Morgunblaðið - 12.10.2002, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 12. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
RÍKISENDURSKOÐUN telur að
niðurstaðan um að ganga til við-
ræðna við Samson ehf. um sölu á
hlut ríkisins í Landsbanka sé sann-
færandi og eðlileg miðað við þær
forsendur og áherslur sem lagðar
voru til grundvallar. Þá er tekið
fram í skýrslu Ríkisendurskoðunnar
að hún hafi skilning á þeim sjón-
armiðum sem einkum réðu því að
framkvæmdanefndin beitti sér ekki
fyrir því að bjóðendum væri boðið
upp á kostgæfnisathugun áður en
valið fór fram. Hins vegar, segir í
niðurstöðum Ríkisendurskoðunar,
virðist mega útfæra athugun af
þessu tagi fyrr í söluferlinu og megi
í því sambandi nefna að Landsbank-
inn og Samson ehf. hafi nýverið gert
sérstakt samkomulag um athugun af
þessu tagi. Þá segir að um einstök
atriði í mati hinna erlendu ráðgjafa
megi að sjálfsögðu deila og í því
sambandi megi velta upp þeirri
spurningu hvort eðlilegt hafi verið
að láta fjárhagslega getu bjóðenda
vega jafnþungt og raun bar vitni,
ekki síst í ljósi þess að hvorki hafi
farið fram sjálfstæð skoðun af hálfu
ríkisins eða ráðgjafa hans á þessu
atriði. Æskilegt hefði verið að slík
athugun hefði farið fram.
Salan á hlut Landsbanka
í VÍS óheppileg
Ríkisendurskoðun telur að sala
Landsbankans á umtalsverðum hlut
í VÍS í lok ágúst hafi haft óheppileg
áhrif á söluferlið og verið til þess
fallin að vekja tortryggni. Salan hafi
hins vegar hvorki verið á valdi fram-
kvæmdanefndarinnar né ráðherra-
nefndarinnar og því ósanngjarnt að
beina gagnrýni að þeim aðilum.
Þrátt fyrir þá meginniðurstöðu að
verklagsreglur hafi ekki verið brotn-
ar má að mati Ríkisendurskoðunar
taka undir ýmislegt af því sem bæði
Steingrímur Ari Arason og bjóðend-
urnir hafa gagnrýnt við fram-
kvæmdina. Ríkisendurskoðun fellst
til að mynda á það að söluauglýsing
frá 10. júlí hafi falið í sér ákvörðun
um að ákvæði 6. gr. starfsreglnanna
skyldu ekki gilda að öllu leyti við söl-
una. Þeim sem sýndu áhuga á mál-
inu hafi verið gerð fullnægjandi
grein fyrir því að verðið væri hvorki
eina atriðið né úrslitaatriði við val á
kjölfestufjárfesti. Í 6. grein verk-
lagsreglnanna um útboð og sölu rík-
isfyrirtækis segir m.a. að við sölu á
fyrirtæki samkvæmt tilboði skuli
meta tilboð til staðgreiðsluverðs og
einnig sérstaklega þær tryggingar
sem lagðar eru fram til tryggingar
greiðslu. Taka skuli því tilboði sem
gefi öruggustu greiðslurnar og hæst
staðgreiðsluverð. Þetta ákvæði er þó
fráleitt bindandi í reynd því í 10.
grein er kveðið á um frávik og þar
segir: „Viðkomandi ráðuneyti getur
að fenginni tillögu framkvæmda-
nefndar um einkavæðingu samþykkt
frávik frá ofangreindum reglum, ef
sérstakar ástæður eru fyrir hendi.“
Ekki er kveðið á um í reglunum
hvað teljist vera sérstakar ástæður
en hins vegar segir að greina skuli
frá öllum frávikum í ríkisstjórn áður
en þau koma til framkvæmda og síð-
an opinberlega.
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar er
gerð grein fyrir þeim sjónarmiðum
sem bjuggu að baki úrsögn Stein-
gríms Ara og þar kemur fram að
gagnrýni hans á vinnubrögð nefnd-
arinnar snúist einkum um tvö atriði.
Í fyrsta lagi að reglur við mat á
tilboðum hafi verið óljósar og í
veigamiklum atriðum ákveðnar eftir
að tilboð lágu fyrir. Þá hafi, að mati
Steingríms, mikilvæg atriði verið
ófrágengin þegar samþykkt var að
ganga til einkaviðræðna við Samson
ehf.
Hægt að meta tilboðin til
staðgreiðsluverðs
Markmiðið með verklagsreglun-
um hafi verið að tryggja jafnan að-
gang manna til þess að taka þátt í
útboðum á vegum ríkisins. Til að
tryggja þetta skuli meta tilboð til
staðgreiðsluverðs og frá þessu megi
ekki víkja nema „sérstakar ástæð-
ur“ séu fyrir hendi. Steingrímur álít-
ur að meta megi tilboð til stað-
greiðsluverðs þótt tilboð gangi ekki
einungis út á hámarksgreiðslu. Öðr-
um þáttum eins og t.d. reynslu,
þekkingu og framtíðaráformum,
megi stilla upp við hlið hefðbund-
