Morgunblaðið - 21.12.2001, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SIV Friðleifsdóttir umhverf-isráðherra kynnti úrskurðsinn varðandi mat á um-hverfisáhrifum Kára-
hnjúkavirkjunar á blaðamanna-
fundi í Iðnó síðdegis í gær.
Ráðherra hefur fallist á fyrirhug-
aða framkvæmd við Kárahnjúka-
virkjun að uppfylltum skilyrðum og
fellt þar með úr gildi úrskurð
Skipulagsstofnunar frá 1. ágúst sl.
þar sem framkvæmdinni var hafnað
vegna umtalsverðra umhverfis-
áhrifa og ófullnægjandi upplýsinga
um einstaka þætti framkvæmdar-
innar um umhverfisáhrif þeirra. Í
úrskurði ráðherra segir að þau tutt-
ugu skilyrði sem sett eru minnki
verulega umhverfisáhrif virkjunar-
innar frá tillögum framkvæmda-
raðila sem sett voru í matsskýrslu.
Meðal þeirra skilyrða sem sett
eru fyrir framkvæmdinni er að
framkvæmdaraðila, þ.e. Lands-
virkjun, er gert að falla frá fram-
kvæmdum við Hafursárveitu,
Laugarfellsveitu og Bessastaðaár-
veitu og Gilsárvötn. Einnig verði
fallið frá hluta Hrunaveitu, þ.e.
framkvæmdum við Sultarranaár-
og Fellsárveitu. Með þessum breyt-
ingum er svæðinu í kringum Snæ-
fell hlíft við raski vegna fram-
kvæmda, en á móti er ljóst að
orkuvinnslugeta Landsvirkjunar
minnkar nokkuð, eða um 4%. Til að
vega upp á móti minni orkuvinnslu-
getu er framkvæmdaraðila heimilt
að breyta hönnun aðrennslisganga
frá Hálslóni að stöðvarhúsi í Fljóts-
dal.
„Gífurlegt álag á ráðuneytið“
Í úrskurði umhverfisráðherra er
fyrirkomulagi á yfirfalli úr Hálslóni
í Desjarárdal hafnað og
gerð krafa um að yfir-
fallsvatn verði leitt í
Hafrahvammagljúfur.
Þannig yrði Desjarár-
dal hlíft og dregið úr
umhverfisáhrifum á
Hafrahvammagljúfur. Fram-
kvæmdaraðila eru einnig sett ýmis
skilyrði til að minnka jarðvegsrof
og áfok úr Hálslóni. Honum er einn-
ig gert að lækka klapparhaft ofan
Lagarfossvirkjunar til mótvægis
við aukið vatnsmagn vegna virkj-
unarinnar. Til viðbótar eru sett fjöl-
mörg skilyrði vegna rannsóknar og
vöktunar á náttúru og lífríki.
Upplýsti hún á fundinum að end-
anleg ákvörðun í málinu hefði verið
tekin „á síðasta sólarhring“. Hún
hefði tjáð öðrum ráðherrum í rík-
isstjórninni niðurstöður sínar á
fundi í gærmorgun og eftir hádegið
hefði úrskurðurinn verið kynntur
fulltrúum Landsvirkjunar. Varð
ráðherranum tíðrætt um þá miklu
vinnu sem staðið hefði yfir í um-
hverfisráðuneytinu vegna úrskurð-
arins, 6–8 manns hefðu sinnt þess-
ari vinnu eingöngu í á þriðja mánuð
og þá hefði fjöldi sérfræðinga veitt
ráðuneytinu ráðgjöf á ýmsum stig-
um vinnunnar, innlendir og erlend-
ir. Sagði hún engum vafa undirorp-
ið að gífurlegur kostnaður væri við
umhverfismat vegna virkjunarinn-
ar, frá hendi framkvæmdaraðila,
Skipulagsstofnunar, ráðuneytisins
og einnig fjölmargra félagasamtaka
og einstaklinga sem létu sig málið
varða. Taldi hún fullvíst að af þess-
ari vinnu allri mætti margt læra.
„Þessi vinna hefur falið í sér gíf-
urlegt álag á ráðuneytið, enda er
hér um að ræða mjög stóra fram-
kvæmd sem hefði talsverð um-
hverfisáhrif í för með sér. Ég tel
hins vegar að skilyrði ráðuneytisins
ættu að tryggja að umhverfisáhrif-
in yrðu innan hóflegra marka, með
þeim væri framkvæmd-
in hamin og viðkvæm-
ustu svæðunum hlíft.
Ágallar á meðferð
Skipulagsstofnunar
Í úrskurði umhverfis-
ráðherra segir, að ágallar hafi verið
á meðferð Skipulagsstofnunar á
málinu en þó ekki það stórvægilegir
eða þess eðlis að ómerkja beri úr-
skurðinn og vísa málinu til meðferð-
ar hjá stofnuninni að nýju. Ástæðan
sé fyrst og fremst sú að bætt hafi
verið úr helstu ágöllunum með því
að Landsvirkjun hafi lagt fyrir
ráðuneytið ný gögn um umhverfis-
áhrif hinnar fyrirhuguð
kvæmdar til að koma í veg
draga úr þeim áhrifum.
