Morgunblaðið - 22.03.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 22. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að var kanadíski út-
varpsmaðurinn Jürg-
en Gothe sem ein-
hverju sinni afkynnti
söng ítalska tenórs-
ins Andreas Bochellis á þennan
háðslega máta sem tilgreindur
er í tilvitnuninni hér að ofan.
Bochelli þarf reyndar ekki að
kynna. Hann hefur með söng
sínum farið sigurför um heim-
inn, og þótt sumir vilji kalla
söng hans óperusöng eru þeir
líka margir sem veigra sér við
því að segja þetta eiginlegan óp-
erusöng.
En hvað eiga mennirnir við?
Ja, ef til vill það, að söngur
Bochellis standist engan sam-
anburð við söng alvöru tenóra,
eins og til dæmis Argentínu-
mannsins José Cura. Rödd
Bochellis sé lítil og litlaus, og
jafnvel þótt hann þenji sig til
hins ítrasta
þurfi hann
engu að síður
míkrófón til
að áheyr-
endur heyri
almennilega í
honum. Rödd Cura, aftur á
móti, svo hann sé enn hafður til
samanburðar, sé aðsópsmikil,
litsterk, og svo stór, að það sé
alltaf eins og söngvarinn eigi af
nógu að taka og þess vegna geti
hann haft fullkomna stjórn á
söng sínum. Hann standi alveg
jafnfætis læriföður sínum, Plac-
ido Domingo.
Ofangreind orð kanadíska út-
varpsmannsins fela auðvitað í
sér að söngur Bochellis sé í
raun lítið annað en afbrigði af
hinni illræmdu lyftutónlist. Aft-
ur á móti má halda því fram, að
áðurnefndur Cura sé alvöru óp-
erusöngvari. (Skyldi þó ekki
vera að þar sé kominn „fjórði
tenórinn“ sem leitað hefur verið
um langa hríð?) En hver er
munurinn á lyftutónlist og al-
vöru tónlist? Ja, þetta er nátt-
úrlega bara gamla, óþolandi
spurningin: Hvað er list?
(Ef góðfúsum lesanda verður
jafnan flökurt þegar hann sér
eða heyrir þessa spurningu skal
honum hið snarasta bent á að
lesa strax síðustu málsgreinina í
þessum dálki áður en lengra er
haldið).
Heimspekingar hafa smíðað
kenningar um það hvernig hægt
sé að svara þessari óþolandi
spurningu. (Þeir láta ekki deig-
an síga, heimspekingarnir.) En
hvernig er yfirleitt hægt að fara
að því að svara svona spurn-
ingu? Ekki síst þess vegna sem
manni finnst hún svona óþol-
andi, að maður kemur ekki auga
á neina leið til að svo mikið sem
byrja að svara henni. Maður
freistast til að reyna fremur að
eyða henni svo að hún hætti að
pirra mann.
Er ekki list bara eitthvað sem
manni finnst sjálfum vera list?
kann góðfús – en samt dálítið
pirraður er hér er komið sögu –
lesandinn að spyrja, til þess að
reyna að losna undan ásókn
hinnar óþolandi spurningar. En
með því að spyrja svona á móti
hefur lesandinn í raun tekið
hina óþolandi spurningu alvar-
lega og hleypt af stað vangavelt-
um.
Spurningin er nefnilega sú,
hvort list sé eitthvað sem býr í
listaverkinu sjálfu, og berst það-
an til listnjótandans, eða hvort
list sé eitthvað sem á upp-
sprettu í njótandanum sjálfum
og hann síðan eignar verkinu
sem hann telur vera listaverk.
Svo áfram sé haldið með dæmið
af lyftutónlistarmanninum Boch-
elli, þá er spurningin þessi: Býr
sönglist hans í rödd hans sjálfs,
eða er „list“ hans (líklega af-
farasælast að hafa það innan
krítískra gæsalappa) eitthvað
sem býr í tónlistartilfinningu og
upplifun áheyrenda?