innar greiðslu og meta þannig tilboð
eftir hlutlægum og gagnsæjum
reglum. Þetta var ekki gert að mati
Steingríms.
Varð einfaldlega að spurningu
um pólitíska ákvörðun
Steingrímur bendir á að nefndin
hafi enga afstöðu tekið til þess hvert
vægi verðsins þegar taka ætti
ákvörðun um að velja bjóðanda. Í
áliti HSBC hafi vægi verðsins verið
hlutfallslega mjög lítið miðað við
vægi annarra þátta. Steingrímur tel-
ur að þar sem nefndin hafði ekki
ákveðið vægi og einkunnargjöf áður
en upplýsinganna var aflað hafi í
raun verið útilokað að gera grein
fyrir matinu með hlutlægum og
gegnsæjum hætti; niðurstaðan hafi
því óhjákvæmilega fyrst og fremst
byggst á huglægu mati og hún þann-
ig verið orðin spurning um pólitíska
ákvörðun. Þá bendir Steingrímur á
að uppúr viðræðunum við Samson
ehf. geti hvenær sem er slitnað ef fé-
lagið sættir sig ekki við skilmála rík-
isins. Tilboð félagsins hafi verið með
ýmsum fyrirvörum, ekki síst vegna
óljósra reglna og skorts á upplýs-
ingum frá framkvæmdanefndinni.
Lærdómurinn sem draga megi af
málinu er, að mati Steingríms, er
einkum sá að einkavæðingarferlið
þurfi að lúta ákveðnum reglum og
eftirliti. Ríkisendurskoðun tekur
fram að hvorki af gögnum málsins,
t.d. fundargerðum, né frásögnum
þeirra, sem komu að því, verði ráðið
að Steingrímur Ari hafi gert ná-
kvæma grein fyrir þessari afstöðu
sinni og gagnrýni á meðan á und-
irbúningnum stóð.
Telja að ekki hafi verið staðið
nægilega faglega að verki
Vegna gagnrýni Steingríms Ara
ræddi Ríkisendurskoðun við fulltrúa
fjárfestahópanna þriggja, sem valdir
voru, og er það samhljóða álit þeirra
að ekki hafi verið staðið nægilega
faglega að verki. Að þeirra mati var
söluferillinn nánast allan tímann
mjög óljós og markmiðin, sem
bjuggu að baki honum, óskýr. Þótti
þeim sem að ekki hafi verið fullljóst í
upphafi í hvaða farveg málið færi
heldur hafi ferlið jafnvel að ein-
hverju leyti verið spunnið eftir því
sem á það leið. Þannig hafi nánast
engar upplýsingar verið veittar um
vægi þeirra atriða sem fjárfestarnir
voru beðnir um að gera sérstaka
grein fyrir.
Fram kemur í skýrslu Ríkisend-
urskoðunar að starfsmaður erlends
banka, sem var ráðgjafi annars
þeirra fjárfesta, sem ekki var valinn
til beinna viðræðna, hafi gagnrýnt í
minnisblaði hvernig staðið var að
öllum meginþáttum söluferilsins.
Þar sé m.a. fundið að því að upplýs-
ingarnar um Landsbankann hafi frá
upphafi verið mjög takmarkaðar,
fyrirspurnir framkvæmdanefndar-
innar ónákvæmar eða of almenns
eðlis og val á fjárfesti til beinna við-
ræðna hafi átt sér stað of snemma.
Söluferlið hafi hvorki verið nægilega
gagnsætt né skipulagt og loks hafi
ekki verið upplýst um ástæður eða
rökstuðning að baki höfnunar til-
boða. Formaður framkvæmdanefnd-
ar um einkavæðingu segir að í aug-
lýsingu hafi bæði verið greint frá
markmiðum með sölunni svo og
þeim atriðum og áherslum sem helst
yrði lagt upp úr við val á fjárfesti.
Ráðherranefndin en ekki fram-
kvæmdanefndin hafi ákveðið þessi
áhersluatriði. Viðskiptaráðherra,
ásamt öðrum þeim ráðherrum, sem
skipa ráðherranefnd um einkavæð-
ingu, hafi vikið frá meginreglu 6. gr.
um að fyrst og fremst skuli horfa til
staðgreiðsluverðs. Hinar nýju leik-
reglur hafi því verið settar með rétt-
um og málefnalegum hætti í sam-
ræmi við starfsreglurnar og birtar
með eðlilegum hætti í auglýsing-
unni.
Að mati formanns nefndarinnar
var söluferlið sem slíkt vissulega
nokkuð flókið en engu að síður hafi
leiðin, sem valin var, verið vörðuð
frá upphafi og skýrð nánar eftir því,
sem tilefni gafst til. Í bréfi nefnd-
arinnar til þeirra þriggja fjárfesta
sem valdir voru hafi verið áréttað að
við endanlegt val yrði einkum litið til
fjárhagsstöðu, þekkingar og reynslu
á fjármálamarkaði, hugmynda um
staðgreiðsluverð og áforma varðandi
rekstur. Þá hafi með bréfi nefnd-
arinnar frá 4. september verið óskað
eftir upplýsingum um það verð sem
menn væru tilbúnir að greiða auk
þess sem vakin hafi verið athygli á
