Morgunblaðið - 18.07.2002, Blaðsíða 32

LISTIR
32 FIMMTUDAGUR 18. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÚTSALA
20-50%
enn meiri
verðlækkun
af mörgum
tegundum!
Nýtt kortatímabil
Kringlan 8-12, sími 533 5150.
afsláttur
NÍTJÁNDA öldin, og þó einkum
síðari hluti hennar, er eitt mest
heillandi tímabil Íslandssögunnar.
Þá tóku Íslendingar loks að rétta úr
kútnum eftir margra alda áþján og
hörmungar. Fólki tók að fjölga á ný,
sjávarútvegur varð í æ ríkari mæli
undirstöðuþáttur atvinnulífsins,
þéttbýli tók að myndast hér og þar
við sjávarsíðuna og þá losnaði um
fjötra gamla sveitasamfélagsins.
Einstaklingar munu fyrst hafa upp-
lifað þessar breytingar á þann hátt,
að þeim buðust meiri og fjölbreyti-
legri tækifæri en áður. Ungir menn,
sem ekki voru synir stórbænda eða
embættismanna, voru ekki jafn
njörvaðir við búskap og vinnu-
mennsku og áður, en gátu – ef þeir
höfðu dug og hæfileika – aflað sér
nokkurrar hagnýtrar menntunar og
haslað sér völl á nýjum vettvangi.
Fáir urðu að sönnu efnaðir af slíku,
margir áttu í basli og bjuggu lengst
af við ótrygg kjör. Það skipti hins
vegar minnstu, hitt var mikilvægara
að tækifærin gáfust og að alltaf
voru einhverjir til að grípa þau.
Einn þeirra, sem það gerðu, var
Sumarliði Sumarliðason, löngum
kenndur við Æðey í Ísafjarðardjúpi,
þótt ekki ætti hann þar heima nema
skamman hluta langrar ævi. Saga
hans var um margt lík sögu margra
samtímamanna hans á Íslandi og í
Íslendingabyggðum vestan hafs, en
fjarska ólík um annað, enda Sum-
arliði fjarri því að geta talist nokkur
hversdagsmaður og er þá sama
hvernig á málin er litið.
Hann fæddist í Skálholtsvík í
Hrútafirði 23. febrúar 1833, sonur
Sumarliða Brandssonar, bónda á
Kollabúðum í Þorskafirði, og Helgu
Ebenesersdóttur, vinnukonu á bæn-
um. Í Skálholtsvík var Sumarliði
með móður sinni til
tveggja ára aldurs, en
fór þá að Kollabúðum
og átti þar heima hjá
föður sínum og fólki
hans fram yfir ferm-
ingu. Hann þótti
snemma laginn við
smíðar og varð úr, að
hann var sendur til
náms í Svefneyjum um
skeið, en sneri síðan
aftur heim að Kolla-
búðum og átti þar
heima til 25 ára aldurs.
Þá hélt hann til Kaup-
mannahafnar til náms
í smíðum og lagði
einkum stund á gull-
og silfursmíði auk úraviðgerða.
Námsdvölina nýtti hann annars til
að heyja sér hvers kyns fróðleik og
þekkingu og gerðist, eins og margir
ungir Íslendingar í Kaupmannahöfn
á þessum tíma, handgenginn Jóni
Sigurðssyni forseta.
Eftir heimkomuna dvaldist Sum-
arliði um hríð á Ísafirði, en fluttist
síðan út í Vigur og kvæntist glæsi-
konunni Mörtu Ragnheiði Krist-
jánsdóttur. Það hjónaband stóð
stutt og varð hvorugu nein heilla-
þúfa, en enn má sjá í Vigur hús, sem
Sumarliði reisti handa konu sinni og
setur mikinn svip á umhverfi sitt
(Viktoríuhús). Úr Vigur fluttist
Sumarliði í Æðey og þar átti hann
heima, uns hann flutti með fjöl-
skyldu sinni til Vesturheims árið
1884. Þar bjó hann á ýmsum stöð-
um, uns hann lést vestur á Kyrra-
hafsströnd Bandaríkjanna 29. mars
1926. Í Vesturheimi var saga hans
um margt lík því sem gerðist um
aðra íslenska landnema af fyrstu
kynslóð vestra. Honum varð margt
öndvert, barðist alla tíð við féleysi
og fátækt og hlóð niður ómegð.
Hann var hins vegar úrræðagóður
og kjarkmikill, gafst aldrei upp þótt
móti blési og tókst ávallt að sjá sér
og sínum farborða með einhverjum
hætti.
Hulda Sigurborg Sigtryggsdóttir
segir sögu Sumarliða
og fjölskyldu hans af
nákvæmni og nær-
færni. Hún byggir frá-
sögnina öðru fremur á
dagbókum, sem Sum-
arliði hélt mikinn hluta
sinnar löngu ævi, en
hefur einnig leitað
fanga í öðrum heimild-
um, prentuðum sem
óprentuðum. Afrakst-
urinn er einkar trú-
verðug lýsing á mann-
inum Sumarliða
Sumarliðasyni, ævi
hans, lífsbaráttu, hug-
sjónum og viðhorfum.