Fram kemur að ráðhe
svo á að málsmeðferð S
stofnunar hafi ekki verið í
við rannsóknarskyldu hen
mælt er fyrir um í stjórn
um. Úr því að stofnunin
talið málið að fullu upp
henni borið skylda til að
sér heimild í lögum og far
að Landsvirkjun legði fram
gögn eða kannaði tilgrei
betur áður en málið væri
leitt. Ef Landsvirkjun h
orðið við rökstuddum t
stofnunarinnar þessa efn
það getað leitt til þess
kvæmdinni væri hafnað.
Sökin bæði hjá Skipu
stofnun og Landsvir
Hins vegar segir umhv
herra að Landsvirkjun vir
hafa farið að öllu leyti eftir
hugasemdum sem Skipul
un gerði við tillögu fyrirtæ
matsáætlun og drög þess
skýrslu. Því virðist sem La
un hafi þrýst mjög á að má
hraðað og því beri báð
nokkra sök.
Ráðherrann benti einni
vinnu ráðuneytisins hefð
berlega í ljós að lög um
ismat hér á landi væru e
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra kveðst h
Skilyrð
hverfisáhr
Siv Friðleifsdóttir útskýrir áhrif þeirra skilyrða sem sett eru fyrir Kárahnjúkavirkjun í úrskurði hen
Iðnó í gær. Skyggðu svæðin á kortinu eru þau sem hlífa á, verði af fram
Umhverfismat
hverfisráðher
isins vegna úr
sem úrskurðu
sem segir að ný
miklu um þe
Okkur kleift
að nýta end-
urnýjanlegar
orkulindir
ÚRSKURÐUR
UMHVERFISRÁÐHERRA
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-herra hefur snúið við úrskurðiSkipulagsstofnunar ríkisins frá í
ágúst, en þá lagðist stofnunin gegn
Kárahnjúkavirkjun, sem hugmyndir
eru um að reisa til að sjá áformuðu ál-
veri á Reyðarfirði fyrir raforku. Úr-
skurður stofnunarinnar var ýtarlega
rökstuddur, en alla tíð hefur legið fyrir
að endanlegt ákvörðunarvald um mat á
umhverfisáhrifum virkjunarinnar er í
höndum ráðherra, í samræmi við lög
um mat á umhverfisáhrifum fram-
kvæmda. Í forystugrein hér í blaðinu 2.
ágúst síðastliðinn sagði: „Í kjölfar
þessa úrskurðar er ráðherra hins vegar
vandi á höndum. Gangi hann þvert á
niðurstöðu, sem studd er sterkum fag-
legum rökum og taki ákvörðun, sem
byggist fyrst og fremst á pólitískum
sjónarmiðum, mun verða spurt til hvers
lögin um mat á umhverfisáhrifum séu
og hvert markmið Alþingis með setn-
ingu þeirra hafi verið … Ráðherra sem
gengur gegn ýtarlega rökstuddum úr-
skurði Skipulagsstofnunar verður að
hafa mjög sterk rök fyrir slíkri ákvörð-
un.“
Þegar úrskurður umhverfisráðherra
er lesinn hljóta menn að komast að
þeirri niðurstöðu að hann einkennist
ekki af pólitískum geðþóttaákvörðun-
um, heldur af ýtarlegum og faglegum
rökstuðningi, líkt og álit Skipulags-
stofnunar. Rökum Skipulagsstofnunar
er svarað með efnislegum málflutningi,
að undangenginni vandlegri skoðun á
málinu.
Meginniðurstaða stofnunarinnar var
sú, að virkjunin myndi hafa í för með
sér umtalsverð umhverfisáhrif og að
ekki hefði verið sýnt fram á að annar
ávinningur af þeim framkvæmdum yrði
slíkur að hann vægi upp þau „verulegu,
óafturkræfu, neikvæðu umhverfis-
áhrif“ sem virkjunin hefði í för með sér.
Jafnframt átaldi stofnunin mjög að
upplýsingar vantaði um framkvæmdina
frá Landsvirkjun og gekk þá iðulega út
frá því að þegar þannig háttaði til yrði
að gera ráð fyrir hinu versta í mati á
áhrifum.
Ráðherra telur hins vegar að með því
að láta hjá líða að kalla eftir frekari
upplýsingum frá Landsvirkjun hafi
Skipulagsstofnun brugðizt bæði rann-
sóknar- og leiðbeiningarskyldu sinni
samkvæmt stjórnsýslulögum. Þá telur
ráðherra ámælisvert, að stofnunin hafi
ekki fjallað um þann möguleika að leyfa
framkvæmdina að settum skilyrðum,
sem drægju úr umhverfisáhrifum henn-
ar. Aukinheldur styðjist það ekki við
markmið laga um umhverfismat að taka
alltaf mið af verstu spá, heldur sé hún
aðeins eitt þeirra atriða, sem taka eigi
tillit til, t.d. að hve miklu leyti sé líklegt
að slík spá gangi eftir, að teknu tilliti til
mótvægisaðgerða.