því að það verð yrði lagt til grund-
vallar í viðskiptum með hlutabréfin.
Af þessu, telur formaðurinn, megi
ráða að starfsreglunum og fyrirfram
mörkuðu söluferli hafi verið fylgt í
einu og öllu og fullkomins jafnræðis
hafi verið gætt við alla málsmeðferð-
ina; allir fjárfestarnir hafi fengið
skýr skilaboð og vísbendingar af
hálfu nefndarinnar að hér væri ekki
um hreint og klárt verðtilboð að
ræða kæmu fleiri þættir ekki síður
til skoðunar við val á samningsaðila.
Vissulega hafi verið nokkur skoð-
anamunur um áherslur í þessu sam-
bandi innan nefndarinnar og rétt sé
að Steingrímur Ari Arason hafi lagt
áherslu á að verðið yrði að skipta
mestu máli við mat á aðilum.
Engar formlegar
athugasemdir borist
Vegna aðfinnslna bjóðenda sem
raktar eru í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar tekur framkvæmdanefnd-
in fram að hún hafi aldrei orðið vör
við óánægju meðal þeirra með þær
upplýsingar sem þeim hafi verið
látnar í té og bjóðendurnir hafi ekki
komið að formlegum athugasemd-
um. Þá bendir nefndin á að 13. sept-
ember hafi hún sent þeim bjóðend-
um, sem ekki voru valdir, bréf þar
sem eðlilegar upplýsingar voru
gefnar um ástæður fyrir valinu. Þá
segir nefndin að HSBC hafi verið
falið að yfirfara allar innsendar upp-
lýsingar, frá þeim þremur hópum
fjarfesta sem valdir voru, og leggja
mat á þær með tilliti til allra títt-
greindra þátta. Af hálfu HSBC hafi
verið beitt viðurkenndum aðferðum
sem tíðkast við slíkt mat. Formaður
framkvæmdanefndarinnar vekur at-
hygli á því að nefndin hafi talið
nauðsynlegt að velja þann, sem boð-
ið yrði til beinna viðræðna, áður en
honum væri gefið tækifæri til þess
að láta fara fram kostgæfnisathugun
á bankanum. Slíkt sé óvenjulegt en
það hafi engu að síður verið talið
óhjákvæmilegt í þessu tilviki í ljósi
þess hvernig samsetningu fjárfest-
ingarhópanna var háttað. Að baki
þessari afstöðu nefndarinnar bjó
það mat að mjög varhugavert og við-
kvæmt væri eins og á stóð að veita
hinum áhugasömu fjárfestum inn-
herjaupplýsingar um rekstur
Landsbankans. Af henni leiði á hinn
bóginn óhjákvæmilega að verðtilboð
bjóðanda verði gjarnan háð miklum
fyrirvörum; af þessari ástæðu sé
ekki hægt að leggja jafnmikið upp
úr verðtilboði og gera beri á síðari
stigum. Að mati formannsins mátti
þó öllum vera ljóst að aldrei yrði
samið um lægra verð en ríkið gæti
sætt sig við.
Aðrir nefndarmenn en Steingrím-
ur Ari voru þeirrar skoðunar að eðli-
legra væri í ljósi sérfræðiþekkingar
ráðgjafanna að þeir gerðu bæði til-
lögur um hlutföll og síðan einkunn-
argjöf þeirra liða sem áhersla hafði
verið lögð á. Í raun hafi Steingrímur
Ari verið andvígur því að ráðgjafar
frá HSBC kæmu að málinu svo
snemma. Hann hafi fremur viljað að
þeir kæmu að því þegar valið væri
afstaðið. Hann hafi því viljað ganga
mun skemmra en aðrir nefndar-
menn.Nefndin öll, þar á meðal
Steingrímur Ari, hafi hins vegar
borið fullkomið traust til ráðgjaf-
anna. Eftir miklar umræður, út-
reikninga og næmnigreiningu, sem
m.a. byggðist á mismunandi for-
sendum, hafi meginniðurstaða
þeirra jafnan verið sú sama, þ.e.a.s.
að tilboð Samsonar ehf. væri það
áhugaverðasta. Að því er orðalag
bréfsins til Samsonar ehf. frá 9.
september, þar sem félaginu er til-
kynnt um valið, fullyrða aðrir nefnd-
armenn að efnislega sé enginn mun-
ur á tillögu Steingríms Ara og þeirri
sem varð ofan á. Öðrum nefndar-
mönnum en Steingrími Ara hafi ein-
faldlega þótt afar óskynsamlegt af
hálfu nefndarinnar að binda verðið
við tiltekið lágmark og hámark eins
og beinlínis var gert ráð fyrir í til-
lögu Steingríms Ara.
Eðlilegt að ganga til
viðræðna við Samson
Ríkisendurskoðun telur
ekki að verklagsreglur
hafi verið brotnar þegar
ákveðið var að ganga til
viðræðna við Samson
ehf. Arnór Gísli Ólafs-
son komst þó að því að
stofnunin gerir all-
margar athugasemdir
við söluferlið.
Morgunblaðið/Arnaldur
Framkvæmdanefnd um einkavæðingu að störfum áður en Steingrímur Ari sagði sig úr henni.

