Morgunblaðið - 18.07.2002, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 FIMMTUDAGUR 18. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MARGT hefur tek-
ist þokkalega í stjórn-
un sjávarútvegs.
Stærri sjávarútvegs-
fyrirtækjum hefur
gengið vel m.a. vegna
þess að sveigjanleiki
er í veiðiráðgjöf
loðnuveiða. Stærri út-
gerðir hafa líka fengið
nánast allar nýjar
veiðiheimildir undan-
farinn áratug eins og
veiðar á Flæmska
hattinum, í Smugunni,
úthafskarfa, kol-
munna, norsk-ís-
lensku síldina o.fl.
Velgengni á því miður
bara við um u.þ.b. 70% sjávar-
útvegs. Hjá um 30% sjávarútvegs,
krókabátum, stærri bátum og ís-
fisktogurum, ríkir ekki almenn
sátt og tengist það sterklega sjáv-
arþorpum og landvinnslu í þeim.
Um hvað er ósátt?
Höfundur telur að ósætti megi
rekja sem afleiðingu af mistökum
Hafrannsóknarstofnunar í ráðgjöf
þorskveiða. Þetta kann að þykja
langsótt skýring, en skal rökstudd
hér frekar.
Forsendur fyrir litlum þorsk-
kvóta hafa aldrei staðist. Þetta
sannaðist síðast þegar Hafrann-
sóknarstofnun „týndi“ helmingi
þorskstofnsins fyrir tveimur árum,
eftir að farið hafði verið 100% eftir
ráðgjöf frá 1992.
Í stað þess að viðurkenna mis-
tök, lét Hafrannsóknarstofnun
„bakreikna“ mælingar áranna á
undan og ómerkja þannig eigin
verk. Endurreiknuð niðurstaða
varð þá að um „ofmat“ hefði verið
að ræða í mælingum fyrri ára.
Rökrétt niðurstaða getur samt
aldrei orðið önnur en að allar mæl-
ingar séu jafn réttar, með sömu
aðferðinni, og þorskurinn sem
týndist hafi drepist við tilraunir
við að „byggja upp stofninn“. Gögn
Hafrannsóknarstofnunar gefa ein-
mitt til kynna að offriðun á smá-
þorski kunni að hafa leitt til úr-
kynjunar og
hnignunar stofnsins
sjá 1-3:
1. Kynþroskaldur
þorsks hefur fallið,
við aukna friðun sl. 30
ár (gögn Hafró).
2. Náttúrulegur
dánarstuðull í kyn-
þroska þorski virðist
hafa hækkað verulega
umfram markmið
Hafrannsóknarstofn-
unar (sönnun: týndi
þorskurinn).
3. Vaxtarhraði
þorsks við Ísland hef-
ur fallið við aukna
friðun (gögn Hafró).
4. Sjá grein dr. Jónasar Bjarna-
sonar í Morgunblaðinu 10. júlí sl.
um nýjar uppgötvanir í erfðaþátt-
um fiska. (Mikilvægt að ábyrgir/
áhugasamir, lesi þessa grein.)
Mistök Hafrannsóknarstofnunar
virðast aðallega felast í að ofmeta
skilyrði fyrir friðun smáþorsks. Of
mikil verndun smáþorsks virðist
leiða til of mikillar samkeppni um
fæðu, smáþorskur vex hægar, af-
föll aukast, kynþroskaaldur fellur,
= stofninn úrkynjast og afrakstur
minnkar. Þetta virðist stærsta
skýring á minnkandi stórþorski við
Ísland. Stórþorskur verður ekki
sjálfvirkt til með friðun smá-
þorsks!
Þótt tilraunir ráðgjafa hafi end-
urtekið mistekist (skýrustu dæmi:
1983, -1992 og 2000) láta stjórn-
völd Hafrannsóknarstofnun halda
áfram sömu tilraununum. Í öll
skipti sem „týnast“ hundruð þús-
unda tonna af þorski er villandi
tölfræði látin plata alla með „of-
veiði“ eða „ofmati“. Falli vaxtar-
hraði t.d. um 30% eins og 1980-
1983 skilgreinir tölfræðin það
sjálfvirkt sem „ofveiði“ þótt aug-
ljóst ætti að vera að 30% minnkun
sé beinlínis vegna minni vaxtar-
hraða. Við bætast svo augljóslega
aukin náttúruleg afföll eins og
aukið sjálfát og meiri sjálfdauði
við slíkar kringumstæður. Allt var
þetta þá reiknað sem „ofveiði“.
