Morgunblaðið - 09.12.2001, Síða 34
SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÁRIÐ 1998 markaði tímamót í
sögu heimsfjármála. Þetta ár var til-
kynnt um stofnun eins stærsta fjár-
málarisa heims – Citigroup. Þessi
risi eykur stöðugt umsvif sín; í dag
eru starfsmenn hans um 230 þúsund,
hagnaður ársins 2000 var um 13,5
milljarðar dollara og eignir Citigro-
up eru metnar á meira en 900 millj-
arða dollara.
Citigroup er ekki einungis ein
stærsta fjármálasamsteypa heims
heldur og ígildi þjóðfélags; við-
skiptavinir hennar eru á annað
hundrað milljónir og sú tala vex
hratt. Hins vegar er eðlilegt að
spyrja hvar mörk samruna alþjóð-
legra fyrirtækja eru og er þá ekki
einungis verið að horfa til sam-
keppni. Bankar safna gríðarlegum
auði og völdum og geta nánast orðið
að eigin ríki. Ennfremur vaknar sú
spurning hvernig hægt sé að stjórna
slíkum risa.
Greinarhöfundur starfaði fyrir
Citibank í Hollandi um eins árs
skeið, en Citibank er hluti hinnar
miklu samstæðu Citigroup.
En eftir hverju tekur íslenskur
lögfræðingur sem hefur störf innan
Citibank? Hvernig sker Citibank sig
frá öðrum fyrirtækjum? Hvað getum
við lært?
Citibank, Amsterdam
– óvenjulegur banki
Citibank, Hollandi, er tiltölulega
fámennur banki en endurspeglar þó
hið mikla veldi. Þar starfa um 85
manns, enda einskorðast starfsemin
við fyrirtækjaþjónustu. Ástæða þess
er sú, að innlendir viðskiptabankar
eru ríkjandi á hollenska fjármagns-
markaðnum. Brúttótekjur bankans
eru hins vegar gríðarlegar og skilar
hann einna mestu tekjum allra úti-
búa Citibank í Evrópu. Þessi mikli
hagnaðar stafar annars vegar af
framúrskarandi stjórnun en hins
vegar af því að einungis er um fyr-
irtækjaþjónustu að ræða. Viðskipta-
vinir bankans teljast ennfremur til
öflugustu fyrirtækja heims.
Bankinn þjónar heimsþekktum
fyrirtækjum, má nefna Philips,
Heineken, KPN og Unilever. Fyr-
irtækin hafa höfuðstöðvar í Hollandi
en starfsstöðvar víða
um heim. Því er mikil-
vægt fyrir þau að eiga
viðskipti við banka, sem
starfrækir útibú sem
víðast og þekkir því
ólíka markaði.
Í þessu samhengi er
það athyglisvert að um
1990 var Citibank nán-
ast gjaldþrota. Í dag
skilar bankinn hins veg-
ar einna mestum hagn-
aði allra banka í veröld-
inni.
Val á viðskipta-
vinum – Philips
Citibank, Amster-
dam, velur viðskiptavini sína á eigin
forsendum. Um 20 fyrirtæki í Hol-
landi uppfylla skilyrði bankans, sem
aðallega tengjast umfangi þeirra á
heimsvísu. Þau, sem utan þeirra
falla, róa á önnur mið. Þegar við-
skiptasambandi er komið á taka við-
skiptafulltrúar við. Þeir verða
þungamiðja gæðastjórnunar, þar
sem þeir byggja smám saman upp
persónulegt samband við lykilstjórn-
endur hins tiltekna fyrirtækis. Tök-
um Philips sem dæmi. Philips hefur
höfuðstöðvar sínar í Hollandi en á
útibú út um allan heim. Það breytir
þó ekki því að kjarni viðskiptasam-
bandsins er milli viðskiptafulltrúa
bankans í Amsterdam og yfirmanna
Philips í Hollandi. Viðskiptafulltrúi
Citibank fyrir Philips verður því eins
konar gulltengi bankans við Philips.
Þannig vaxa þessi tvö fyrirtæki
saman og verða á endanum óaðskilj-
anleg.