Fleiri formlega ágalla finnur ráð-
herra á málsmeðferð Skipulagsstofnun-
ar en ekki svo mikla, að ástæða sé til að
ómerkja úrskurð stofnunarinnar og
vísa málinu til hennar aftur. Umhverf-
isráðherra telur hluta ábyrgðarinnar á
formgöllunum liggja hjá Landsvirkjun,
sem ekki hafi sinnt tilmælum Skipu-
lagsstofnunar sem skyldi. Hins vegar
hafi fyrirtækið nú bætt úr því með því
að leggja fyrir ráðuneytið nýjar upplýs-
ingar og gögn, m.a. um fyrirhugaðar
mótvægisaðgerðir.
Skipulagsstofnun reisti niðurstöðu
sína m.a. á því að verðmæti þess lands,
sem yrði fyrir hnjaski vegna virkjunar-
framkvæmda, hefði ekki verið reiknað
út. Ekki hefði heldur verið gerð full
grein fyrir fjárhagslegum ávinningi og
arðsemi virkjunarinnar. Umhverfisráð-
herra færir fram athyglisverð rök gegn
þessum sjónarmiðum, sem hljóta að
verða tilefni umræðna.
Annars vegar telur ráðherra að það
samrýmist ekki ákvæðum stjórnar-
skrár um atvinnufrelsi að opinber aðili
leggi mat á arðsemi fyrirhugaðrar at-
vinnustarfsemi án skýrrar lagaheimild-
ar. Ráðuneytið telur líka að skýra eigi
ákvæði í lögum um að líta skuli til áhrifa
framkvæmda á samfélag og atvinnu
þröngt, vegna þess að ella væri raskað
verkaskiptingu umhverfis- og skipu-
lagsyfirvalda sem leggja mat á um-
hverfisáhrif og svo þess, sem veitir end-
anlegt virkjunarleyfi, þ.e. hins
þjóðkjörna Alþingis. Umhverfisráð-
herra rökstyður það sjónarmið að það
sé þingsins í þessu tilfelli að vega og
meta kosti framkvæmdarinnar, þ. á m.
áhrif á efnahag og þjóðlíf, og væntan-
lega þá umhverfisáhrifin líka, en slíkt
sé ekki hlutverk skipulags- og
umhverfisyfirvalda.
Hins vegar telur ráðherra að aðferðir
til að meta náttúrugæði til fjár séu svo
óljósar, ónákvæmar og umdeildar að
ekki séu forsendur til að gera kröfu til
að Landsvirkjun leggi fram slíkt mat
sem hluta af mati á umhverfisáhrifum.
Þó ættu flestir að geta verið sammála
um að æskilegt væri að það tækist að
þróa slíkar mælistikur til að auðvelda
ákvarðanatöku í málum af þessu tagi.
Meginniðurstaða umhverfisráðherra
er að fallast á Kárahnjúkavirkjun með
20 skilyrðum, sem eiga að takmarka
neikvæð umhverfisáhrif virkjunarinn-
ar. Meðal annars er gert ráð fyrir að
fallið verði frá veituframkvæmdum og
hönnun virkjunarinnar breytt veru-
lega, auk þess sem kveðið er á um frek-
ari mótvægisaðgerðir, rannsóknir á
svæðum og jarðmyndunum sem glatast
við framkvæmdina og vöktun á áhrifum
hennar á tiltekna þætti lífríkisins. Frið-
rik Sophusson, forstjóri Landsvirkjun-
ar, lét í gær hafa eftir sér að það myndi
kosta fyrirtækið milljarða króna að fara
eftir þessum skilyrðum.
Með úrskurði Skipulagsstofnunar
annars vegar og úrskurði umhverfis-
ráðherra hins vegar hefur verið lagður
grunnur að víðtækum umræðum um
umhverfisáhrif Kárahnjúkavirkjunar,
sem hljóta að fara fram á næstu vikum
og mánuðum.
Hafa verður í huga að úrskurður ráð-
herra í gær er langt í frá síðasta orðið í
málinu og það er engan veginn ljóst að
virkjunin verði reist. Þar kemur margt
til. Landsvirkjun hlýtur t.d. að þurfa að
meta, í ljósi aukins kostnaðar, hvort
virkjunin skili tilætlaðri arðsemi og
hvort þá sé nauðsynlegt að fara fram á
hærra raforkuverð, en slíkt getur auð-
vitað haft áhrif á viðhorf fjárfesta sem
standa að Reyðarálsverkefninu. Líkt og
umhverfisráðherra bendir á kemur til
kasta Alþingis að vega saman þau um-
hverfisáhrif, sem gerð er grein fyrir í
úrskurði hennar, og þær mótvægisað-
gerðir sem unnt er að grípa til annars
vegar og hins vegar hina þjóðhagslegu
þýðingu virkjunar og álvers.