Tölfræði gefur auðvitað ráðgjöf í
samræmi við forritun. Röng for-
rritun gefur rangar uppýsingar =
ranga niðurstöðu = vitlausa ráð-
gjöf = röng viðbrögð stjórnvalda.
Vegna íhlutunar Alþjóðahaf-
rannsóknarráðsins ríkir „patt-
staða“ í umræðunni. Bannað virð-
ist að ræða efnisatriði nema á
forsendum sem Alþjóðahafrann-
sóknarráðið í Kaupmannahöfn
samþykkir. Það „apparat“ virðist
alltaf spurt hvað megi gera, hvað
megi segja og hvað megi ræða.
Þarna er málefnið fast.
Ráðgjafar Hafrannsóknarstofn-
unar þurfa ekkert að skammast
sín fyrir þótt þeir þurfi að við-
urkenna þessi mistök, ef þeir gera
það núna. Verði mistökin ekki leið-
rétt verður málstaður ráðgjafa
verri. Yfirhylming yfir mistök eða
afskiptaleysi af mistökum mun
bara ekki komast upp, heldur kann
það að reynast refsivert.
Aðalatriði málsins
Aðalatriði þessa máls er, að
samkvæmt sannaðri reynslu t.d.
frá 1944-1980 er áhættulaust að
veiða helmingi meira magn af
þorski hérlendis en gert hefur ver-
ið síðustu 10 ár. Sönnuð reynsla
þessara ára er áreiðanlegstu og
ábyrgustu raunvísindi, sem til eru
um veiðanlegt magn af þorski, því
þetta er sannprófuð reynsla þegar
veitt var meira af smáþorski,
smærri möskvar í botnvörpu og
engar svæðalokanir.
Hitt aðalatriði þessa máls er af-
leita reynslan sl. 20 ár, að reyna
að þvinga fram stækkun þorsk-
stofnsins með friðun smáþorsk. Sú
tilraun hefur endurtekið mistekist
og því er það ótvíræð niðurstaða
þeirra tilrauna. Vísbendingar um
úrkynjun í þorskstofninum í dag
eru mjög alvarleg aðvörunarmerki,
sbr. reynsla frá Labrador.
Niðurstaða
Við eigum strax að auka þorsk-
kvóta um 100 þúsund tonn. Stærsti
hluti aukins kvóta á að koma í hlut
strandveiðiflota, krókabáta, vertíð-
arbáta og ísfisktogara og aflanum
á að landa til vinnslu hérlendis.
Sjávarþorp og íbúar þeirra eiga
sín mannréttindi sem íbúar ná-
lægra fiskimiða. Sjávarþorpin eru
samofin menningu og sögu þjóð-
arinnar. Það er algjörlega ábyrgð-
arlaust að láta viðgangast að fram-
tíð þessara byggðarlaga sé teflt í
tvísýnu á forsendum sem eru ekki
bara vitlausar, heldur virðast stór-
háskalegar – sbr. þorskstofninn
við Labrador – en allt virðist
benda til að þorskstofninn þar hafi
úrkynjast og hrunið úr hor við rót-
tækustu tilraun til „að byggja upp
stofninn“ sem gerð hefur verið í
N-Atlandshafi (sjá viðtal við Jakob
Jakobsson, Fiskifréttir 10. nóv.
1989).
Niðurstaðan er sú, að áframhald
á þeirri tilraunastarfsemi að
þvinga þorskstofninn til stækkun-
ar með friðun smáþorsks sé þá;
„sátt um úrkynjun þorskstofns-
ins“.
Er virkilega sátt um það, eða
hvað er í gangi?
Sátt um úr-
kynjun þorsk-
stofnsins?
Kristinn
Pétursson
Fiskveiðistjórnun
Niðurstaðan er sú, segir
Kristinn Pétursson, að
áframhald á þeirri til-
raunastarfsemi að
þvinga þorskstofninn til
stækkunar með friðun
smáþorsks sé þá „sátt
um úrkynjun þorsk-
stofnsins“.
