Morgunblaðið - 21.12.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
4.1
Að því er varðar þá ágalla á meðferð
Skipulagsstofnunar á máli því, sem hér er
til úrlausnar og gerð er grein fyrir í kafla
III 2 að framan, er það álit ráðuneytisins að
þeir séu ekki svo stórvægilegir eða þess eðl-
is að ómerkja beri hinn kærða úrskurð og
vísa málinu til meðferðar hjá stofnuninni að
nýju. Ástæðan er fyrst og fremst sú að bætt
hefur verið úr helstu ágöllunum með því að
framkvæmdaraðili hefur lagt fyrir ráðu-
neytið ný gögn um umhverfisáhrif hinnar
fyrirhuguðu framkvæmdar og mótvægisað-
gerðir til að koma í veg fyrir eða draga úr
þeim áhrifum. Þau gögn voru kynnt Skipu-
lagsstofnun, leyfisveitendum og umsagnar-
aðilum svo að þeim gæfist kostur á að veita
umsögn sína um þau, sbr. 2. mgr. 13. gr.
laga nr. 106/2000. Jafnframt voru gögnin
kynnt með opinberri auglýsingu, þannig að
almenningur fengi tækifæri til að kynna sér
þau og koma athugasemdum, þeim viðvíkj-
andi, á framfæri við ráðuneytið, sbr. c-lið 1.
gr. laganna.
Framkvæmdaraðili lagði fram ný gögn
með kæru sinni og síðan viðbótargögn 12.
október 2001. Þótt framkvæmdaáformin
hafi tekið nokkrum breytingum verður ekki
talið, að eðli framkvæmdarinnar hafi breyst
frá því sem gert var ráð fyrir í matsskýrslu.
Þetta hefur hins vegar leitt til þess, ásamt
umfangi framkvæmdarinnar, að ráðuneyt-
inu hefur ekki tekist að kveða upp úrskurð í
kærumáli þessu innan þeirra tímamarka
sem kveðið er á um í 2. mgr. 13. gr. laga nr.
106/2000. Það ákvæði, sem fyrst og fremst
er sett með hagmuni framkvæmdaraðila í
huga, hlýtur að verða að þoka fyrir því sjón-
armiði að málið skuli upplýst, svo sem kost-
ur er, áður en úrskurður er upp kveðinn,
sbr. 10. gr., sbr. 1. mgr. 30. gr. stjórn-
sýslulaga.
4.2
Samkvæmt b-lið 2. mgr. 11. gr. laga nr.
106/2000 er unnt að leggjast gegn fyrirhug-
aðri framkvæmd „vegna umtalsverðra um-
hverfisáhrifa“ sem eru skilgreind svo í l-lið
3. gr. þeirra: „Veruleg óafturkræf umhverf-
isáhrif eða veruleg spjöll á umhverfinu sem
ekki er hægt að fyrirbyggja eða bæta úr
með mótvægisað gerðum.“ Samkvæmt a-lið
2. mgr. 11. gr. er heimilt að fallast á fram-
kvæmd „með eða án skilyrða“.
Hvorki í lögum nr. 106/2000 né í athuga-
semdum með frumvarpi til laganna eru talin
upp þau tilvik sem eiga skilyrðislaust að
leiða til þess að ekki sé fallist á framkvæmd
skv. b-lið 2. mgr. 11. gr. þeirra (c-lið 2. mgr.
11. gr. frumvarpsins). Í athugasemdunum
segir þó: „Samkvæmt c-lið getur Skipulags-
stofnun lagst gegn framkvæmd telji stofn-
unin að um sé að ræða umtalsverð umhverf-
isáhrif, sbr. skilgreiningu í 3. gr. á
umtalsverðum áhrifum. Dæmi um umtals-
verð umhverfisáhrif er staðsetning fram-
kvæmdar á viðkvæmu svæði eða vegna
mengunarviðmiðana í lögum eða alþjóðleg-
um samningum.“ Í athugasemdunum segir
ennfremur um 5. mgr. 11. gr. frumvarpsins
nú 4. mgr. 11.gr. laganna: „Í 5. mgr. er það
nýmæli lagt til að Skipulagsstofnun verði
heimilt að binda framkvæmd því skilyrði að
framkvæmdaraðili gangist fyrir frekari
rannsóknum á tilteknum atriðum fyrir og
eftir hina fyrirhuguðu framkvæmd í þeim
tilgangi meðal annars að draga úr neikvæð-
um áhrifum framkvæmdarinnar á umhverf-
ið og til að ganga úr skugga um hvaða af-
leiðingar framkvæmdin hafi í för með sér.
