Morgunblaðið - 13.09.2002, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. SEPTEMBER 2002 31
hafa áhrif á stefnu ríkisvaldsins í
ólíkum málaflokkum. Hún byggðist
á könnunum sem gerðar voru meðal
þingmanna og embættismanna rík-
isins. Þessir aðilar voru fyrst látnir
tilnefna þau félagasamtök sem þeim
þóttu áhrifaríkust. Tólf áhrifarík-
ustu félögin voru síðan skoðuð ofan í
kjölinn, en eitt þeirra var umhverf-
isverndarsamtökin Sierra Club.
Sumt í niðurstöðum rannsóknar-
innar er sérstakt fyrir bandarískar
aðstæður. Annað hefur almennari
skírskotanir. Ykkur kann að þykja
forvitnilegt að heyra að eftirfarandi
atriði eru talin einkenna árangurs-
ríka túlkun málstaðar að mati
þeirra sem með lögum og reglum
móta stefnu stjórnvalda:
 Forðast æsingamálflutning,
orðagjálfur og hlutdrægt orðfar.
 Skilgreina vandamálið eða að-
stæðurnar á þann hátt að þær líti
út fyrir að vera viðráðanlegar.
 Miðla til þingmanna upplýsing-
um sem snerta þeirra héruð eða
kjördæmi.
 Kanna viðhorf félagsmanna og
koma viðhorfum þeirra á fram-
færi við þá sem móta stefnu
stjórnvalda; kjördæmaþingmenn
séu sérstaklega upplýstir um við-
horf heimafólks þeirra.
 Hafa hliðsjón af skoðunum al-
mennings eins og þær koma fram
í skoðanakönnunum og rýnihóp-
um, þegar boðskapur félagsins er
mótaður.
 Nýta vel atriði úr opinberum
gögnum til að styðja málstaðinn.
 Setja staðreyndir og röksemdir
fram á stuttan og hnitmiðaðan
hátt.
 Beita hagrænum röksemdum
eins og hagkvæmni, atvinnusköp-
un og tekjuaukningu.
 Hvetja stjórnvöld til að tryggja
réttláta málsmeðferð og að allir
sitji við sama borð í umræðunni.
 Vísa til lýðræðislegra, stjórnar-
skrárbundinna og sögulegra und-
irstöðuatriða, sem og þinglegra
fordæma.
Sum þessara atriða hljóma vænt-
anlega kunnuglega í eyrum ykkar.
Kannski leyfist okkur að draga þá
ályktun af þessari könnun á viðhorf-
um fólks sem verður fyrir áhrifum
af störfum náttúruverndarsamtaka,
þrátt fyrir að könnunin sé ættuð úr
ólíku samfélagi með ólíkar hefðir,
að yfirvegaður og faglegur mál-
flutningur, byggður á traustum
rökum og framfylgt með vönduðum
lýðræðislegum aðferðum, sé árang-
ursríkastur þegar til lengri tíma er
litið.
Ég hef hér stiklað á stóru, fjallað
um hvað einkennir þriðja geirann,
hvaða hlutverki hann gegnir í sam-
félaginu og efnahagslífinu, hverjar
aðstæður hans eru hér á landi, og að
lokum hvernig þessi félög velja sér
verkefni og túlka málstað sinn. Má
af þessum vangaveltum draga ein-
hverjar ályktanir um stöðu þriðja
geirans hér á landi og stefnu ein-
stakra félagasamtaka?
Hvað getur hið opinbera gert í
málefnum þriðja geirans? Það getur
tvímælalaust búið honum betri skil-
yrði til starfa. Ég nefni endurskoð-
un á lagalegri stöðu, breytingu á
skattamálum og aðstoð við eflingu
sjálfboðaliðastarfs. Frjáls félaga-
samtök eiga að vera eðlilegur sam-
starfsaðili opinberra aðila við lausn
á samfélagslegum verkefnum. Slíkt
samstarf á í mörgum tilfellum að
geta verið vænlegur valkostur við
einkavæðingu.
