur á
Evrópuríkin
að snúa bökum
saman
Það er kannski engin
furða að Joschka
Fischer, utanríkisráð-
herra Þýskalands,
skyldi segja í síðustu
viku að framtíð
NATO yrði þyrnum
stráð ef Evrópa yrði áfram sundruð. Hann sagði
að það yrði að styrkja bandalagið með aukinni
samræmingu utanríkis- og öryggismálastefnu
innan Evrópu.
Það er á stefnuskrá Atlantshafsbandalagsins
að þróa sérstaklega Evrópustoðina með því að
efla hina evrópsku öryggis- og varnamálastefnu,
sem gæti uppfyllt kröfur og þarfir Evrópuríkj-
anna í NATO og um leið aukið öryggi banda-
lagsins. NATO hefur sérstaklega lýst yfir vel-
þóknun á því að það sé ásetningur
Evrópusambandsins að koma sér upp mögu-
leikanum á því að geta tekið ákvarðanir og grip-
ið til aðgerða án þess að allt NATO blandist í
málið. Hluti af þessu er að efla hernaðargetu
Evrópuríkjanna, en í þeim efnum eru þau veru-
lega á eftir Bandaríkjunum vegna þess að
áherslur eru aðrar og himin og haf ber á milli í
hátæknihernaði. Liður í því er sú stefna að að-
ildarríki ESB eigi árið 2003 að hafa komið sér
upp nægri hernaðargetu til að geta á 60 dögum
sent á vettvang milli 50 og 60 þúsund manna
herlið til að sinna mannúðar- og björgunarverk-
efnum og jafnframt sinnt friðargæsluverkefnum
og látið að sér kveða þar sem ríkir neyðarástand
og haldið slíkum herstyrk í minnst eitt ár.
Spurningin er hins vegar sú hvort Evrópa geti
öðlast sjálfstæða rödd undir formerkjum NATO
þar sem Bandaríkjamenn hafa tögl og hagldir
eða hvort það geti aðeins orðið undir formerkj-
um ESB.
Það er alveg ljóst að Evrópusambandið mun
koma sér upp þessum her og það hefur ekki
skaðað stöðu sambandsins í þessum efnum að
Javier Solana, fyrrverandi framkvæmdastjóri
NATO, var gerður að sérlegum fulltrúa hinnar
sameiginlegu utanríkis- og öryggisstefnu Evr-
ópusambandsins.
Embættismaður einn innan NATO benti á því
til stuðnings hversu vel á veg þróun hinnar sam-
eiginlegu utanríkis- og öryggisstefnu ESB væri
komin að á Balkanskaga væru Robertson
lávarður og Solana nánast tvíeyki. Hvar sem
Robertson færi væri Solana skammt undan og
þessi samstaða væri mjög jákvætt merki.
Það var hins vegar annað uppi á teningnum
þegar verið var að leggja drögin að auknum
tengslum NATO við Rússa. Þá fór Robertson
lávarður til Moskvu að hita Vladímír Pútín for-
seta, en Solana var hvergi sjáanlegur. Í stað
hans birtist Tony Blair, forsætisráðherra Bret-
lands, á sjónarsviðinu í hlutverki einhvers konar
ofurerindreka. Útspil Blairs undirstrikaði hve
langt hin sameiginlega utanríkis- og öryggis-
stefna ESB á í land. Embættismaður NATO
vildi með því að segja hvað Robertson lávarður
og Solana væru samhentir sýna að ríki Evrópu-
sambandsins væru farin að tala einni röddu í ut-
anríkismálum. Atburðarásin í Rússlandi sýndi
hins vegar að þótt sú geti verið raunin þegar um
er að ræða fremur fastmótað ferli gegnir öðru
máli þegar taka þarf frumkvæði.
Á hinn bóginn má ekki horfa fram hjá því að
Solana hefur verið ötull við að reyna að miðla
málum fyrir botni Miðjarðarhafs og stærstu rík-
in þrjú í ESB hafa að miklu leyti samræmt að-
gerðir, en það hefur reyndar vakið óánægju ann-
arra aðildarríkja. Romano Prodi, forseti
framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins, varð
æfur af bræði þegar Bretar, Frakkar og Þjóð-
verjar héldu fund sín á milli fyrir leiðtogafund
ESB í Ghent og sagði að það hefði ekki verið í
anda sambandsins.
Munurinn á
hugsjóninni og
veruleikanum
Breski fræðimaðurinn
Timothy Garton Ash
dregur fram muninn
á hugsjóninni um
sameiginlega utanrík-
isstefnu ESB og
framkvæmdinni í grein í tímaritinu New York
Review of Books í lýsingu sinni á því þegar Tony
Blair hugðist halda vinnufund með Gerhard
Schröder, kanslara Þýskalands, Jacques Chirac,
forseta Frakklands, og Lionel Jospin, forsætis-
ráðherra Frakklands. Þá krafðist Silvio Berlus-
coni, forsætisráðherra Ítalíu þess að fá að vera
með. Blair fannst hann þá ekki geta annað en að
bjóða José María Aznar, forsætisráðherra Spán-
ar, og ákvað þá Guy Verhofstadt, forsætisráð-
herra Belgíu, að bjóða sjálfum sér á þeirri for-
sendu að Belgar eru um þessar mundir í forsæti
Evrópusambandsins. Þá var ekki hægt að skilja
Solana útundan. Að síðustu bættist við Wim
Kok, forsætisráðherra Hollands, sem hafði frétt
af fundinum hjá Verhofstadt og taldi að það væri
þjóðráð að hann yrði einnig viðstaddur. Kok
kom síðan í leigubíl og lögreglufylgd til fund-
arins, reyndar 45 mínútum of seinn. Hugmyndin
er sú að öll aðildarríkin fimmtán móti utanrík-
isstefnuna í gegnum Solana, en í raun eru það
Bretar, Frakkar og Þjóðverjar, sem leiða
stefnumótunina og forystumenn annarra ríkja
standa utan við og reyna eftir bestu getu að
komast inn í hinn innsta hring. Á sama tíma eru
Evrópuveldin að reyna að gera sig gjaldgeng á
heimssviðinu og eiga við ramman reip að draga.
Sumir halda því
meira að segja fram
að NATO sé að
verða nokkurs kon-
ar pólitískt félag,
sem geti líkt og ör-
yggisráð Sameinuðu
þjóðanna veitt
Bandaríkjamönnum
pólitískan stuðning
þegar þeir þurfa á
honum að halda í
snatri til að láta til
skarar skríða.
Laugardagur 8. desember
Morgunblaðið/SverrirGaman í strætó.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 2001 33