Slíkar aðgerðir til verndar umhverfinu eru
mjög mikilvægar, ekki síst í ljósi þess að lík-
legt er að framkvæmdir sem eru matsskyld-
ar samkvæmt frumvarpinu hafi umtalsverð
áhrif á umhverfið. Skipulagsstofnun ber að
gæta meðalhófsreglu stjórnsýslulaga við
framangreindar ákvarðanir.“
Af síðastgreindum ummælum verður ráð-
ið að rétt sé að skýra 2. mgr. 11. gr. laga nr.
106/2000 á þann veg að unnt sé að fallast á
framkvæmd með því skilyrði að dregið sé úr
neikvæðum áhrifum hinnar fyrirhuguðu
framkvæmdar á umhverfið. Þar af leiðandi
ber ekki skilyrðislaust að leggjast gegn
framkvæmd, þótt hún hafi umtalsverð um-
hverfisáhrif í för með sér, nema ljóst sé að
ekki sé unnt, með skilyrðum sem fram-
kvæmdaraðila eru sett, að draga nægilega
úr þeim áhrifum, annaðhvort með því að
minnka umfang framkvæmdar eða grípa til
mótvægisaðgerða, sbr. i-lið 3. gr. laganna,
eða annarra viðeigandi aðgerða, sbr. t.d. 4.
mgr. 11. gr. þeirra. Ákvæðið í 1. mgr. 6. gr.
laganna, þess efnis að framkvæmdir sem til-
greindar eru í 2. viðauka með þeim skuli
háðar mati á umhverfisáhrifum þegar þær
geta haft umtalsverð umhverfisáhrif, styður
og þessa skýringu á 2. mgr. 11. gr.
Í 1. mgr. 16. gr. laga nr. 106/2000 er svo
fyrir mælt að leyfisveitandi skuli taka tillit
til úrskurðar um mat á umhverfisáhrifum.
Eins og fram kemur í kafla III 3.7 að fram-
an, lítur ráðuneytið svo á að skýra beri 2.
mgr. 11. gr. laganna þannig, sbr. j-lið 3. gr.
þeirra, að ekki skuli líta til þjóðhagslegra
áhrifa framkvæmdar þegar tekin er afstaða
til þess hvort fallist sé á hana eða lagst gegn
henni. Þetta atriði mælir á móti því að lagst
sé gegn framkvæmd nema mjög miklir
hagsmunir séu í húfi að því er umhverfið
varðar. Að öðrum kosti væri verið að skerða
óeðlilega svigrúm leyfisveitanda, í þessu til-
viki Alþingis skv. 10. gr. orkulaga, til þess
að vega og meta kosti og galla þess að leyfa
framkvæmdina, að teknu tilliti til úrskurðar
um mat á umhverfisáhrifum.
Með skírskotun til þess, sem að framan er
rakið, telur ráðuneytið að ekki sé heimilt að
leggjast gegn framkvæmd skv. b-lið 2. mgr.
11. gr. nema ljóst sé eða að minnsta kosti að
verulegar líkur séu á því að hún muni hafa í
för með sér veruleg óafturkræf umhverfis-
áhrif eða veruleg spjöll á umhverfinu þrátt
fyrir skilyrði um minna umfang hennar og/
eða mótvægisaðgerðir til að hamla gegn nei-
kvæðum umhverfisáhrifum hennar.
Í kafla III að framan er gerð ítarleg grein
fyrir mati ráðuneytisins á umhverfisáhrifum
hinnar fyrirhuguðu framkvæmdar, Kára-
hnjúkavirkjunar. Þar sem um er að ræða
líkur á umtalsverðum og neikvæðum áhrif-
um hennar á umhverfið, að mati ráðuneyt-
isins, hefur jafnframt verið gerð grein fyrir
skilyrðum til þess að koma í veg fyrir eða
draga úr þessum áhrifum, með því að
skylda framkvæmdaraðila, Landsvirkjun, til
þess ýmist að minnka umfang framkvæmd-
arinnar eða grípa til mótvægisaðgerða eða
annarra viðeigandi aðgerða. Með því móti
telur ráðuneytið að verulega hafi verið
dregið úr áhrifum framkvæmdarinnar á um-
hverfið.