Hvað geta félögin sjálf gert? Þau
geta aukið samstarf, komið sér upp
sameiginlegum vettvangi sem held-
ur hagsmunamálum þeirra til haga,
miðlar þekkingu á árangursríkum
aðferðum við rekstur og framþróun.
Hvert um sig geta félögin eflt starf-
semi sína, t.d. með því að tileinka
sér nýjar stjórnunaraðferðir, með
því að leita að nýjum leiðum til að
tengjast aðstandendum sínum og
setja sér heilbrigðar innri reglur,
s.s. um hagsmunaárekstra, þróa
tækni sína við að hafa áhrif á al-
mannastefnu og þjóðfélagsumræðu.
Ef vel er að verki staðið á þriðji
geirinn á Íslandi að geta tekið að sér
mun stærra hlutverk en hann hefur
hingað til gegnt. Verkefnin bíða og
reynslan sem fengist hefur af starf-
semi sams konar félaga í öðrum
löndum getur með ýmsum hætti
lýst leiðina í átt til öflugri starfa að
góðum málstað.
ur tvær nýlegar erlendar rannsókn-
ir. Sú fyrri fjallar um áherslur sem
kanadísk náttúruverndarsamtök
hafa lagt. Hin síðari skoðar hvaða
aðferðir hafa reynst bandarískum
félögum best í að vinna baráttumál-
um sínum brautargengi.
Kanadíska rannsóknin, eftir
Femida Handy, birtist nýlega
(2001) í International Journal of
Social Economics. Hún greinir
stefnu og starfshætti 50 náttúru-
verndarsamtaka í Kanada. Höfund-
urinn athugar hvaða leiðir hafi dug-
að best og verið vinsælastar hjá
þessum samtökum. Hún spyr hvaða
aðferðir hafi reynst frjálsum sam-
tökum árangursríkastar við að
bæta umhverfið, sigrast á þeim fjár-
hagslegu og lagalegu hjöllum sem
verða á vegi þeirra? Hún gengur út
frá því að þessi samtök eigi val: Þau
geti beitt þrýstingi, reynt að hafa
áhrif á ákvarðanir stjórnvalda, fyr-
irtækja eða almennings varðandi
umhverfismál; þau geti sjálf gerst
eftirlitsaðilar um framkvæmd laga
og reglna; þau geti lögsótt umhverf-
issóða; og þau geti stundað eigin
rannsóknir á umhverfisvandamál-
um og lausnum á þeim, svo eitthvað
sé nefnt – sum hafa jafnvel beitt sér
fyrir kaupum á stórum landsvæðum
til að halda þeim áfram í ósnortnu
ástandi, og enn önnur hafa með
grasrótarstarfi einbeitt sér að
hreinsun ákveðinna landsvæða, áa
eða vatna. (Skógar hreinsa vatn!)
Langflest kanadísku samtakanna
töldu áhrifaríkast að beina spjótum
sínum að stjórnvöldum. Þau gerðu
það með tvennum hætti, annars
vegar með beinum þrýstingi á þá
sem taka ákvarðanir um breytingar
á lögum og reglum og hins vegar
óbeinum aðgerðum, fræðslu fyrir
almenning og siðferðilegum fortöl-
um meðvituð um það að sterkari
umhverfisvitund almennings auki
eftirspurn eftir umhverfisstefnu-
málum í lýðræðislegum kosningum.
Athyglisvert er að félögin tóku í
þrýstiaðgerðum sínum beinar regl-
ur og tilskipanir framyfir svonefnda
græna skatta, töldu slíka skatta
lækka of mikið brotaþröskuldinn og
veita of víðtæk leyfi til mengunar
gegn gjaldi.
En hvernig láta málafylgjusam-
tök eins og náttúruverndarsamtök-
in til sín taka með áhrifaríkum hætti
í mótun almannastefnu?
