Morgunblaðið - 18.07.2002, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JÚLÍ 2002 43
FYRIR nokkru var
talsverð umfjöllun í
fjölmiðlum um upp-
götvun sænskra vís-
indamanna á miklu
magni af hinu krabba-
meinsvaldandi efni
akrýlamíð í algengum
matvælum. Vakti sú
umræða spurningar
sem ég varð ekki var
við að fjölmiðlar spyrðu
né að ábyrg yfirvöld
tækju upp og svöruðu.
Svo er að sjá sem hinn
ábyrgi eftirlitsaðili, þ.e.
Hollustuvernd, telji
krabbamein af völdum
akrýlamíðs síður skað-
legt en krabbamein af völdum ann-
arra eiturefna í matvælum. Alltént
eru viðbrögð stofnunarinnar með
nokkuð öðrum hætti en þegar hlið-
stæðir skaðvaldar skjóta upp kollin-
um, nefna má efni eins og aflatoxín,
PAH og 3-MCPD.
Aflatoxín
Eins og sjá má á heimasíðu Holl-
ustuverndar er aflatoxín eitur sem
myndast getur í t.d. kornvörum,
hnetum og fíkjum við ákveðin skil-
yrði. Sterkar líkur eru taldar á því að
þetta efni geti verið krabbameins-
valdandi, auk þess sem það hefur
önnur skaðleg áhrif. Í raun eru þetta
nokkur efni og er leyft hámarksgildi
þeirra í matvælum 4 µg/kg. Leiki
grunur á að magn aflatoxíns í ákveð-
inni vörutegund fari yfir þessi leyfi-
legu mörk krefst Hollustuvernd heil-
brigðisvottorðs sem rekja má til
viðkomandi sendingar til að tryggja
að vörur á markaði séu undir mörk-
unum og er það vel. Kemur enda eft-
irfarandi fram hjá stofnuninni: „Talið
er að eiturefnið aflatoxín geti valdi
krabbameini. Því er mikilvægt að
standa þannig að markaðssetningu
matvæla að hagsmunir neytenda séu
tryggðir með því að selja aðeins
vörur sem uppfylla sett skilyrði.“
PAH (polycyclic aromatic
hydrocarbons)
PAH eru efnasambönd sem talin
eru krabbameinsvaldandi. Á síðasta
ári greindust þau í ólífuhratsolíum,
en þessi efni myndast við mikinn hita
í framleiðslu. Skv. heimasíðu Holl-
ustuverndar eru ekki til reglur um
leyfilegt hámark þessara efna í ólífu-
olíu, en hérlendis er tekið mið af við-
miðunarmörkum annarra landa og
leyfilegt hámark sett við 5 µg/kg. Fór
Hollustuvernd fram á heilbrigðis-
vottorð fyrir allar ólífuolíur sem
fluttar voru inn til landsins á þessum
tíma, jafnt ólífuhratsolíur sem aðrar,
og lét rannsaka 14 tegundir sem hér
voru í verslunum. Reyndust þær all-
ar í góðu lagi. Þarna tók Hollustu-
vernd af ábyrgð og festu á málum.
3-MCPD
Þetta efni veldur ekki bráðum
heilsuskaða en langvarandi neysla
þess getur skv. upplýsingum á
heimasíðu Hollustuverndar verið
krabbameinsvaldandi. Leyfilegt há-
mark þessa efnis í matvælum er 0,02
ppm. Í mars fyrir tveimur árum
sendi Hollustuvernd út innköllum á
tveimur tegundum af tælenskum
sojasósum vegna þess að í þeim hafði
mælst of mikið af 3-
MCPD. Sojasósa er
framleidd á tvo vegu,
annars vegar með súru
vatnsrofi og hins vegar
með gerjun. Lítil hætta
er á að 3-MCPD mynd-
ist þegar gerjun er not-
uð. Engu að síður fór
stofnunin fram á að inn-
flytendur öfluðu vott-
orða um styrk þessa
efnis í þeim sojasósum
sem þeir hafa á boðstól-
um, jafnvel þeim teg-
undum sem framleidd-
ar eru með gerjun. Enn
var tekið á málum af
ábyrgð og festu.