Hvað segja heimspekingarnir?
Nú á tímum virðast þeir flestir
vera hallir undir síðari kostinn,
að listin búi í eyra heyrandans.
En gallinn við það svar er sá, að
það þaggar ekki niður hina upp-
haflegu, óþolandi spurningu. Því
þetta svar vekur einfaldlega
aðra spurningu: Hvaðan kemur
þá áheyrandanum listin (sem
hann síðan eignar verkinu sem
hann kallar listaverk)?
En nú er rétt að gæta að sér
og leiðast ekki út í vangaveltur
heldur snúa til baka og byrja
aftur að leita leiða til að eyða
hinni óþolandi spurningu. Ein er
sú aðferð sem virðist ganga
nokkuð vel nú á dögum, og hún
er fólgin í því að etja markaðs-
lögmálunum á listina og segja
að „list“ sé einfaldlega það sem
fólk vilji kaupa sem list. Sam-
kvæmt því eru bæði Bochelli og
Cura miklir listamenn, þótt ólík-
ir séu. – Cura þó ívið minni
listamaður, þótt hann hafi selt
ágætlega.
En þegar nánar er að gáð
dugar þessi aðferð ekki heldur
til að þurrka út spurninguna,
því að hún sprettur einfaldlega
fram aftur, jafnhress (og óþol-
andi) og áður, en nú í nýjum
fötum: Hvað er það sem Boch-
elli hefur fram að færa, og fólk
kaupir sem list, en ekki til
dæmis íslensk nútímaljóð? (Sem
samkvæmt markaðslögmálinu
eru alveg fullkomlega ólistræn,
því fátt selst verr, eins og útgef-
endur geta áreiðanlega vitnað
um).
Eina leiðin til að bæla niður
hina óþolandi spurningu er að
neita að taka hana alvarlega og
segja í staðinn að hún sé í raun-
inni ekki spurning, heldur eins-
konar gildra sem tungumálið
leggur fyrir mann með þeim
hætti, að þar eð „list“ er nafn-
orð þá heldur maður að það vísi
til einhvers áþreifanlegs, ein-
hvers tiltekins hlutar eða eig-
inleika sem hafi sjálfstæða til-
vist, svona eins og orðið „bíll“
vísar til ákveðins hlutar – far-
artækis á þrem eða fjórum (eða
fleiri) hjólum, og maður getur
keypt eða fengið á kaupleigu.
Svona hefur hinni óþolandi
spurningu verið eytt, og sýnt
fram á, að hún er ekki annað en
villa sem kemur upp vegna
strúktúrgalla í tungumálinu.
Það sem meira er, ef áfram er
haldið á þessari braut myndi lík-
lega koma í ljós að „list“ er í
rauninni ekki til, heldur er þetta
bara spurning um hvaða söngur,
bækur og myndir láta manni
líða vel, og hvað verður til þess
að maður tekur undir sig stökk
og skrúfar niður í útvarpinu –
eins og til dæmis þegar áð-
urnefndur Bochelli hefur upp
raust sína.
Óþolandi
spurning
„Þetta var Andrea Bochelli að blása
nýju lífi í ítalskar lyftur.“
VIÐHORF
Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
Jürgen Gothe.
Í NÝÚTKOMINNI
bók sem leikarinn
Kirk Douglas skrifar
segir hann frá baráttu
sinni við að ná tali og
máli aftur, eftir að
hann fékk heilablóð-
fall árið 1995.
Hann lýsir því
hversu hjálparvana og
skelkaður hann varð
þegar áfallið dundi yf-
ir.
Þetta var sólardag
einn í Los Angeles og
Kirk, sem var nýbú-
inn að ná sér eftir
bakaðgerð, fann
skyndilega sting frá
gagnauga fram í andlitið. Það var
sama hversu hann reyndi að segja
frá því að eitthvað einkennilegt
hefði gerst, enginn skildi hann.
Orðin og hljóðin sem komu frá
vörum hans voru óskiljanleg.