Þegar umhverfisáhrif Kárahnjúkavirkj-
unar eru virt í heild, að teknu tilliti til þeirra
skilyrða sem að framan greinir, er það nið-
urstaða ráðuneytisins að fella beri hinn
kærða úrskurð Skipulagsstofnunar úr gildi
og fallast á framkvæmdina með þeim skil-
yrðum, sbr. a-lið 11. gr. laga nr. 106/2000,
sbr. 3. mgr. 12. gr. þeirra. Með vísun til alls
þess sem að framan greinir lítur ráðuneytið
svo á að sú niðurstaða sé í fullu samræmi
við íslensk lög og skuldbindingar Íslands
samkvæmt alþjóðasamningum.
4.3
Úrskurður þessi er byggður á lýsingu
framkvæmdarinnar í kafla III, ásamt þeim
mótvægisaðgerðum sem framkvæmdaraðili
hefur gert grein fyrir í matsskýrslu, svo og í
greinargerð með stjórnsýslukæru frá 4.
september 2001 og frekari gögnum frá 12.
október 2001. Ennfremur er úrskurðurinn
byggður á þeim skilyrðum sem fram-
kvæmdaraðila eru sett og gerð er nánari
grein fyrir hér á eftir. Til grundvallar úr-
skurðinum liggja að auki þau gögn sem
framkvæmdaraðili hefur lagt fram við með-
ferð málsins hjá Skipulagsstofnun og ráðu-
neytinu.
Þegar um er að ræða jafnumfangsmikla
framkvæmd og þá, sem fjallað er um í úr-
skurði þessum kunna áform framkvæmda-
raðila um einstaka verkþætti að taka breyt-
ingum á framkvæmdatíma. Þær mega þó
ekki verða til þess að umfang og eðli fram-
kvæmdarinnar breytist í ljósi þess mats á
umhverfisáhrifum sem fram hefur farið og
úrskurður þessi tekur til.
Úrskurðarorð
Hinn kærði úrskurður Skipulagsstofnun-
ar uppkveðinn 1. ágúst 2001 er felldur úr
gildi. Fallist er á hina fyrirhuguðu fram-
kvæmd, Kárahnjúkavirkjun, með eftir-
greindum skilyrðum:
1. Framkvæmdaraðila er gert að falla frá
framkvæmdum við Hafursárveitu, Laugar-
fellsveitu og Bessastaðaárveitu og Gilsár-
vötn. Framkvæmdaraðila er heimilt að
breyta hönnun aðrennslisganga frá Hálslóni
að stöðvarhúsi í Fljótsdal til að vega upp á
móti minni orkuvinnslugetu vegna þessa
skilyrðis og skilyrðis nr. 2.
2. Framkvæmdaraðila er gert að falla frá
framkvæmdum við Sultarrana- og Fellsár-
veitu. Jafnframt endurskoði framkvæmdar-
aðili fyrirkomulag á yfirfalli stíflu við Kel-
duá í þeim tilgangi að draga eins og kostur
er úr þeim umhverfisáhrifum framkvæmd-
arinnar.
Framkvæmdaraðili skal í samráði við
Náttúrufræðistofnun Íslands kanna gróður
og fuglalíf í lónstæði fyrirhugaðs Kelduár-
lóns áður en framkvæmdir við annan áfanga
virkjunarinnar hefjast.
3. Fyrirkomulagi á yfirfalli úr Hálslóni eins
og það er staðsett og hannað við stíflu í
Desjárdal er hafnað. Hönnun aðalstíflu við
Hálslón skal breyta þannig að yfirfallsvatn
úr lóninu verði leitt í Hafrahvammagljúfur.
Breytt hönnun og fyrirkomulag stíflu-
mannvirkja skal ekki leiða til meiri heildar-
áhrifa á umhverfi en sú hönnun og útfærsla
sem framkvæmdaraðili fyrirhugar sam-
kvæmt matsskýrslu, þ.e. kostur 2. Staðsetn-
ingu og gerð stíflumannvirkja verði ekki
breytt meira en þörf krefur til að fullnægja
ofangreindu skilyrði.