Bandaríska rannsóknin, eftir
Susan Rees, beindist að aðferðum
þarlendra félagasamtaka við að
samtakanna í slíku samstarfi, ekki
síst áhuga og atfylgi sjálfboðaliða.
En kannski sækist það enn frekar
eftir aðgangi að þeim trúverðug-
leika og tiltrú sem félögasamtökin
njóta meðal almennings, oftar en
ekki í mun meira mæli heldur en
einkaðilar. Í þessum trúverðugleika
eru einmitt fólgin fjöregg samtak-
anna. Þau eru stofnuð í kringum
ákveðinn málstað, hugsjón og hlut-
verk, sem þjónar félagsmönnum
eða almenningi. Harðasti kjarninn í
þriðja geiranum er svonefnd al-
mannaheilla (public benefit) sam-
tök, sem þýðir að þeir sem njóta
ávaxtanna af starfinu eru aðrir en
þeir sem fjármagna það og fram-
kvæma. Að hluta til byggist trú-
verðugleikinn á eðli og skipulagi fé-
laganna: almenningur getur treyst
því að hagnaður er ekki greiddur út
til eigenda heldur lagður í starfsem-
ina til fjármögnunar á frekari verk-
efnum. Að öðru leyti er trúverðug-
leikinn áskapaður, ræðst t.a.m. af
stefnu, starfsháttum og framgöngu
forystufólks. Til að efla tiltrú félag-
anna er talið mikilvægt að þau temji
sér gagnsæi í rekstri og að þau
rækti lifandi tengsl við helstu hags-
munahópa sem að starfinu standa.
En á það sama við um öll frjáls fé-
lagasamtök? Geta þau öll tileinkað
sér sömu uppbyggingu og aðferðir?
Almennt eru öflugustu (framúr-
skarandi) félagasamtökin í fræðirit-
um talin einkennast af sameigin-
legri framtíðarsýn helstu
aðstandenda þeirra, skörpum skiln-
ingi á hlutverki samtakanna, eðli-
legum tengslum starfsemi og verk-
efna við hlutverk viðkomandi
félags, skýrri fjárhags- og stjórnun-
arlegri ábyrgð innan félagsins, heil-
indum inn á við og út á við, skráðum
eða óskráðum siðareglum, t.d. um
hagsmunaárekstra, lifandi sköpun-
armætti og sköpunargleði og þeirri
áherslu sem lögð er á að fagna góð-
um árangri af starfsemi félagsins.
Hvað með félagasamtök á borð
við Skógræktarfélagið? Skógrækt-
arfélög hafa víða verið frumkvöðlar
í náttúruvernd, hér á landi sem ann-
ars staðar – bandarísku skógrækt-
arsamtökin American Forests eru
t.d. jafnan talin elstu náttúruvernd-
arsamtökin þar í landi, stofnuð árið
1875. Skyldu náttúrverndarsamtök
skera sig að einhverju leyti úr í hópi
frjálsra félagasamtaka? Skyldu
þeim henta sérstakar starfsaðferðir
og starfsáherslur? Mig langar í
þessu sambandi að rekja fyrir ykk-
ð sér.
og þriðja
ega áber-
nemma á
stundum
élagasam-
. Átökin
nu, þegar
ja félögin
græktar-
ögu sam-
ins, land-
rfélög og
álsu nor-
tíðum að
í örugga
þau nutu
ldur en á
Þetta er
á sviðum
mála. Það
rðið hlut-
að bregð-
a á vanda-
gera þau
em e.t.v.
nbera. Að
élagasam-
nir unnið
rætt um
almanna-
blic serv-
geira eru
gildir um
ans. Eins
opinbera í
kefnum í
inkavætt.