„Ég hlýt að hafa séð þessa töku
í bíómynd,“ hugsaði hann þegar
hann var færður í hjólastól á milli
deilda á spítalanum og horfði í flú-
orljósin í loftinu.
En þetta var raunveruleikinn.
Þessi heimsfrægi kvikmyndaleik-
ari hafði misst mál og tal, sem
hann svo snilldarlega hafði notað
og treyst á, á lífsferli sínum.
Kirk Douglas er ekki frábrugð-
inn öðrum einstaklingum sem
missa málið. Hann lýsir í bókinni
þunglyndi og vonleysi sem fylgir
þessari baráttu. Hann hét því að
hann myndi aldrei aftur leika í
kvikmynd og aldrei aftur skrifa
bók. Hann hefur þó framkvæmt
hvoru tveggja. Kirk
tók þá stefnu hægt og
bítandi að breyta
þessu áfalli til góðs –
hann hét því að verða
betri maður, enda
orðinn áttræður og
tími kominn til, að
eigin sögn. Við tók
tími endurhæfingar
með mikilli talþjálfun
og Kirk var einn af
þeim heppnu einstak-
lingum sem ná nokk-
uð góðu tali eftir
heilablóðfall.
Á ráðstefnu tal-
meinafræðinga í San
Fransisco í Bandaríkjunum, árið
1999, sem nokkrir íslenskir tal-
meinafræðingar voru viðstaddir,
hélt Kirk Douglas áhrifamikla
ræðu og þakkaði talþjálfun og góð-
um viljastyrk mikinn árangur.
Það skiptir miklu máli að eygja
von og láta ekki neikvæði ná tök-
um á lífinu þegar einstaklingar
upplifa erfiðleika við tjáningu.
Við sem vinnum með einstak-
linga sem missa röddina eða eiga
erfitt með tal eða málskilning,
upplifum oft stóra sigra með skjól-
stæðingum okkar, sem aðrir álíta
sjálfsagðan hlut.
Í Bretlandi var fyrir skemmstu
árleg keppni og leit að svokallaðri
poppstjörnu eða Pop Idol. Ungur
piltur varð í öðru sæti eftir mikla
baráttu á landsvísu. Þessi ungi
piltur söng eins og engill, en stam-
aði í öllum sjónvarpsviðtölum svo
almenningur stóð á öndinni. En
pilturinn hélt ótrauður áfram.
Breska þjóðin fylgdist með honum
og hann varð eftirlæti blaðamanna
sem upplýstu almenning um stam
um leið. Þessi ungi maður vann
stóra sigra í orðsins fyllstu merk-
ingu. Textinn við lagið sem hann
söng í upphafi til að komast inn í
keppnina er táknrænn fyrir það
sem hann tekst á við daglega varð-
andi stamið. Lagið er vel þekkt
hér á landi og útleggst á íslensku
„Ég flýg án vængja“ og er með
popphljómsveitinni Westlife. Að
mati margra sem stama fram-
kvæmdi pilturinn vissulega eitt-
hvað sem er óframkvæmanlegt, að
tala og koma fram fyrir alþjóð.
Við getum lært mikið af erf-
iðleikum og sigrum þeirra sem
eiga erfitt með að tjá sig. Fræð-
umst um erfiðleika þeirra og veit-
um þeim stuðning og skilning.
Bókin sem vitnað er til er My
Stroke of Luck, útgefin af Little
Brown í Bretlandi, Harper Collins
í Bandaríkjunum, 2002.
Að sigrast á erfiðleikum
Bryndís
Guðmundsdóttir
Vonin
Það skiptir miklu máli
að eygja von, segir
Bryndís Guðmunds-
dóttir, og láta ekki nei-
kvæði ná tökum á lífinu.
Höfundur er talmeinafræðingur hjá
Talþjálfun Reykjavíkur.