Höfundur rekur fiskverkun í litlu
sjávarþorpi. kristinn@gunnolfur.is
FORYSTUMENN
Heimsýnar hafa tekið
undir þá sýn forsætis-
ráðherra að Evrópu-
sambandið sé eitthvert
ólýðræðislegasta skrif-
finnskubákn sem sett
hafi verið á laggirnar,
og meðal annars af
þeim ástæðum sé ekki
ráðlegt að selja full-
veldi okkar í hendur
þess. Um þessa skoðun
eru deildar meiningar,
en á hinu leikur enginn
vafi að Íslendingar
telja almennt Alþjóða
hvalveiðiráðið einhver
vitlausustu alþjóða-
samtök sem uppi eru. Ekki er nóg
með að ráðið starfi í andstöðu við
stofnsamþykktir sínar, þar sem það
fæst eingöngu við hvalvernd en ekki
hvalveiðistjórnun, heldur tekur það
ekkert mark á niðurstöðum vísinda-
nefndar sinnar, sem sýna berlega að
vel má veiða úr ýmsum hvalastofnun
án þess að ganga nærri þeim.
,,Óskoraður fullveldisréttur“
Það er skýlaus skoðun þorra Ís-
lendinga að nýta beri allar lifandi
auðlindir hafsins með sjálfbærum
hætti, þar með talið hvali. Í samræmi
við hana hefur Alþingi lagt áherslu
„á óskoraðan fullveldisrétt Íslands
við nýtingu hvalastofna á íslensku
hafsvæði.“ Samt sem áður hafa hval-
veiðar ekki verið stundaðar á Ís-
landsmiðum síðan 1989, en fram að
þeim tíma höfðu menn veitt hér hval
og unnið í landstöðvum í meira en
hundrað ár þó að með nokkrum
hléum hafi verið. Heil kynslóð hefur
alist upp án þess að smakka hvalkjöt
og hvalbátar Hvals hf. eru orðnir að
„sjóminjasafni“ í Reykjavíkurhöfn.
Íslendingar sögðu sig úr Alþjóða-
hvalveiðiráðinu árið 1992. Alþingi
valdi þann kost að mótmæla ekki
takmörkunum hvalveiðiráðsins árið
1983, né tímabundinni stöðvun hval-
veiða í atvinnuskyni sem gekk í gildi
1986. Hvalveiðar lögðust þó ekki al-
veg af því að í samræmi við ákvæði
hvalveiðisáttmálans var veiddur tak-
markaður fjöldi langreyða og sand-
reyða í rannsóknarskyni árin 1986-
1989. Þá var hvalbátunum lagt og
fjórum árum síðar var langlundar-
geðið þrotið og við gengum á dyr.
Japanir og Norðmenn völdu að
þreyja Þorrann og Góuna í ráðinu en
setja fyrirvara við bannið, og við-
halda tækni og þekkingu með „vís-
indaveiðum til innanlandsþarfa“,
enda hafa hvalveiðar þessara þjóða
aldrei stöðvast með öllu.
,,Hefja skal hvalveiðar“
Kjarni málsins er sá að frá árinu
1992 höfum við haft óskorað sjálf-
stæði sem fullvalda þjóð til þess að
stunda hvalveiðar. Þess vegna álykt-
ar 123. löggjafarþingið vorið 1998
„að hefja skuli hvalveiðar hið fyrsta
hér við land“, og rekur duglega á eft-
ir ráðherrum sem ekki höfðu komið
þessu í verk. Hafrannsóknastofnun
gefur grænt ljós og telur að miðað
við ástand hvalastofna og sjálfbæra
nýtingu sé hóflegt til lengri tíma litið
að veiða 200 langreyðar
hér við land og um 250
hrefnur. Ekki hefur þó
komið hvalsporður á
land nema að hvalur
hafi flækst í net eða
sjálfdauðar skepnur
rekið á fjörur. Hvernig
má það verða þegar við
höfum ráðið þessu sjálf
síðan 1992?
