Morgunblaðið - 18.07.2002, Blaðsíða 47

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JÚLÍ 2002 47
ALLMIKLAR um-
ræður hafa orðið síð-
astliðnar vikur um
lýðræði og skrifræði í
Evrópusambandinu
og virðist þar oftar en
ekki gæta nokkrurrar
vanþekkingar á upp-
byggingu og starfs-
háttum sambandsins.
Forsætisráðherra
landsins tók svo djúpt
í árinni að halda því
fram að hér væri á
ferðinni ólýðræðisleg-
asta skrifstofubákn
sem mannkynið hefði
fundið upp! Þá hafa
birst á síðum Morg-
unblaðsins hugleiðingar um hug-
takið lýðræði og inntak þess og
það síðan tengt skorti á slíku í
ESB.
Eflaust má endalaust deila um
hvað sé eða eigi að felast í hugtak-
inu lýðræði. Almennt er þó við-
urkennt að í því felist stjórnun
fólksins (almennings) á samfélag-
inu og þar ráði meirihluti hvernig
málum skuli háttað. Þessari
stjórnun fólksins eru þó með ýms-
um hætti verulegar skorður settar
í öllum svo kölluðum lýðræðissam-
félögum, bæði af hugmyndafræði-
legum og praktískum ástæðum.
Almennt er gerður greinarmunur
á „beinu lýðræði“, en í því felst að
allur almenningur tekur beinan
þátt í ákvörðun um einstök mál
t.d. með þjóðaratkvæðageiðslu, og
„fulltrúalýðræði“ en stjórnskipan
okkar og allra þeirra þjóða sem
kalla sig „lýðræðisþjóðir“ hvílir á
því fyrirkomulagi.
En hvað felst í fulltrúalýðræði?
Jú, það að með ákveðnu millibili
kjósum við okkur fulltrúa til að
stjórna fyrir okkur, eins og hann
álítur okkur vera fyrir bestu.
Flestar stjórnarskrár Vesturlanda
veita fulltrúa mjög víðtækt umboð,
hann skal ekki háður vilja umbjóð-
enda sinna, kjósenda, að nokkru
leyti meðan á umboði hans stend-
ur. Í stjórnarskrá íslenska lýðveld-
isins er tiltekið að alþingismaður
skuli engum háður nema eigin
sannfæringu. Annmarkar fulltrúa-
lýðræðis felast því ávallt í því að
þegar ákvarðanir eru teknar á full-
trúaþingum þarf ekki að felast í
þeim vilji meirihluta almennings.
Mjög sjaldan eru einstök mál lögð
fyrir kjósendur með beinum hætti.
Almennt má segja að stjórnskipun
Íslands og hefð geri ráð fyrir víð-
tækri notkun fulltrúalýðræðis.
Nú er það svo að þekkingu
manna eru ávallt takmörk sett og
svo er það einnig um fulltrúann
með sitt víðtæka umboð til stjórn-
unar. Hann á að taka ákvörðun
fyrir okkur um alla þá þætti
mannlegs lífs sem löggjafinn
spannar. Eftir því sem samfélag
okkar hefur orðið margbrotnara
hefur eðlilega þróast sérfræðinga-
veldi embættismanna. Eðli málsins
vegna hafa áhrif þeirra á ákvarð-
anatöku hins kjörna fulltrúa farið
vaxandi þó hin formlega ákvarð-
anataka liggi hjá fulltrúanum.
Og lítum þá á Evrópusambandið
í þessu samhengi. Þær stofnanir
ESB sem tengjast setningu laga
og reglugerða eru þrjár, Ráð-
herraráðið, Framkvæmdastjórnin
og Evrópuþingið. ESB er ekki
þjóðríki heldur samstarfsvettvang-
ur þjóða þó vissulega megi sjá
samsvörun stofnana þess og stofn-
ana venjulegs þjóðríkis. Það hefur
þróast úr lauslegu tollabandalagi í
heildstæðan innri markað. Slíkur
markaður er að sjálfsögðu ekki
mögulegur nema að til komi sam-
ræming á stöðlum og löggjöf land-
anna er snerta þennan sameigin-
lega markað og því hafa
aðildarlöndin falið sameiginlegum
stofnunum sínum í
ESB lagasetningar-
vald hvað þetta snert-
ir.
Formlegt lagasetn-
ingarvald liggur hjá
Ráðherraráðinu sem
er ein grundvallar-
stofnun ESB. Það
samanstendur af fag-
ráðherrum aðildar-
landanna sem koma
saman reglulega, hver
á sínu sérsviði. Þar
fara fram samninga-
viðræður um stefnu-
mótun og lagasetn-
ingu. Hér eru á
ferðinni lýðræðislega
kjörnir fulltrúar hver síns lands.