um lág-
afkasta-
verulegar
þessa til-
nkaaðilar
yllt sumar
þeir eiga
amfélags-
tast til að
fyrir róða
rkmiðum
vegar að
na. Þetta
ræðingar
tract fail-
æmi þess,
verkefni
asamtök-
, s.s. um
ðslu fatl-
uverndar
nafélagið
un hella,
auðvitað
u félaga-
Morgunblaðið/Golli
ða frjálsra fé-
tímasamfélagi
ELLEFU kennarar og leiðbeinend-
ur sem starfa við Áslandsskóla í
Hafnarfirði sögðu upp störfum sín-
um í gær eftir fund með skólastjóra
og framkvæmdastjóra Íslensku
menntasamtakanna (ÍMS) sem
starfrækja skólann. Skólastjórnend-
ur ákváðu síðan á fundi sínum í gær-
kvöldi að ganga að öllum kröfum
kennaranna sem meðal annars mun
fela í sér að skólastjórinn, Skarphéð-
inn Gunnarsson, mun alfarið sjá um
þá þætti í stjórnun skólans er lúta að
samskiptum við kennarana.
Í gærdag var haldinn fundur með
stjórnendum skólans og kennurum
þar sem þeir fyrrnefndu lögðu fram
svör sín við þeim kröfum sem kenn-
arar settu fram í tólf liðum í bréfi til
skólastjóra á þriðjudag. Vörðuðu
kröfurnar meðal annars stjórnun
skólans en kennararnir sögðu
óskýra verkaskiptingu milli skóla-
stjóra og framkvæmdastjóra ÍSM
og óskuðu eftir því að skólastjóri
myndi starfa sem þeirra yfirmaður.
Þá töldu kennararnir vinnuálag við
skólann of mikið.
Óskuðu þeir eftir því að svör bær-
ust eigi síðar en í gær og lögðu
fræðsluyfirvöld í bænum áherslu á
að sá frestur yrði haldinn.
Ekki unað við að
skólastarf sé í uppnámi
Að sögn Magnúsar Baldurssonar,
fræðslustjóra í Hafnarfirði, þóttu
kennurum svörin hins vegar ekki
fullnægjandi og um eftirmiðdaginn
barst honum svo afrit af ellefu upp-
sögnum kennara og leiðbeinenda en
alls er 21 kennari og leiðbeinandi
starfandi við skólann. „Mér er sagt
að það sé von á fleiri uppsögnum á
morgun [í dag] en það á þá eftir að
koma,“ segir hann. Uppsagnarfrest-
urinn er einn mánuður hjá þeim
kennurum sem hófu störf í haust en
að sögn Magnúsar gildir það um
meirihluta þeirra kennara sem
sögðu upp. Aðrir hafa þriggja mán-
aða uppsagnarfrest.
Spurður um framhaldið sagði
Magnús í gærdag, áður en stjórn-
endur Áslandsskóla tóku ákvörðun
sína, að væri búið að boða stjórn Ís-
lensku menntasamtakanna á fund
með fræðsluyfirvöldum í dag. „Þar
verður farið yfir málið því að skóla-
starfið er náttúrulega í uppnámi og
við það verður ekki unað.“
Lýsir einlægum vilja
til róttækra breytinga
Skarphéðinn Gunnarsson, skóla-
stjóri Áslandsskóla, staðfesti í gær í
eftirmiðdag að honum hefðu borist
ellefu uppsagnir kennara. „Þessar
uppsagnir eru auðvitað settar fram
til að lýsa yfir einlægum vilja til að
það séu gerðar róttækar breytingar
á stjórninni í skólanum. Ég lít ekki
þannig á að kennarar ætli sér að
hlaupast burt frá skyldum sínum því
ég held að við berum öll hag nem-
enda fyrir brjósti.“
Hann sagði kennara hafa marga
hverja kvartað óformlega yfir
ástandinu en ekki hefði verið farið
eftir þeim óskum sem þar hefðu
komið fram. „Þá er þetta spurning
um hvernig maður á að útfæra
óánægju sína og ég tel reyndar ekki
bestu leiðina þá sem þeir fóru. Ég
skil samt mjög vel kvartanir þeirra
en finnst að við hefðum getað leyst
þetta á sambærilegum fundi innan-
húss án þess að þetta færi svona op-
inberlega.“
Hann benti á að uppsagnirnar
tækju gildi hinn 1. október og von-
aðist til að hægt væri að leysa málið
fyrir þann tíma. „Ég sjálfur legg
mitt starf undir að það sé hægt að
leysa þetta þannig að kennarar séu
sáttir. Einhvers staðar liggur lausn.