Inn á milli er svo skot-
ið aldarfarslýsingum, sem setja
sögu einstaklingsins í víðara sam-
hengi og bregða birtu á aðstæður
hans og samferðamanna.
Þegar á allt er litið hygg ég að
þessi ævisaga sé meðal hinna bestu,
sem út hafa komið hér á landi á
undanförnum árum. Hún er byggð á
traustri og rækilegri rannsókn fjöl-
breytilegra heimilda, frumheimilda
jafnt sem afleiddra, og höfundi tekst
það, sem að minni hyggju á að vera
markmið allra ævisagnaritara: að
leiða söguhetjuna fram á sviðið með
þeim hætti, að lesandanum finnst
hann þekkja manninn, sem frá er
sagt, að lestri loknum.
Annar góður kostur við þessa bók
er sá, að hún er ágætlega skrifuð og
bráðskemmtileg aflestrar. Stíll höf-
undar er lipur og skýr, að mestu
hnökralaus, og á köflum skemmti-
lega myndrænn. Orðréttar tilvitn-
anir í frumheimildir, sem birtar eru
í texta, varpa enn skýrara ljósi á
söguhetjuna og hugsanir hans en
hægt hefði verið að gera með end-
ursögn.
Í bókarlok eru allar nauðsynlegar
skrár og frágangur er útgefendum
til sóma, þótt því verði ekki neitað
að greinamerkjasetning kom mér
sums staðar spánskt fyrir sjónir.
Ævisaga alþýðumanns
BÆKUR
Ævisaga
Eftir Huldu Sigurborgu Sigtryggsdóttur.
Hið íslenska bókmenntafélag og Sögu-
félag 2002. 301 bls., myndir.
FRÁ ÍSLANDI TIL VESTURHEIMS
Jón Þ. Þór
Sumarliði
Sumarliðason
SVO vildi til þegar Skógrækt-
arritið barst inn á borð undirritaðs
var hann að lesa grein í undanfara
þess, Ársriti Skógræktarfélags Ís-
lands, frá 1948. Það var því af
nokkurri rælni, sem þessi tvö rit
voru borin saman. Skógræktarritið
er í stærra broti og allt er það mun
meira myndskreytt. Í Ársritið
skrifa sex höfundar og er það 124
síður án auglýsinga en í hitt rita
sjö höfundar á 96 blaðsíður, þar af
eru um 24 síður undir auglýsingar
og skrautmyndir. Þeir, sem rituðu í
Ársritið, geta engra heimilda, en
nú vitna höfundar í 194 fræðirit
máli sínu til stuðnings, og eru all-
mörg þessara rita íslenzk. Og að
síðustu má geta þess, að Ársritið
1948 var gefið út í 5.000 eintökum
en Skógræktarritið nú í 4.300.
54 ár eru ekki langur tími í lífi
trjáa. Engu að síður hafa mikil um-
skipti orðið í skógrækt á þessum
tíma. Í þá tíð var illvíg andstaða,
ekki sízt meðal fovígismanna
bænda, gegn skógrækt. Nú er öld-
in önnur og margir bændur sjá
sjálfir gildi þessarar ræktunar.
Það skyldi þó aldrei vera, að það
hafi verið gæfa skógræktar í land-
inu, hvað hún fór hægt af stað
vegna andróðurs og því var unnt að
fikra sig áfram og gæta vel að
flestu. Í aðrar nýbúgreinir, eins og
minkarækt og fiskeldi, var strax í
upphafi dælt ómældum peningum,
enda fór þar flest í handaskolum,
sem hugsast gat. Að þessu sinni er
efni ritsins hnýsilegt um margt.
Bjarni Diðrik Sigurðsson veltir
fyrir sér spurningunni: Hvað er
skógur? Engin einhlít skilgreining
er til á því hugtaki hérlendis, en án
hennar erum við ekki gjaldgeng í
samfélagi þjóðanna, meðal annars
hvað varðar Kyoto-bókunina. Þá
segir Arndís S. Árnadóttir frá trjá-
rækt á Vífilsstöðum í 90 ár og Ei-
ríkur Benjamínsson rekur 40 ára
sögu skógræktar í Ölversholti í
Holtahreppi. Frásagnir beggja eru
ljósasti vottur um, hverju menn fá
áorkað, ef einbeittur vilji er til
staðar. Á báðum stöðum hefur orð-
ið gjörbreyting á öllum aðstæðum
við ræktunina. Einkar athyglisvert
er að lesa reynslusögu Eiríks og
fjölskyldu hans og má margt af
henni læra.
Um ásýnd lands og sauðfjárrækt
ræðir Sigurður Arnarson í viða-
mikilli ritgerð og af miklu hispurs-
leysi. Hefði greinin komið í ritinu
árið 1948 segir mér svo hugur, að
»allt hefði orðið vitlaust«, maður-
inn hrakyrtur og lesið yfir hausa-
mótunum á honum. Í greininni eru
þó aðeins dregnar fram staðreynd-
ir máls, enda verða menn jafnan
sannleikanum sárreiðastir.