Viðskiptafulltrúar
– smákóngar
Viðskiptafulltrúar eru þungamiðja
starfsemi bankans. Mikilvægi þeirra
er augljóst og því leggur bankinn of-
uráherslu á menntun og uppbygg-
ingu ferils þeirra. Yfirleitt hefst sá
ferill um 26 ára aldur. Fljótlega taka
við ýmis námskeið en mikilvægast
þeirra er fjögurra mánaða skóli í
London. Þangað mæta árlega ungir
starfsmenn bankans og njóta
kennslu færustu manna. Námskeiðið
er grunnurinn að
starfsframa innan Citi-
bank.
Viðskiptafulltrúar
kunna á hinn bóginn að
verða svo tengdir við-
skiptavini, hugsanlega
eftir margra ára sam-
vinnu, að þeir verða í
raun að smákóngum
innan bankans. Þetta
hefur oft töluverð áhrif
á valdsvið bankastjóra.
Bankastjórar í
hverju landi fyrir sig
eru hins vegar lykil-
menn; mikilvægi
þeirra er oft fólgið í
gríðarlegu neti sam-
banda um allan heim. Almennt eru
þeir aðeins valdir til stjórnunar, sem
hafa sannað sig innan Citibank.
Þannig er Chris Devries, banka-
stjóri Citibank, Amsterdam, með
þétt net sambanda um heim allan
enda hefur Chris unnið í 25 ár fyrir
Citibank og sannað sig með þrot-
lausri vinnu og agaðri stjórnun.
Vinnuharka
– enginn kaffitími
Citibank er byggður upp að
bandarískri fyrirmynd. Þess vegna
er það athyglisvert, að evrópskra
áhrifa gætir þar lítið þótt meirihluti
starfsmanna sé evrópskur. Citibank
heldur á vissan hátt sinni ,,menn-
ingu“ hvar sem er í heiminum.
Vinnuharkan, viðhorf starfsmanna
og allt andrúmsloft virðist mótað af
bandarískri hefð.
Þannig gættu starfsmenn þess að
fara eins seint og kostur var í ,,há-
degismat“, bíða heldur fram yfir
klukkan tvö. Þá fór heldur ekki
framhjá neinum hvað viðkomandi
hafði mikið að gera og hvað hann var
vinnusamur. Til öryggis lýstu menn
því margsinnis yfir, hátt og snjallt,
að viðkomandi væri þennan daginn
mjög upptekinn. Vinnudegi lauk svo
um klukkan 19:00, jafnvel síðar,
hvern virkan dag. Ekki var þó unnið
um helgar nema mikið lægi við.
Það að fara heim um fjögurleytið
er nær óhugsandi. Spurt er hvort
maður ætli að taka sér frí, ef svo ber
undir. Menn ,,skreppa“ ennfremur
ekki neitt í vinnutíma; að ,,skreppa“
eitthvað (sem oft heyrist á íslenskum
vinnustöðum) er nefnilega túlkað
þannig að menn ætli sér ekki að
vinna lengur. Hinn svokallaði ,,kaffi-
tími“ er ekki heldur til. Enginn sest
niður og fer að spjalla um atburði líð-
andi stundar, stjórnmál eða sönglög
– þótt klukkan sé þrjú. Það telst
æskilegra að sitja við sitt borð og fá
fólk til sín. Vera tilbúinn ef einhver
hringir.
,,Bandaríska leiðin“ við stjórnun
stórfyrirtækja er enda að sanna sig
um allan heim. Ein ástæða velgengn-
innar er fyrrnefnt vinnulag Banda-
ríkjamanna; þeir eru skipulagðari og
sýna meiri hörku. Þess vegna horfa
stjórnendur evrópskra fyrirtækja af
meiri ótta til bandarískra samkeppn-
isaðila heldur en evrópskra.
Stutt starfsævi
– á eftirlaun fyrir sextugt
Á Íslandi eigum við því að venjast
að menn vinni þar til þeir ná sjötugs-
aldri, oft þó lengur. Í umhverfi
bandarískra fyrirtækja er það sjald-
gæft. Auk þess er gríðarleg áhersla
lögð á að fá ungt fólk til starfa, sem
hægt er að þjálfa frá grunni. Viðmið-
unin er sú, að eftir að 30 ára aldri er
náð fer áhugi bankans að dvína.