   


 




 



  



 
    



   
   
!
    " # " $$%   & 
' "  
  
(" !)  *"!   
  *
 !
 * " +,%
  & 
' "  "-
 
 *
  ' "    

 
. "!)   " !) '  
 / 
 
"    
"-  * * 
  *
  " # * " +,%   & 
' "   
  ' "   - +,  
 
 * /!   *
  
 * *  0
1
 



  



 
    



   
 
+    

  *

$ (  
2  3! "  (  
2   ! 4 - .
"  "    5 #2  " 
! 5   
"#    ! -

 
6 7
 
' "  , 5 ' "     
8"!     "  !) ! /* *


  *  *
& 
' "   /




  



 

   

 (  
2  3!"  (  
2 
 ! 4 -  .
"  "   5 #2  " 
!
5   
"#    ! -

  5 ' "  ! 
   & 
' " 
  "-       *
 "! 
.*
 *  '2 " !)   / 
  !  * /! ! 
-"   ! * !)   
 *  '2   & 
' "  
9   *
 *  *
! 0
 -"     
 ! )  
2  )"  !" "
  '
)   
 " #    *  *  " # 

: *   ##
    *

 
 " #!     

   
   * " # 
 #
8"!     *  
 * ;
< =!

"! #
>
"    ##
   !
 !   '    $ %#
?*  *"!  
"
"   
;
<   !  '
!) !  
   
  " !)      '2   
      3 3
   *
 *   '2 "
  * "
! *  '2  "

     
"" * / 
& %#
   3 3


   "!)  " !)  %#