Í GREIN Ingu
Jónu Þórðardóttur
borgarfulltrúa, sem
birtist í Morgun-
blaðinu 20. þ.m., er
reynt að gera tor-
tryggilega niðurstöðu
greiningar fjármála-
deildar Reykjavíkur-
borgar á aukningu
eigna borgarinnar á
árabilinu 1999–2002.
Borgarfulltrúinn læt-
ur líta svo út sem
hækkun á fasteigna-
mati fasteigna
Reykjavíkurborgar og
eignafærsla holræsa-
kerfis hjá Fráveitu
Reykjavíkur séu færðar til hækk-
unar á bókfærðri fjárfestingu.
Þetta er einfaldlega ekki rétt.
Fjárfestingar borgarinnar í grein-
ingu fjármáladeildar, sem ég
fjallaði um í grein í Morgunblaðinu
16. þ.m. inniheldur fjárfestinga-
kostnað að frádreginni eignasölu.
Meðal þeirra eru hvorki reiknaðar
stærðir eða uppfærsla eldri hol-
ræsa. Aftur á móti er fjárfesting í
holræsum hvers árs meðal fjárfest-
inga, enda hljóta
menn að geta verið
sammála um að sú
fjárfesting er ekki af
öðrum toga en aðrar
fjárfestingar borgar-
innar. Eignaaukning
samkvæmt efnahags-
reikningi er með þeim
annmörkum, að hún
felur í sér reiknaðar
stærðir eins og end-
urmat og fyrningar.
Umræðan á þeim
grunni getur orðið
mjög misvísandi. Þess
vegna valdi ég þá leið
í grein minni að gera
grein fyrir fjárfesting-
um Reykjavíkurborgar á þessu
árabili.
Um fjárfestingar borgarinnar er
ekki ágreiningur. Þar eru ekki
reiknaðar stærðir á borð við end-
urmat og fyrningar. Samkvæmt
greiningu fjármáladeildar á fjár-
festingum Reykjavíkurborgar árin
1999–2002 nema þær 28,2 mkr. að
meðaltali á dag. Skuldir Reykja-
víkurborgar hækkuðu á sama tíma-
bili um 8,6 mkr. á dag. Fjárfest-
ingar eru því meira en þreföld
hækkun skulda. Tölurnar eru allar
á verðlagi í árslok 2001.
Því miður hefur framganga ein-
stakra fulltrúa minnihlutans leitt
til þess að umræða um fjármál
borgarinnar er einatt á villigötum.
Þar er vísvitandi ruglað saman
fjárhag borgarsjóðs, sem fer með
skattfé Reykvíkinga, og fjárhag
einstakra fyrirtækja borgarinnar,
sem selja þjónustu sína en fá ekki
framlag af skattfé. Það er óneitan-
lega miður að þurfa sífellt að leið-
rétta rangfærslur og upplifa að
frábær árangur í áætlanagerð og
fjármálastjórn borgarinnar nýtur
ekki þeirrar viðurkenningar borg-
arfulltrúa sem vert er. Borgar-
fulltrúum minnihlutans hlýtur að
vera í sjálfsvald sett að deila á póli-
tískar ákvarðanir um einstakar
framkvæmdir og fjárfestingar.
Mismunandi áherslur í því efni eru
eðlilegar. Undir það falla hins veg-
ar ekki þær rangfærslur sem hald-
ið hefur verið fram um slæma fjár-
málastjórn borgarinnar. Ég efast
um að annars staðar sé að finna
jafngreinargóðar starfs- og fjár-
hagsáætlanir, jafnmikið samræmi
milli áætlana og ársreiknings og
jafngóða lánastýringu og hjá
Reykjavíkurborg.
Umræða á villigötum
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
Borgarfjármál
Vísvitandi er ruglað
saman fjárhag borg-
arsjóðs sem fer með
skattfé Reykvíkinga,
segir Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, og fjárhag
einstakra fyrirtækja
borgarinnar sem selja
þjónustu sína en fá ekki
framlag af skattfé.
Höfundur er borgarstjóri.
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is