Mér hefur skilist að
svarið sé fólgið í því, að
enginn markaður sé
fyrir íslenskt hvalkjöt
þar sem Japanir vilja
ekki sniðganga bann
hvalveiðiráðsins með
innflutningi. Ástæðan
fyrir því að ekki má veiða hrefnu fyr-
ir innanlandsmarkað er mér ekki
ljós, nema að vera kunni að hótanir
bandarískra stjórnvalda um efna-
hagslegar refsiaðgerðir liggi þar að
baki, eða ótti við að neytendur snúi
baki við íslenskum fiskafurðum á
mikilvægum mörkuðum.
Tilraunir okkar til þess að hrinda
hvalveiðibanninu með uppbyggingu
hvalveiðistjórnunar innan vébanda
Norður-Altantshafsspendýrarráðs-
ins (NAMMCO) hafa ekki borið til-
ætlaðan árangur. Það hefur því orðið
þrautalendingin að framkvæma vilja
Alþingis og undirbúa hvalveiðar með
þeim hætti að knýja aftur á dyr Al-
þjóða hvalveiðiráðsins og kynna að-
ildarþjóðum þess málstað okkar fyr-
ir 85 milljónir króna á fjórum árum.
Miðað við forsöguna er inngangan í
hvalveiðiráðið svipugöng. Í tvígang
höfum við reynt að gerast aðildar-
þjóð að nýju með fyrirvörum, og
staðan er sú að við, ásamt minnihlut-
anum, teljum að Íslendingar séu að-
ildarþjóð. Meirihlutinn hefur hafnað
aðild okkar, en boðið okkur vel-
komna inn úr kuldanum fyrirvara-
lausa. Við lítum að sjálfsögðu svo á
að þessi ákvörðun sé ógild og að
engu hafandi, og að hún hafi engin
áhrif á stöðu Íslands sem aðila að
ráðinu.
Hollt umhugsunarefni
Vonandi er það mat utanríkisráð-
herra rétt sem fram kemur í orðum
hans á Alþingi í fyrra: „Við töldum
tímabært að ganga í ráðið að nýju í
ljósi þess að merki eru um að stuðn-
ingur sé að aukast innan þess við
sjálfbærar hvalveiðar og vildum við
taka þátt í þeirri umræðu og hafa
áhrif á ákvarðanir ráðsins.“
Og ef til vill ber að túlka afnám
norsku stjórnarinnar á 14 ára banni
við útflutningi á hvalaafurðum sem
tilraun til þess að skapa markað fyrir
hvalkjöt í trássi við Alþjóða hval-
veiðiráðið. En við sem höfum verið
fullvalda í hvalveiðimálum verðum
að lúta svo lágt að ná í bita af norsku
hrefnukjöti og smakka súrt norskt
rengi á næsta þorrablóti í þágu þess
markmiðs. Niðurlæging okkar væri
algjör ef hvalaskoðun væri ekki að
verða ný og blómstrandi atvinnu-
grein á meiði ferðaþjónustunnar.
Búist er við að 60 þúsund ferðamenn
fari í hvalaskoðunarferðir á þessu ári
og beinar tekjur af þeim nemi um
800 milljónum króna. Fjöldi manns
hefur þegar atvinnu af þessari nýt-
ingu á hvalastofnunum fjórtán hér
við land.
Í umræðum um fullveldi og óskor-
að sjálfstæði þjóðarinnar eru hval-
veiðimálin hollt umhugsunarefni.
Líklega hefði staða okkar verið betri
en nú ef við hefðum haft þolinmæði
og þrek til þess að vinna hagsmunum
Íslendinga brautargengi innan Al-
þjóða hvalveiðiráðsins sl. 12 ár þótt
þar sé vissulega við ramman reip að
draga.
Fullveldi
Íslands í
hvalveiðum
Einar Karl
Haraldsson
Höfundur er ráðgjafi á sviði
almannatengsla.
Hvalveiðar
Íslendingar telja
almennt Alþjóða
hvalveiðiráðið, segir
Einar Karl Haraldsson,
einhver vitlausustu
alþjóðasamtök
sem uppi eru.
Gjafavara
Fiskislóð 26 · Sími: 551 4680 · Fax: 552 6331
www.sturlaugur.is
i i l í i
l i
iskislóð 26 Sími: 551 4 80
www.sturlaugur.is