Þetta leiðir hins vegar til þess að yf-
irmaður, sem orðinn er fimmtugur,
fer brátt að huga að starfslokum sín-
um, jafnvel þótt vinnuþrek sé enn
óskert.
Þetta þýðir að enginn tími gefst til
sóunar á starfsævi. Ef menn hyggj-
ast ná langt verður að huga að því
snemma. Og þarna kemur skýringin
á þeirri miklu áherslu, sem lögð er á
ungt fólk, að það skipuleggi tíma
sinn og setji sér markmið.
Í sósíalísku kerfi gerist hið gagn-
stæða; þér liggur ekkert á, það er
enginn hvati að því að ná toppnum,
enda er sú staða ætluð öðrum.
Annað vekur og eftirtekt. Margir
álíta nefnilega að þeir séu ómissandi
starfsmenn. En í hinu bandaríska
starfsumhverfi er enginn ómissandi.
Það er nóg af fólki, sem bíður eftir að
setjast í stólinn þinn. Það leiðir til
þess að menn verða að skilja stöðu
sína og styrk. Sérstaklega á þetta við
ef til deilna stofnast. Ef sá lægra
setti gengur of langt, fær hann að
kynnast hinni gullnu reglu – og er
rekinn.
Ólík þjóðerni
Stefna Citibank er að láta sem
flesta viðskiptafulltrúa sína vinna á
ólíkum stöðum á ferli sínum. Þannig
miðli menn þekkingu milli útibúa
bankans, en öðlist um leið reynslu.
Sérstaklega er lögð áhersla á að ungt
fólk vinni erlendis. Í Citibank, Amst-
erdam, eru þjóðernin 25 af 85 starfs-
mönnum. Þessi fjöldi ólíkra þjóðerna
leiðir til þess að gæta verður að því
sem sagt er. Ólíkur bakgrunnur leið-
ir til ólíks hugsunarháttar. Það út-
breidda viðhorf, sem oft heyrist á Ís-
landi, að allir séu steyptir í sama
mót, er nefnilega byggt á miklum
misskilningi.
Þegar Egypti er í hópnum er ekki
rætt um kvenréttindi, Egyptinn
forðast hins vegar að ræða við gyð-
inginn, sem sest á hinn bóginn fjarri
Líbananum, sem þó kann þokkalega
við Portúgalann. Portúgalinn talar
þó ekki eins góða ensku og Daninn
og því verður að tala hægt, sumt skil-
ur hann ekki og annað misskilur
hann. Daninn situr svo við hlið Hol-
lendingsins, enda báðir með sams-
konar skopskyn og báðir í vörn þeg-
ar kemur að brandaranum um hæsta
fjallið. Þeim hollenska líkar þó alls
ekki sjálfsánægja Finnans, þegar
hann gortar yfir nýja bílnum sínum.
Hópurinn sýnir þó samheldni í hljóð-
litlum hlátri þegar Finninn segir
brandara.
Hin mismunandi viðhorf til lífsins
endurspegluðust ennfremur í sund-
laugum Amsterdam; þar skipti litlu
máli hvort karl eða kona sat þér við
hlið, nakin, eða hvort konur þrifu
karlaklefann. Það var ennfremur
regla að enginn sat í gufubaði klædd-
ur sundfötum. Egypti nokkur, sem
hjá bankanum vann, hafði hins vegar
aðrar hugmyndir um klæðaburð.
Þegar keppa átti í sundi eða vegg-
tennis dugðu almennir karlaklefar
ekki til að skapa það næði sem til
þurfti svo skipta mætti um föt.
Egyptinn klæddi sig í íþróttagallann
heima hjá sér, hljóp svo til tennis-
hallarinnar, spilaði um stund, og
hljóp svo aftur heim til sín til að
skola af sér svitann. Þá var hann
tilbúinn til þess að hitta félagana aft-
ur, sem biðu í höllinni og skáluðu fyr-
ir úrslitum dagsins.