Þar fara eflaust fram málamiðlanir
og hrossakaup sem eru að engu
leyti frábrugðin vinnubrögðum í
samsteypustjórn á Íslandi, t.d. í
ráðuneyti Davíðs Oddssonar, þar
sem tveir flokkkar þurfa að koma
sér saman um stefnumótun og
lagasetningu. Er þessi framgangs-
máti ólýðræðislegur?
Framkvæmdastjórn ESB má að
töluverðu leyti líkja við fram-
kvæmdavald þjóðríkja, þ.e. ríkis-
stjórn og embættismannakerfi.
Hún samanstendur af 20 fram-
kvæmdastjórum, hverjum á sínu
fagsviði. Þeir eru ráðnir sem emb-
ættismenn af ráðherraráðinu og
hefur þess verið gætt að þeir komi
frá sem flestum aðildarríkjum þótt
þeir séu ekki fulltrúar heimalanda
sinna. Eins og embættismenn í
ráðuneytum þjóðríkjanna undirbýr
framkvæmdastjórnin mál í hendur
ráðherraráðinu sem síðan annast
hina formlegu ákvarðanatöku.
Á Evrópuþinginu sitja 626
fulltrúar, kosnir beinni kosningu í
aðildarlöndunum. Þinginu er ætlað
lýðræðislegt eftirlit með stofnun-
um ESB, sérstaklega fram-
kvæmdastjórninni og með ráðstöf-
un fjármuna sambandsins.
Hlutverk þingsins hefur sífellt ver-
ið að aukast, sérstaklega eftir
samþykkt „einingarlaganna“ 1987.
Þingið getur samþykkt vantraust á
framkvæmdastjórnina og sé svo
gert verður hún að segja af sér.
Og hvar er svo hið mikla skrif-
stofubákn? Hjá Evrópusamband-
inu öllu, en innan þess búa um 380
milljónir manna, starfa um 28 þús-
und manns, þar af 20 þúsund fyrir
framkvæmdastjórnina, þ.e. emb-
ættismannakerfið. Af þessum 20
þúsundum eru um 14 þúsund
starfandi við stjórnsýslustörf,
1.900 vinna við túlkun og þýðingar
og um 4.000 við rannsóknar- og
tækniþróunarstörf. Það er færra
starfsfólk en vinnur hjá stærri
borgum Evrópu og ef litið er á þá
er eingöngu stunda stjórnsýslu-
störf er um 1 starfsmaður á hverja
27 þúsund íbúa sambandsins. (Til
gamans má benda á að þetta sam-
svaraði því að á Íslandi störfuðu
um 10 manns við stjórnsýslustörf,
þó þetta sé að sjálfsögðu ekki sam-
anburðarhæft.)
Enginn vafi er á því að lýðræði á
víða undir högg að sækja ef litið er
til þess að vilji meirihlutans ráði í
öllum málum. En þrátt fyrir þær
takmarkanir sem á því kunna að
vera hefur fulltrúalýðræði Vestur-
landa verið tekið gott og gilt sem
lýðræðislegt fyrirkomulag. Vax-
andi áhrif sérfræðinga í þessu
samhengi er almennt vandamál
allra nútíma samfélaga. Í ljósi
þessa og þeirrar lýðræðishefðar
sem við búum við get ég ekki séð
að Evrópusambandið sé ólýðræð-
islegra í uppbyggingu en t.d.
stjórnkerfi Íslands. Þeir sem þar
fara með löggjafarvaldið eru lýð-
ræðislega kjörnir fulltrúar sinna
landa. Á hinu er öllu meiri „lýð-
ræðishalli“ þegar lönd velja sér
það hlutskipti að verða að taka við
þessari löggjöf án þess að eiga
nokkurn þátt í setningu hennar,
eins og gildir um EES-löndin.
ESB og lýðræðið
Kristján E.
Guðmundsson
Stjórnun
Enginn vafi er á því,
segir Kristján E. Guð-
mundsson, að lýðræði á
víða undir högg að
sækja ef litið er til þess
að vilji meirihlutans ráði
í öllum málum.
Höfundur er félagsfræðingur og
framhaldsskólakennari.
Ótrúlegur
árangur!
www.heilsubrunnur. is
Sæktu um talhólf fyrir heimilissímann á fiínum
sí›um á siminn.is, í fljónustuveri Símans 800 7000
e›a í verslunum Símans um allt land.
Talhólf er símsvari heimilisins
Ef flú sækir um fyrir 12. ágúst 2002 gætir
flú unni› fer› fyrir tvo til útlanda.
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
IY
D
D
A
•
N
M
0
6
6
2
2
/s
ia
.is
Panta›u talhólf fyrir 12. ágúst
Ertu a› fara í frí?
Ekki missa af símtölum, fá›u flér talhólf.
Kynntu flér máli› á innkápu
símaskrárinnar e›a á siminn.is
VERÐHRUN
50% afsláttur
KRINGLUNNI & SMÁRALIND