Hversu stórtæk sem þessi lausn þarf
að vera til þess að kennarar geti ver-
ið sáttir þá held ég að allir séu til-
búnir að taka henni vegna þess að
það sem vakir númer eitt, tvö og
þrjú fyrir okkur er að skólinn geti
starfað.“
Að sögn Svövu Bjargar Mörk,
kennara við skólann, munu kennarar
gefa út sameiginlega yfirlýsingu í
dag vegna málsins. Aðspurð sagði
hún samkomulag hafa orðið um það
meðal kennaranna að tjá sig ekki við
fjölmiðla fyrir þann tíma.
Vonar að hægt verði
að halda í stefnu skólans
Í gærkvöldi funduðu skólastjórn-
endur Áslandsskóla um málið og að
sögn Sunitu Gandhi framkvæmda-
stjóra var þar ákveðið að ganga að
öllum kröfum kennaranna sem sett-
ar voru fram í bréfi þeirra. Segir í
bréfi, sem sent var til kennara seint í
gærkvöldi, að „með hag nemenda
fyrir brjósti teljum við farsælast að
ganga að þeim kröfum sem komu
fram í bréfi kennara frá 10. þessa
mánaðar. Við vonum að með þessu
takist okkur að ná sátt og kennarar
dragi uppsagnir sínar til baka þann-
ig að skólastarf geti gengið eðlilega
fyrir sig hér eftir.“
„Við viljum ekki að skólinn þurfi
að líða fyrir ástandið heldur að hann
geti haldið áfram án þess að það
skaði börnin,“ segir Sunita. „Ástæða
uppsagnanna var sögð sú að við
hefðum ekki mætt kröfum kennara
nægilega mikið og því gerum við ráð
fyrir því að hin ábyrgu viðbrögð
þeirra verði að taka aftur uppsagnir
sínar.“
Aðspurð hvað þetta muni þýða
fyrir skólastarfið segir hún að það sé
ekki vitað. „Við verðum að skoða það
í sameiningu. Ég vona að við getum
fundið leið til að halda áfram þeirri
einstöku stefnu sem hefur verið höfð
að leiðarljósi í skólastarfinu. Ég von-
ast til að það verði hægt þó að kröf-
um kennaranna verði mætt. Ég er
mjög vongóð og viss um að þetta
muni ganga upp enda höfum við öll
sterkan vilja til að leysa úr þessu.“
Hvað varðar stjórnunarþáttinn
segir Sunita: „Skarphéðinn mun
stjórna skólanum og sjá um bein
samskipti við kennarana. Aðrir
stjórnendur munu ekki koma að
þeim þætti stjórnunarinnar eins og
kröfur kennaranna segja til um.“
Í samtali við Morgunblaðið seint í
gærkvöld sagði Skarphéðinn að
hann teldi að stjórn skólans hefði
farið eins langt og hægt var til að
koma til móts við allar þær kröfur
kennara sem settar voru fram í bréfi
þeirra. Vonaðist hann til að það
myndi nægja til að leysa málið.
Ellefu kennarar við Áslandsskóla sögðu
upp eftir fund með skólastjórnendum
Morgunblaðið/Þorkell
Skólastjórnendur vonast til að kennarar dragi uppsagnir til baka.
Ákveðið að ganga
að öllum kröfum
kennaranna