Einar Ó. Þorleifsson og Jóhann
Óli Hilmarsson fjalla í grein sinni
um íslenzka skógarfugla. Sem
menn rekur minni til var mikið
rætt um það á síðastliðnum vetri,
hvort sumum fuglategundum
landsins stafi hætta af vaxandi
skógrækt. Þessir ungu menn eru
miklu jákvæðari í garð skógræktar
og telja, að með samstillingu þurfi
alls ekki til þess að koma. Á hinn
bóginn er um tylft skógarfugla far-
inn að leita fyrir sér um varp hér á
landi.
Að endingu er svo vert að geta
greinar Sigurðar Blöndals um ís-
lenzku skógartrén, birki og reyni.
Þar hefur hann reynt að tína til
það helzta, sem skrifað hefur verið
um tegundirnar. Meðal annars
verður honum tíðrætt um nöfn,
bæði íslenzk og latnesk. Rétt er þó
að benda á eftirfarandi. Í fyrsta
lagi hefur enginn gert því skóna,
að fella gömul heiti að nafngift-
arkerfi, sem haft er öðru jöfnu um
íslenzkar plöntur og því eru nöfnin
birki, björk, reynir og reyniviður
öll fullgild sem tegundarheiti. Ný-
gervingarnir ilmbjörk og ilmreynir
eru hálfgerð ónefni. Í annan stað
gætir misskilnings um latnezkt
heiti á birki. Skiptingu þeirri, sem
Sigurður greinir frá, er hafnað í
nýútkominni flóru Norðurlanda
(sjá Flora Nordica 2000), þ.e.a.s. að
viðurkenna undirtegundina czerep-
anovii eins og Finninn Hämet-Ahti
lagði til 1987, meðal annars á
grundvelli rannsókna N.I. Orlova
(1978). Um þetta má lesa í áður
nefndu riti.
Skógræktarritið er litskrúðugt
tímarit, svo að það er farið að nálg-
ast glystímaritin í útliti. Litgrein-
ing á myndum er þó ærið misjöfn.
Á hinn bóginn eru efnistökin um
margt lík og áður. Að þessu sinni
hefur vel til tekizt um efnisval og
er ritið bæði læsilegt og fræðandi;
það er helgað skóggræðslu og í það
skrifa menn af áhuga á efninu og
óbilandi trú á gildi skógræktar.
Þegar þannig er staðið að verki
verður útkoman jafnan góð.
Skógartíðindi
TÍMARIT
Náttúrufræðirit
Ritstjóri: Brynjólfur Jónsson. 96 bls., 1.
tbl. 2002. Útgefandi er Skógræktarfélag
Íslands. Reykjavík 2002.
SKÓGRÆKTARRITIÐ
Ágúst H. Bjarnason
ÞRIÐJA úthlutun úr rannsókn-
arsjóði Listasafns Háskóla Íslands
fór fram í Skólabæ á dögunum, á
fæðingardegi stofnanda sjóðsins,
Sverris Sigurðssonar, en hann lést
í mars sl., 92 ára að aldri. Styrk-
þegar voru þrír að þessu sinni og
hlutu 200.000 þús. kr. hver. Krist-
ín Guðnadóttir listfræðingur hlaut
styrk til rannsókna á Kaup-
mannahafnarárum Jóhannesar
Sveinssonar Kjarvals, þ.e. tímabil-
ið 1912–1922. Markmið rannsókn-
arinnar er að kanna tengsl Kjar-
vals við danska og evrópska
samtímalist og skilgreina áhrif
einstakra listamanna og stílgerða
á þróun Kjarvals. Rannsóknin er
hluti af stærri úttekt umsækjanda
á ævistarfi Kjarvals. Markús Þór
Andrésson, myndlistarmaður og
dagskrárgerðarmaður, til að
vinna heimildarefni fyrir sjónvarp
um verk yngri kynslóðar íslenskra
myndlistarmanna og Nathalie
Jacqueminet, listfræðingur og for-
vörður, sem hlaut styrk til hönn-
unar gagnagrunns til skráningar
á listaverkum sem eru ekki í eigu
safna. Gagnagrunnurinn mun
safna á einn stað upplýsingum
sem í dag eru dreifðar eða óskráð-
ar og verður opinn öllum, söfnum,
fræðimönnum og listáhugafólki.
Hlutverk sjóðsins er að styrkja
rannsóknir á íslenskri myndlist,
myndlistarsögu og forvörslu
myndverka.
Þrír hlutu styrk úr
rannsóknarsjóði
Elín Edda, dóttir Kristínar Guðnadóttur sem var stödd erlendis, Markús
Þór Andrésson og Nathalie Jacqueminet. Verkið í bakgrunni er eftir
Kristínu Gunnlaugsdóttur, María með ljósa fléttu.