Akrýlamíð
Nú í vor sáum við uggvænlegar
fréttir í fjölmiðlum um akrýlamíð í
matvælum, einkum í mikið hituðum
kolvetnaríkum matvælum eins og
einstaka kex- og brauðtegundum,
nokkrum tegundum af morgunkorni
en alveg sérstaklega í frönskum kart-
öflum og kartöfluflögum. Á heima-
síðu Hollustuverndar má sjá að akríl-
amíð skaðar erfðaefni líkamans og er
krabbameinsvaldandi. Á heimasíðu
Livsmedelsverket í Svíþjóð kemur
ennfremur fram að stærri skammtar
geta valdið taugaskaða og dregið úr
frjósemi. Á síðunni segir jafnframt
að þar í landi megi trúlega rekja allt
að 700 krabbameinstilfelli árlega til
akrýlamíðs í mat. Þetta jafngildir
tæplega 30 tilfellum árlega hér á
landi. Skv. heimasíðu Hollustuvernd-
ar eru ekki til reglur um leyfilegt há-
mark þessa efnis í matvælum, en í
neysluvatni er hámarksgildið 0,1
µg/l. Fyrrgreind matvæli innihalda
hins vegar frá nokkur hundruð µg/kg
til liðlega 2.000 µg/kg, sem sé meira
en 20.000 (tuttuguþúsund) falt há-
marksgildi þess sem leyfilegt er í
vatni.
Þar sem þessar akrýlamíð auðugu
matvörur eru flestar mjög vinsælar
og neysla þeirra hverra um sig er
margfalt, margfalt meiri en neysla
tælenskrar sojasósu, ólífuhratsolíu
og einstakra hnetutegunda, og þar af
leiðandi stórum líklegri til að valda
umfangsmiklu heilsutjóni, væri ekki
órökrétt að reikna með a.m.k. jafn af-
dráttarlausum aðgerðum Hollustu-
verndar vegna matvæla með
akrýlamíði og þeirra matvæla sem
fyrr greinir. Hver eru hins vegar við-
brögð Hollustuverndar? Orðrétt seg-
ir á heimasíðu stofnunarinnar: „Holl-
ustuvernd ríkisins telur að ekki liggi
fyrir nægjanlegar upplýsingar í dag
til að hægt sé að grípa til sérstakra
aðgerða.“ Þessi skilaboð eru nokkuð
frábrugðin þeim sem annars eru not-
uð: „Því er mikilvægt að standa
þannig að markaðssetningu matvæla
að hagsmunir neytenda séu tryggðir
með því að selja aðeins vörur sem
uppfylla sett skilyrði.“
Þegar bornar eru saman afar
markvissar og afdráttarlausar að-
gerðir Hollustuverndar vegna hugs-
anlegra frávika frá hámarksgildum
skaðlegra efna í matvælum annars
vegar og algert sinnuleysi við gífur-
legum frávikum hliðstæðra efna í
fjölda vinsælla vörutegunda hins
vegar klórar maður sér í kollinum og
reynir að átta sig á hvert hlutverk
þessarar stofnunar eiginlega sé.
Alltént virðast hin ákveðnu og af-
dráttarlausu viðbrögð við jafnvel
litlum frávikum sumra efna allt að
því hjákátleg í ljósi aðgerðarleysis
þegar yfirgengileg frávik annarra
efna uppgötvast. Eða telja menn þar
á bæ að krabbamein af völdum akrý-
lamíðs sé skárra en krabbamein af
völdum annarra efna?
Eitur í mat
Örn
Svavarsson
Akrýlamíð
Viðbrögð Hollustu-
verndar við jafnvel
litlum frávikum sumra
efna virðast, að mati
Arnar Svavarssonar,
allt að því hjákátleg
í ljósi aðgerðaleysis
þegar yfirgengileg
frávik annarra
efna uppgötvast.
Höfundur er eigandi Heilsuhússins.
Nokia 3310 á 9.900 kr.
- með 12 mánaða áskrift.
Ekkert stofngjald 2.100 kr.
9.900 kr.
Þú hringir
…með GSM áskrift
hjá Íslandssíma.
Nokia 3510 á 18.900 kr.
- með 12 mánaða áskrift.
Ekkert stofngjald 2.100 kr.
18.900 kr.
Nokia 3410 á 14.900 kr.
- með 12 mánaða áskrift.
Ekkert stofngjald 2.100 kr.
14.900 kr.
Hringdu í 800 1111, komdu í verslun
okkar í Kringlunni eða líttu á islandssimi.is.
Með Íslandssíma hringir þú frítt í fjögur
númer innan kerfis og á þjónustusvæði okkar.
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
I
SS
1
83
33

07
/2
00
2