4. Aðgerðir framkvæmdaraðila til að
minnka jarðvegsrof og áfok úr Hálslóni
skulu miðast við að hvergi myndist áfoks-
geirar meðfram jöðrum Hálslóns í hönn-
unarstormi með 50–100 ára endurkomu-
tíma.
Í samræmi við það skal framkvæmdarað-
ili vinna heildstæða áætlun sem sýnir ná-
kvæma útfærslu aðgerða og mat á virkni
þeirra. Aðgerðirnar skulu m.a. fela í sér eft-
irfarandi atriði: a. Stjórnun vatnsborðs-
breytinga í Hálslóni, þ.e. forgangsröðun við
fyllingu lóna. b. Uppsetningu og virkni
verkfræðilegra rof- og áfoksvarna miðað við
hönnunarstorm með 50–100 ára endur-
komutíma. c. Stjórnun og aðgerðir vegna
stöðvunar á foksgeira, gróðurverndar og
uppgræðslu á svæðum sem verða fyrir
áhrifum. d. Sívirkt eftirlit og mat á virkni
mótvægisaðgerðanna.
5. Framkvæmdaraðili skal tryggja að um-
fang og eðli rofs og annarrar röskunar gróð-
urs á áhrifasvæði virkjunarinnar utan Háls-
lóns verði ekki meira með tilkomu hennar
að teknu tilliti til mótvægisaðgerða en það
er áður en framkvæmdir hefjast. Í samræmi
við það skal framkvæmdaaðili vinna áætlun
um aðgerðir svo sem uppgræðslu- og land-
bótaaðgerðir á áhrifasvæði virkjunarinnar
utan Hálslóns og viðmiðunarmörk fyrir rof
og þá röskun sem áhrif framkvæmdarinnar
miðast við.
6. Framkvæmdaraðili skal gera viðbragðs-
og aðgerðaáætlun við neyðarástandi. Í áætl-
uninni skal gera grein fyrir eftirfarandi at-
riðum: a. helstu neyðaraðstæðum sem upp
kunna koma b. svæði, mannfjölda og verð-
mæti sem geta verið í hættu við slíkar að-
stæður c. aðgerðir til að bregðast við slíkum
aðstæðum d. aðgerðir til að vara við,
vernda, stýra, rýma eða annars sem talið er
nauðsynlegt til að vernda líf og verðmæti.
7. Ekki er fallist á fyrirhugað efnisnám í
Hvannstóðsfjöllum. Framkvæmdaraðili skal
tilgreina annan mögulegan efnistökustað
t.d. í Lambafellstagli.
Áður en framkvæmdir hefjast skal fram-
kvæmdaraðili í samráði við Náttúruvernd
ríkisins vinna nákvæma áætlun um námur,
haugsvæði og vega- og slóðagerð og með
hliðsjón af þeim breytingum sem felast í
þessum úrskurði leitast við að lágmarka enn
frekar umhverfisáhrif framkvæmdanna. Í
áætluninni skal gerð grein fyrir staðsetn-
ingu, umfangi, fyrirkomulagi, nýtingu og frá
gangi efnistökustaða og haugsvæða og allra
vega og vegslóða. Efnistöku- og notkunar-
staðir og magn efnis skal tilgreint.
8. Framkvæmdaraðili skal lækka klappar-
haftið ofan Lagarfljótsvirkjunar um 1 m áð-
ur en rekstur virkjunarinnar hefst. Fram-
kvæmdaraðili skal hafa samráð við
Náttúruvernd ríkisins og skipulagsyfirvöld
um framkvæmdina. Verði ekki ráðist í síðari
áfanga virkjunarinnar innan 10 ára frá lok-
um fyrri áfanga skal framkvæmdaraðili
rýmka farveg Lagarfljóts við Straum.
9. Framkvæmdaraðili skal í samráði við
Náttúrufræðistofnun Íslands standa fyrir
vöktun á völdum fuglastofnum við Lagar-
fljót, á Úthéraði og á Héraðssandi á fyrstu
10 árum á starfstíma virkjunarinnar til að
staðreyna að áhrif breytinga á vatnafari á
lífríki sé innan þeirra marka sem gert er
ráð fyrir í matsskýrslu.