Það er að mörgu leyti athyglisvert
hve viðhorf þjóða innan Evrópu til
ýmissa mála eru ólík. Þegar hins
vegar komið er út fyrir Evrópu er
ekki lengur um stigsmun að ræða
heldur eðlismun.
Starfsmennirnir eiga fátt sameig-
inlegt annað en það að hafa sama
vinnuveitanda. Enda er það kjarna-
atriðið og ástæða þess að þeir eru
þar saman komnir. En allt leiðir
þetta til vissrar yfirborðsmennsku,
samtöl eru oft mörkuð gervibrosi en
önnur þó trygglyndi og vináttu.
Það sem stendur eftir er þó hin
dýrmæta reynsla að fá að kynnast
fólki frá ólíkum heimshornum, skilja
hugsun þess og breytni. Það er stór-
kostleg lífsreynsla.
Ótrúleg starfsmannavelta
Starfsmannavelta bankans er
mikil, nánast ótrúleg. Hluti skýring-
arinnar er sá, að í Hollandi er lítið at-
vinnuleysi. Hin skýringin felst í kröf-
um bankans. Starfsmaður víkur
umsvifalaust ef hann uppfyllir ekki
settar kröfur. Sérstök áhersla er
lögð á færni í mannlegum samskipt-
um. Bankinn þjálfar starfsmenn sína
í því að tengjast viðskiptavinum
sterkum böndum. Það leiðir til þess
að starfsmaður verður og að falla inn
í starfsmannahóp bankans og gera
þannig heildina sterkari. Annars er
um spilaborg að ræða.
Þekkja menn til
íslensks atvinnulífs?
Þegar út í hinn svokallaða stóra
heim er komið virðist oft sem heim-
urinn sé alls ekki svo stór. Þannig
virtust mér fjölmargir innan Citi-
bank þekkja vel til íslensks atvinnu-
lífs. Frægð ,,fjölskyldnanna fjórtán“
virðist þannig hafa náð út fyrir land-
steinana. Heyrðist það viðhorf oftar
en einu sinni að vegna þeirra væri öll
einkavæðing hér erfið – miðað við
þær forsendur sem einkavæðingu
eru settar erlendis.
Auk þess héldu sumir því fram, að
vegna þess hve tengsl væru algeng
milli lykilfyrirtækja og bankastofn-
ana væru erlendir fjárfestar hræddir
við að leggja peninga í íslenskan at-
vinnurekstur. Þótt fyrirtæki væru
ekki tengd með beinum hætti væri
alltaf hætt við að ómálefnaleg sjón-
armið réðu ríkjum þegar taka þyrfti
erfiðar ákvarðanir. Hugsanlega er
þessi staðreynd vanmetin af mörg-
um sem reyna að finna skýringar á
áhugaleysi erlendra fjárfesta á ís-
lensku atvinnulífi.
En allt sannaði þetta þá fullyrð-
ingu, að heimurinn er minni en hann
stundum virðist.
Enn vex Citigroup
Citigroup-samstæðan er orðin að
eigin ríki, sem virðist enn ætla að
þenjast út. Fyrir stuttu var tilkynnt
um nýjustu kaup Citigroup á einum
best rekna banka Mexíkó fyrir um
12,5 milljarða dollara. Hvar mörk
þessa fjármálarisa liggja skal ósagt
látið. Hitt er að völd hans og áhrif
eru orðin mun meiri en margra ríkja
Evrópu.
Citigroup rís því fyllilega undir
nafni sem ein merkasta fjármála-
stofnun heims undir styrkri, hefð-
bundinni stjórn með fortíð, sögu og
framtíð að leiðarljósi.
VELDI CITIBANK
Ólafur Reynir
Guðmundsson
„Bandaríska leiðin“
við stjórnun stórfyr-
irtækja krefst mikillar
vinnuhörku. Ólafur
Reynir Guðmundsson
segir að sú stjórnunar-
aðferð sé að sanna
sig um allan heim.
Höfundur er lögfræðingur.