10. Framkvæmdaraðili nýti yfirfallsvatn á
skipulegan hátt á ferðamannatíma og leitist
við að ná meðalrennsli í farveg Jökulsár í
Fljótsdal og Kelduár í júlí og ágúst í góðum
vatnsárum. Í lakari vatnsárum skal fram-
kvæmdaraðili leggja áherslu á að hafa
rennsli á ferðamannatíma í farvegi Jökulsár
í Fljótsdal og síðan í Kelduá eftir því sem
yfirfallsvatn dugar til.
11. Áður en fyllt verður í Hálslón skal
framkvæmdaraðili í samráði við Náttúru-
fræðistofnun Íslands ljúka rannsóknum á
þeim setlögum sem mynduðust í fornu jök-
ullóni sunnan Kárahnjúka. Framkvæmdar-
aðili skal jafnframt láta rannsaka og kort-
leggja öskulög í jarðvegi sem hverfa munu í
Hálslón beggja vegna Jökulsár sunnan
Kárahnjúka og á Fljótsdalsheiði. Niðurstöð-
ur rannsóknanna skulu birtar innan tveggja
ára frá því að vatni er hleypt í Hálslón.
12. Framkvæmdaraðili skal í samráði við
Náttúrufræðistofnun Íslands sjá til þess að
jarðhitasvæðið við Sauðárfoss ásamt hrúð-
urbreiðunum verði rannsakað. Niðurstöður
rannsóknanna skulu birtar innan tveggja
ára frá því að vatni er hleypt í Hálslón.
13. Framkvæmdaraðili skal í samráði við
Náttúrufræðistofnun Íslands sjá til þess að
flikrubergið í gljúfri Jökulsár verði rann-
sakað. Niðurstöður rannsóknanna skulu
birtar innan tveggja ára frá því að vatni er
hleypt í Hálslón.
14. Framkvæmdaraðili skal tryggja að
göng séu vöktuð meðan á byggingu þeirra
stendur til að finna og stöðva leka um
sprungur, sem leiða umtalsvert vatn. Slíkar
sprungur skal einangra til að koma í veg
fyrir lekann, svo framkvæmdirnar valdi
ekki marktækum áhrifum á núverandi
grunnvatnsstöðu.
15. Framkvæmdaraðili skal í samráði við
Hafrannsóknastofnunina láta vakta á fyrstu
10 árum starfstíma virkjunarinnar dæmi-
gerð botndýrasamfélög í Héraðsflóa.
16. Hönnun allra stærri verkfræðilegra
framkvæmda, svo sem rofvarna á strönd
Hálslóns, skal miða að því að lágmarka
sjónræn áhrif á víðerni.
17. Framkvæmdaraðili skal í samráði við
Náttúrustofu Austurlands standa að nauð-
synlegri viðbótarvöktun hreindýra á fyrstu
10 árum á starfstíma virkjunarinnar til að
staðreyna að áhrif virkjunarinnar á hrein-
dýrastofninn sé ekki meiri en gert er ráð
fyrir í matsskýrslu.
18. Framkvæmdaraðili skal sjá til þess að
farvegur Jökulsár í Fljótsdal verði ávallt
skolaður í kjölfar aurskolunar með rennsli
sem sé a.m.k. jafnt því hámarksrennsli sem
notað var við útskolun aursins. Útskolunin
skal standa yfir í a.m.k. 4 klst.
19. Framkvæmdaraðili skal í samvinnu við
Minjavörslu Austurlands gera áætlun um
reglulega vöktun þeirra fornminja sem eru í
hættu og tilkynna Fornleifavernd ríkisins ef
hætta er talin á að fornminjar muni raskast
vegna framkvæmdanna.
20. Framkvæmdaraðili skal sjá til þess að
bergganginum, Tröllkonustíg, í Valþjófs-
staðarfjalli verði hlíft við raski þannig að
ásýnd hans verði ekki breytt.
Siv Friðleifsdóttir
Magnús Jóhannsson
(sign).
Niðurstaða
umhverfis-
ráðherra
Úrskurður umhverfisráðherra um mat á umhverfis-
áhrifum Kárahnjúkavirkjunar er alls 125 blaðsíður,
en í 4. kafla er efni hans dregið saman í niðurstöður.
Birtist sá kafli hér í heild sinni.